КICHIK BIZNЕS VA XUSUSIY TADBIRKORLIK – IQTISODIY
O`SISHNING MUHIM OMILI
Savurova Shahrizoda Abdumalik qizi
1
, Savurov Mustafo Ikrom o’g’li
2
1
A.Qodiriy nomidagi JDPI, Texnologik ta’lim yo’nalishi 1-bosqich magistri,
2
A.Qodiriy nomidagi JDPI, 4-bosqich talabasi, Jizzax, O’zbekiston
e-mail:savurovashahrizoda@gmail.com
Annotatsiya: Bugungi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan zamonda
tadbirkorlik iqtisodiyotning barqaror o`sish omilidir.
Kalit so‘zlar: Jamiyat, davlat, kichik biznes, tadbirkorlik, bozor, xususiy,
iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, foyda, xo`jalik.
***
Аннотация:
В
современном
быстро
меняющемся
мире
предпринимательство является фактором устойчивого экономического роста.
Ключевые
слова:
Общество,
государство,
малый
бизнес,
предпринимательство, рынок, частное, экономическое, политическое,
социальное, прибыль, экономика.
***
Annotation: In today’s fast-paced world, entrepreneurship is a factor in
sustainable economic growth.
Keywords: Society, state, small business, entrepreneurship, market, private,
economic, political, social, profit, economy.
Har qanday jamiyat taraqqiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy o`zgarishlarning eng muhim omili bo`lib xizmat
qiladi. Ayniqsa o`tish davrida bozor islohotlari turlicha namoyon bo`layotgan
mamlakatlar, xususan, MDH davlatlarida bu tendentsiya yaqqol ko`zga
tashlanmoqda. Bunday sharoitda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ijtimoiy
hayotda qator funksiyalarni bajaradi. Uning siyosiy funksiyasi jamiyat
iqtisodiyotining asosiy bo`g`ini — o`rta mulkdorlar sinfining shakllanish manbai
sifatida namoyon bo`lishidadir. Iqtisodiy funksiya tadbirkorlikni keng quloch
yoydirish bilan bog`liq bo`lib, raqobat muhitini shakllantirish, bozorni turli
tovarlar va xizmatlar bilan to`ldirish, soliqqa tortish bazasini kengaytirishga
qaratilgan. Ijtimoiy funksiya esa, yangi ish joylari tashkil qilish orqali bandlikni
ta`minlash, aholining daromadini oshirish yo`li bilan uning turmush darajasini
ko`tarishni nazarda tutadi.
Kichik biznes va tadbirkorlikni barqaror rivojlantirish uchun zarur bo`lgan
qulay shart-sharoitlar yaratish – jamiyatda samarali amal qiladigan bozor
munosabatlarini shakllantirish, mulkdorlar sinfini qo`llab-quvvatlash hamda
fuqarolik jamiyatining yangi, demokratik institutlarini qaror toptirishning muhim
shartidir. Bu muhim vazifa hamda uni hal qilishning butun murakkabligi har bir
mamlakatning o`ziga xosligidan kelib chiqib, kichik biznes va tadbirkorlikni
qo`llab-quvvatlash va uni rivojlantirishga noan`anaviy, nostandart yondoshishni
taqozo qiladi. Shubhasiz, bunda, ushbu masalaning g`oyat muhim ahamiyat kasb
etishini jamiyatning barcha a`zolari anglab yetishlari, uning davlat tomonidan har
tomonlama qo`llab-quvvatlanishi, iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlari
o`rtasida barqaror sheriklik munosabatlarini qaror toptirish zarur.
Tadbirkorlik – foyda olish maqsadida resurslardan yanada samarali
foydalanishga qaratilgan xo`jalik faoliyatining muhim turidir. Ushbu jarayon
quyidagilar orqali izohlanadi:
1) tadbirkorlik kishilarning tavakkalchilik va mas`uliyat bilan bog`liq
tashabbuskorlik faoliyati demakdir;
2) tadbirkorlik cheklangan va innovatsion yondashuvni talab qiladigan resurslardan
yanada oqilona foydalanishga qaratiladi;
3) tadbirkorlik faoliyati qo`shimcha daromad va foyda keltirgan taqdirdagina o`zini
oqlagan hisoblanadi.
Tadbirkorlik faoliyati davomida, bozor iqtisodiyotining nimani, qanday, kim
uchun ishlab chiqarish kerak, degan muhim masalalari o`z yechimini topadi.
Iqtisodiy erkinlik (mustaqillik), to`liq moddiy javobgarlik, maksimal darajada
foyda olishga qaratilgan tijorat faoliyati tadbirkorlikning eng muhim iqtisodiy
tamoyillari hisoblanadi.
Tadbirkorlikning ikkita muhim turi – savdo-sotiqqa asoslangan, narxlardagi
farqlar hisobidan foyda olishni nazarda tutadigan hamda aniq iste`molchining
eotiyojlariga mos holda mahsulot ishlab chiqarish va sotishga asoslangan faoliyatni
ajratib ko`rsatish mumkin. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilikning barcha
shakli – davlat, xususiy (rivojlanishda ustunlikka ega), jamoa, shaxsiy hamda
aralash shakllari teng huquqli tarzda taraqqiy etadi.
Tadbirkorlik faoliyati iqtisodiyotni barqarorlashtirish va bozor iqtisodiyotini
qaror toptirishda muhim ahamiyatga ega. U xo`jalik yuritishning samarali
usullarini rag`batlantiradi, tashabbuskorlik va innovatsion faoliyatga keng yo`l
ochadi,
pirovardida
iqtisodiyotni
barqarorlashtirib,
jamiyat
taraqqiyotini
ta`minlaydi. O`zbekistonda bozor iqtisodiy munosabatlariga o`tish munosabati
bilan tadbirkorlikni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash va uni rivojlantirishning
tashkiliy va moliyaviy choralarini o`z tarkibiga olgan dastur qabul qilingan va
amalga oshirilmoqda. Ushbu jarayon tadbirkorlar va kichik biznes sub`ektlari
foydasiga takomillashtirib borilmoqda.
Darhaqiqat, mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq, mamlakatimiz ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulkan
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar
belgilanib, izchillik bilan joriy etib kelinmoqda va ular o`z samarasini berayotir.
Shu nuqtai nazardan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
sharoitlari yildan yilga yaxshilanib bormoqda. Xususan, uning huquqiy negizi
kuchaytirildi. Fuqarolik, yer, soliq, bojxona kodekslari, “Davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish to`g`risida”, “Xorijiy investitsiyalar to`g`risida”,
“Banklar va bank faoliyati to`g`risida” va boshqa qonuniy hujjatlarning qabul
qilinishi,
iqtisodiyotni
yanada
erkinlashtirish
va
modernizatsiyalashning
mustahkam huquqiy negizini yaratish barobarida, bozor islohotlarining
samaradorligini ta`minlashda muhim ahamiyat kasb etdi.
Kichik biznes va tadbirkorlikning afzalliklari ko`p. Bunda bozor
kon`yunkturasiga tez moslashish, talabning o`zgarishini tez ilg`ash, faoliyatning
bir turidan boshqasiga kam xarajat evaziga tezda moslashish imkoniyatlari
yaratiladi. Faoliyatning ushbu sektori bandlik muammosini hal qilish, odamga
o`zining erkin mehnati natijalaridan moddiy manfaatdorligini oshirishda juda
muhimdir. Shu nuqtai nazardan, bugun hamyurtlarimizning chakana savdo,
maishiy xizmat bilan shug`ullanayotganlari, ishlab chiqarish jarayoniga faol kirib
borayotganlari, ayni muddaodir. Iqtisodiyot vazirligi va Davlat statistika qo`mitasi
ma`lumotlariga ko`ra kichik biznesda sanoat ishlab chiqarishi hajmining o`sish
sur`atlari umumiy sanoatdagi o`rtacha ko`rsatkichdan 2-3 marta ko`pdir.
Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar jarayonida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni yanada qo`llab-quvvatlash, ayniqsa qishloq joylarida uni ravnaq
toptirish
uchun
keng
imkoniyatlar
yaratilmoqda.
Ishlab
chiqarishni
modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash jarayonlari eksportga
yo`naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish hamda yurtdoshlarimizning turmush
farovonligini oshirishda muhim o`rin tutmoqda. Xususan, Samarqand viloyatining
Tayloq, Urgut, Samarqand, Bulung`ur, Kattaqo`rg`on va boshqa tumanlarida ushbu
yo`nalishda sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda.
Qishloqda meva-sabzavot maosulotlarini qayta ishlash korxonalari ilgari
ham mavjud edi, albatta. Ammo ularning texnik jihozlanish darajasi ancha past
bo`lib, ishlarning asosiy qismi qo`lda bajarilar, bu esa ko`p vaqtni talab qilar edi.
Hozir tashkil etilayotgan korxonalarda esa ishlab chiqarish jarayonlari to`liq
avtomatlashtirilgan bo`lib, operatorlar ish jarayonini kompyuter yordamida
boshqaradilar.
Mustaqillik yillarida O`zbekistonda xususiy biznesni tashkil qilish va har
tomonlama rivojlantirish borasida ko`plab ishlar amalga oshirildi. Tadbirkorlik
faoliyati sub`ektlarini ro`yxatga olishni tartibga keltirish, tadbirkorlar va xorijiy
investorlarning manfaatlarini himoya qiluvchi huquqiy negizni mustahkamlash,
ularning xom ashyo va moliyaviy resurslardan foydalanishlari uchun imkoniyat
yaratish, imtiyozlar berish borasida amalga oshirilgan keng ko`lamli tadbirlar
mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik taraqqiyotida yangi ufqlar
ochdi.
Xullas, bugun tadbirkor davlat himoyasida bo`lib, olgan foydasiga to`la egalik
qilish, o`zining faoliyat doirasini kengaytirish, muammoli vaziyatlarda sudga
murojaat qilish imkoniyatlariga ega. Tadbirkorlar hamda ishbilarmon doiralarning
huquqiy bilim va malakalarini oshirish maqsadida, joylarda seminarlar, davra
suhbatlari, prokuratura, soliq, bojxona idoralari va mahalliy hokimiyat xodimlari
bilan uchrashuvlar hamda boshqa xil tadbirlar o`tkazib kelinmoqda.
Boshqa sohalar singari ta`lim sohasida ham tadbirkorlikni rivojlantirishga e`tiborni
kuchaytirish
davr
taqozosiga
aylandi.
Ushbu
sohada
mehnat
qilib
kelayotganlarning aksariyati oliy ma`lumotli, uy xo`jaligi, tomorqa yuritish,
deoqonchilik, chorvachilik va boshqa masalalarda muayyan tajriba va
ko`nikmalarga
ega
bo`lgan
kishilardir.
Ayniqsa
ta`lim
muassasalarida
tadbirkorlikni rivojlantirish byudjetdan tashqari mablag`lar topishning eng samarali
yo`lidir. Shuningdek, tadbirkorlarning siyosiy va huquqiy savodxonligini oshirish,
dunyoqarashini kengaytirish maqsadida ta`lim muassasasi xodimlari, olimlar,
mutaxassislar tomonidan turli metodik mazmundagi tavsiyalar ishlab chiqish ham
sohada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
| 