Kimyoviy texhnologiyal

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

“KIMYOVIY TEXHNOLOGIYAL” KAFEDRASI
QURYAZOV Z.M.

“Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish”

fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun

Barcha ta’lim yo’nalishi talabalari uchun

URGANCH-2012

Ushbu uslubiy qo’llanma 5522400-«Kimyoviy tехnоlоgiya» bakalavr yo’nalishining «Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish» fanidan bajariladigan amaliy ishlariga bag’ishlangan.

Avtomatlashtirish to`g’risida umumiy ma`lumotlar avtomatlashtirishni loyihalash asoslari va avtomatik boshqarish nazariyasi bilan xarakterlidir. “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish” fanidan nazariy bilimlarni o`rgangan talabalar avtomatlashtirish loyihalash va avtomatik rostlash sistemalarini tahlil qilish borasida amaliy ko`nikmalarga ega bo`lishlari uchun ushbu qo`llanma yaratildi.

Uslubiy qo’llanma yuqоri kurs bakalavr talabalari uchun yozilgan. Undan magistrlar, stajеr-tadqiqоtchilar, aspirant, dоktоrant va ilmiy хоdimlar хam fоydalanishlari mumkin.

Mazkur uslubiy qo’llanma «Kimyoviy tехnоlоgiyalar» kafеdrasi majlisida (Bayonnоma № 1, 2012 yil, 5 iyul) va Kimyo texnika fakulteti o’quv uslubiy kengashida ko’rib chiqilgan (Bayonnоma № 1, 2012 yil, 5 iyul) va UrDU Ilmiy-uslubiy Kеngashiga tavsiya etilgan.

Ushbu uslubiy qo’llanma UrDU Ilmiy-uslubiy Kеngashida muхоkama qilingan va ko’p nusхada nashr etishga ruхsat bеrilgan.

Bayonnоma № ___ 2012 yil, ___ _______

Tuzuvchilar: tехnika fanlari nоmzоdi, Quryazov Z.M, va

tехnika fanlari nоmzоdi, Radjabov M.F.
Taqrizchilar: UrDU «Kimyoviy tехnоlоgiyalar»

kafеdrasi dotsenti t.f.n., Boboyev Z.K.

UrDU «Umuminjinerlik fanlari»

kafеdrasi dotsenti t.f.n., Ro’ziyev I.

Kirish

Ilmiy texnik progress effektivligini oshirish faktorlaridan biri ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdir. Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonlari to`liq avtomatlashtirilgan va yuqori effektiv mashina va jihozlar bilan jihozlangan.

Avtomatik rostlash sistemalarining funksional sxemalarini qurish

Sanoatning barcha tarmoqlari texnologik jarayonlarini avtomatlashtirishni loyihalashda funktcional sxemalar asosiy texnik hujjat hisoblanadi. Bunda mashinalar va apparatlarni tuzilishi hamda o’zaro funktcional aloqalari aniqlanadi, hamda boshqarish ob`ektini avtomatika texnik vositalari, birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari va ijrochi mexanizmlar bilan ta`minlangani ko’rsatiladi.

Funktcional sxemalar chizma ko’rinishida bajarilib, unda texnik hujjatlar normativiga asosan (OST-36-27-77) texnologik jihozlarga to’g’ri keladigan shartli belgilar vositasida apparatlarni o’zaro bog’lovchi chiziqlar, birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari va ijrochi mexanizmlar ko’rsatiladi.

Funktcional sxemalarni yaratishda qo’yidagi umumiy printciplarga amal qilinishi kerak. Avtomatlashtirishni loyihalash, avtomatlashtirilayotgan ob`ektni statik va dinamik xarakteristikalarini o’rganishdan boshlab rostlash sifatiga qo’yilgan talablar, tekshirilayotgan va boshqarilayotgan kattaliklar, ularning belgilangan qiymatlari, kattaliklarni o’lchash aniqligi, avtomatik funktcional sxemalarni amalga oshirishni ilmiy-texnik echimlari, tarmoq texnologik jarayonlarini avtomatlashtirishni rivoji hozirgi zamon talabiga to’g’ri kelishi shart.

Avtomatlashtirishda texnik vositalarni tanlash, ya`ni birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari, rostlagichlar va ijrochi mexanizmlar texnologik jarayonni bioximik va fizik kimyoviy o’zgarishlari texnologik kattaliklarning o’lchash chegarasi, birlamchi o’lchov o’zgartgichlarning o’rnatilgan joyigacha bo’lgan masofa, ijrochi mexanizmlarni tekshirish va boshqarish shitlariga joylashtirish, rostlash qonunlari va rostlashning sifat ko’rsatgichlari hamda ularni ishlatish shartlari to’g’risidagi ma`lumotlar hisobga olinadi.

Texnologik jihozlar, ularni o’zaro bog’lanishi, asboblar va avtomatlashtirish vositalarining funktcional sxemada ko’rinishi.

Avtomatlashtirishda funktcional sxema chizmalarida texnologik jihozlar hamda ularning o’zaro bog’lanishi qisqartirilgan holatda bajariladi. Texnologik jihozlarning alohida qismlarining proportciyalari yo’qolmagan holda hamda apparatlar va agregatlarni o’lchovlariga e`tibor bermasdan chiziladi. Texnologik bog’lanishlar, gaz va suyuklik quvurlari 3464-63 GOST asosida chiziladi.

Agarda chizmada yuqorida keltirilgan davlat standartiga to’g’ri kelmaydigan quvurlar va bog’lanishlar bo’lsa, u holda boshqa raqam va xarflardan foydalanish mumkin, faqat yangi qabul qilingan shartli ko’rinishlarga tushuntirish berish zarur. Quvurlarda oqimning harakati strelka bilan ko’rsatiladi.

Texnologik jixozlarning nomlari ularning shartli ko’rinishlari bilan chiziqlarda yoziladi yoki undan chetga chiqariladi. Texnologik jixozlar chiziqlari hamda kuvurlarning bog’lanishlari avtomatlashtirishning funktcional sxemalarida 0,6 dan 1,5 mm qalinlikdagi chiziqlar yordamida bajariladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarining shartli belgilari OST 36-27-77 bo’yicha bajariladi.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning funktcional

sxemasini chizishda qo’yiladigan talablar.

Avtomatlashtirilgan funktcional chizmalarda shitlar va boshqarish pultlari avtomatlashtirish texnik vositalarining shartli belgilarini joylashtirish imkoniyatini beradigan to’g’ri burchaklar ko’rinishida chiziladi.

Ba`zi asboblar va avtomatlashtirish vositalari, masalan texnologik jihozlarda o’rnatilgan manometrlar, boshqarish knopkalari to’g’ri to’rtburchakning «Mahalliy asboblar» deb yozilgan qismiga joylashtiriladi. To’g’ri burchakning «Boshqarish shiti» deb yozilgan qismiga esa o’lchov asboblari, boshqarish apparatlari, ogohlantirish qurilmalari. yordamchi apparatlar (masalan: siqilgan havo uchun filtr va reduktorlar) va ular orasidagi aloqa chiziqlari (simlari, quvurlari) joylashtiriladi.

So’nggi vaqtlarda ishlab chiqarish tarmoqlarida texnologik kattaliklarni tekshirish va boshqarish uchun elektron hisoblash mashinalari qo’llanilmoqda.Ular esa funktcional chizmalarda EHM ko’rinishiga o’xshash to’rtburchak shaklida chegaralanmagan o’lchovda ko’rsatiladi. Birlamchi asboblar sezgir elementlar bilan shitlarda o’rnatilgan avtomatlashtirish vositalari orasidagi bog’lanish ingichka chiziqlar ko’rinishida beriladi.

Murakkab va katta avtomatlatptirilgan sxemalarda aloqa chiziqlarni uziladi va o’zilgan joyi bir xil son bilan belgilanadi. (chizmaga qaralsin).

Birlamchi o’lchov o’zgartgichlardan boshqarish shiti va pultlarida o’rnatilgan o’lchov asboblarigacha bo’lgan aloqa chiziqlariga o’lchanayotgan yoki boshqarilayotgan kattalikning belgilangan ishchi yuqori va pastki) qiymatlari ko’rsatiladi.

Shitlarda o’rnatilgan boshqarish apparatlaridan chiqadigan aloqa chiziqlariga, chiqadigan signalning funktcional xarakterini ko’rsatuvchi yozuvlar yoziladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarga pozitciya raqamlari qo’yiladi. Pozitciya raqamlari shartli belgilari yonida yoki ichida arab raqamlari va kichik harflari bilan ko’rsatiladi. M: Bitta kattalini o’lchash yoki boshqarish uchun 3 raqami qo’yiladi. Bunda birlamchi asbob- sezgir elementga - 3 a ikkilamchi o’lchov asbobiga 3 b, rostlagich ЁC 3, ijdochi mexanizmga - 3 g va hokazo.
AVTOMATLAShTIRISh VOSITALARI VA ASBOBLARNI

TASVIRLASh.

Hozirgi paytda funktcional sxemalar tuzishda tarmoq standartiga OST36-27-77 mos keladigan shartli belgilar sistemasidan foydalaniladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarning tarmoq standarti OST 36-27-77 bo’yicha shartli belgilar quyidagicha:

Jadval 1

Asbob o’rnatiladigan joy

Shartli belgisi

Texnologik quvurlar, apparatlarda o’rnatiladigan mahalliy asbob, birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element), asbob va boshqalar.

Ж 10

Shitda, pultlarda o’rnatiladigan o’lchov asbobi, rostlagich

Ijrochi mexanizmning umumiy belgilanishi

Energiya yoki boshqarish signali berilishi to’xtatilganda rostlovchi organni ochadigan ijrochi mexanizm

Energiya yoki boshqarish signali to’xtatilganda rostlovchi organni bekitadigan ijrochi mexanizm

Energiya yoki boshqarish signali to’xtatilganda rostlovchi organni o’zgarmas holatda saqlaydigan ijrochi mexanizm

Rostlash organi

O’lchanayotgan kattalik harflar bilan ifodalanadigan shartli belgilari hamda asboblar bajaradigan funktciyalar (olingan axborotni ifodalash kirish chiqish signalini yaratish) I- jadvalda ifodalangan (OST-36-27-77).

Jadval 2.

BelgilarO’lchanayotgan kattalikAsbob bajaradigan funktciyaBirinchi harfning asosiy qiymatiqo’shimcha qiymat 1-chi harfning aniqlanadigan qiymatiAxborot ning ifodasiChiqish signali yaratishQo’shimcha qiymat1 2 3 4 5 6 A --Signal berish --S ---Rostlash boshqarish -DZichlik Farq - - - E har qanday elektrik kattalik ----FSarf,miqdor Qo’shilish,bo’la - - - Ulchov, holat harakat ----N Qo’l bilan ta`sir ---O’lchanayotgan kat.

Funktcional sxemada asboblarni ko’rsatishda, uni ifodalovchi aylananing yuqori qismida o’lchanayotgan kattalikning va asbob bajaradigan vazifaning harfli belgilari joylashtiriladi. Pastki qismida esa o’lchov asbobi va rostlagichning xarakterlovchi sonli va harfli pozitciya raqamlari joylashtiriladi.

Harfli belgilar asbobning (aylananing) yuqoridagi qismida quyidagi ketma-ketlikda joylashtiriladi: (chapdan o’ngga): asosiy o’lchanadigan kattalik: asosiy o’lchanayotgan kattalikni aniqlovchi (agar kerak bo’lsa) belgi asbobning bajaradigan vazifasi.

3464-63 GOST (davlat standarti) bo’yicha gaz va suyuqlikning shartli raqamli belgilari va rangi jadvalda keltirilgan.

Jadval 3.

Quvurda harakatlanayotgan moddaShartli belgisiRangi Suv -1-1- Yashil Bug’ -2-2- havo -3-3- havs rang Azot -4-4- Qoramtir-sariq Kislorod -5-5 Ko’k Argon -6-6- Binafsha Neon -7-7- -«-»- -«-»-Geliy -8-8- -«-»- -«-»-Kritcon -9-9- -«-»- -«-»-Ksenon -10-10- -«-»- -«-»-Ammiak -11-11- Pushti rang Kislota -12-12- Ishqor -13-13- Pushti jigar Yog’ -14-14- Jigar Suyuq nilg’i -15-15- Sariq Vodorod -16-16- -«-»- -«-»-Atcetilen -17-17- -«-»- -«-»-Freon -18-18- -«-»- -«-»-Metan -19-19- -«-»- -«-»-Etan -20-20 -«-»- -«-»-Etilen -21-21- -«-»- -«-»-Propan -22-22- -«-»- -«-»-Propilen -23-23- -«-»- -«-»-Butan -24-24- -«-»- -«-»- Butilen -25-25- -«-»- -«-»- Yonginga qarshi quvur -26-26 Qizil Vakuum -27-27- Och pushtirang

Texnik adabiyotlarida ko’p hollarda funktcional chizmalar davlat standarti GOST 3925-59 bo’yicha ifodalanadi.

Jadval 4

AsboblarShartli belgilar (asosiy va ruxsat berilgani)Masofadan ta`sir uzatishShartli belgilarO’lchaydigan Elektrik

Gidravlik

Ulchaydigan, Rostlaydigan (signal beradigan)

Pnevmatik Mexanik

Tarmoq standarti OST 36-27-77 bo’yicha asboblar va avtomatlashtirish vositalarining shartli ifodalanishi 4-jadvalda keltirilgan.

Jadval 5

Belgilanishi

A (signal berish)

Shitda o’rnatilgan, signal berish qurilmasi bilan ta`minlangan, qo’l yordamida masofadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan apparat Mahsulot og’irligini o’lchaydigan, ko’rsatadigan kontakt qurilmasiga ega bo’lgan mahalliy asbob (qurilma elektron tenzometrik yoki signal beruvchi)

Radioaktivlikni o’lchaydigan, ko’rsatadigan, kontakt qurilmali mahalliy asbob (nurlari) kontcentratciyasi ruxsat berilgan qiymatdan oshganda signal beruvchi asbob.

(birlamchi o’zgartgich)Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) temperaturani o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (termometr qarshilik termometri, manometrik termometr, termoballoni, pirometrning sezgir elementi (datchigi).Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) sarf o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (toraytirgich, diafragma, venturi trubasi,soplosi, induktciyali sarf o’lchagich sezgir elementi datchigi).

Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) sathni o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (elektrik sath o’lchagichning sezgir elementi) Q (kontcent

ratciya)Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) mahsulotni sifatini o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob

Mahsulotni sifatini o’lchash, rostlash va ko’rsatish uchun mo’ljallangan shitda o’rnatilgan asbob (aralashmada sulfat kislota kontcentratciyasi miqtcorini rostlagichning o’ziyozar ikkilamchi asbobi)Mahsulotni sifatini o’lchash, hamda qayd etish uchun mo’ljallangan shitda o’rnatilgan asbob (aralashmada sulfat kislota kontcentratciyasi miqdorini rostlagich o’ziyozar ikkilamchi asbobi). U (turli xil kattaliklar

ni o’lchash)Bir necha turli kattaliklarni o’lchash, qayd etish uchun mo’ljallangan mahalliy asbob, o’ziyozar differentcial manometr, sarf o’lchagich, bug’ning bosimi va temperaturasini qo’shimcha yozadigan asbob.Temperaturani o’lchaydigan ko’rsatish darajasisiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob pnevmatik va elektrik signal chiqaradigan (shkalasiz manometrik termometr) Bosimni siyraklanishini o’lchaydigan shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaradigan shkalasiz manometr , difmanometr).

Sarfni o’lchaydigan, shkalasiz, ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaradigan shkalasiz difmanometr yoki rotametr).

Sathni o’lchaydigan, shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaruvchi shkalasiz sath o’lchagich). Aralashmaning zichligini o’lchaydigan shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik elektrik signal chiqaradigan zichlikni o’lchaydigan sezgir element)

(Signal o’zgartgich)

E/E

TVShitda o’rnatilgan signal o’zgartgich (elektrik signal qabul qiladigan, chiqaradigan o’lchov o’zgartgich termoelektrik termometr TEYuKning doimiy tok signaliga o’zgartirish uchun xizmat qiladi Signal o’zgartiradigan mahalliy asbob (kirish signali pnevmatik, chiqish signali elektrik) Doimiy koeffitcient K ga ko’paytirish funktciyasini vazifasini) bajaruvchi shitda o’rnatilgan hisoblash qurilmasi

µ §Qo’l bilan masfoadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan, shitda o’rnatilgan qurilma) (apparat) (tugma, boshqarish kaliti, topshiriq beruvchi)

Masofadan boshqariladigan, o’rnatilgan baypasli panel.

Shitda o’rnatilgan elektr o’lchash zanjirini almashtirib ulagich (boshqarish) gaz quvurlarini almashtirib ulagich (havo).

Sarfni rostlash ob`ektlarini va materiallarni uzluksiz dozalashni avtomatlashtirish

Texnologik sxemalarda suyuqliklar, gazlar, bug’ va sochiluvchan materiallar uzatiladigan quvur va tasmali transportyorlardan keng foydalaniladi.

Sochiluvchan mahsulotning sarflanishini rostlashning av­tomatik sistemasi 67-rasmda ko`rsatilgan. Berilgan tezlikda harakatlanuvchi massani o`lchovchi datchikning tasmali transportyori rostlash ob`ekti hisoblanadi. Transportyorda har onda berilgan miqdordagi mahsulot bo`lishi kerak. «Mahsulot bunkeridagi rostlovchi organining holati - massa o`lchovchi datchikning vaziyati» kanali bo`yicha rostlashning dinamik xarakteristikasi umumiy holda integrallovchi butin orqali sof kechikish bilan tavsiflanadi. Bunker tasmasiga tushayotgan mahsulot sarfining o`zgarishi g’alayonlanuvchi ta`sirdir.

1- rasm. Sochiluvchan mahsulotning sarfini rostlash avtoma­tik

sistemasi.
Rostlash sxemasiga muvofiq tasmali transportyorning 1-1 massa o`lchovi datchigi ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi 1ЎЄ2 rostlagichga signal uzatadi, masalan, izodrom rostlash qonuni bi­lan. Rostlovchi ta`sir masofadan turib boshqarish paneli 1ЎЄ 3 orqali ijro mexanizmi 1ЎЄ4 ga uzatiladi, u esa bunkerdan transporterga mahsulot uzatishni rostlovchi organining ochilish darajasini o`zgartiradi. Rostlashning izodrom qonuni ob`ektning statik xatosiz barqaror rostlanishini ta`minlaydi.

2- rasm. Sarflarning nisbatini ARS (avtomatik rostlash sistemasi).

Sarflarning nisbatini ARS 68-rasmda keltirilgan. Sarf datchigi 1-1 asosiy M1 mahsulot sarfini o`lchaydi va signalni o`zgartkich 1-2 orqali rostlagich 1-3 ga uzatadi, u esa masofada turib boshqarish paneli 1-4 orqali rostlovchi organ 1-5 ga ta`sir ko`rsatadi. Oqim M2 oqim M1 ga bog’liq holda sarflarning berilgan, o`zgarmas nisbati: F1/F2=Kc bo`yicha rostlanishi kerak. SHu maqsadda ikkinchi oqim sarf datchigi 2-1 dan kelgan signal 2-2 o`zgartkich orqali ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi qurilmasi bo`lgan rostlagichga keladi. Nisbat rostlagichi asosiy oqim F1 sarf signalini olib, F2 sarf o`zgarishini shunday tarzda o`zgartirishini ta`minlovchi rostlovchi ta`sirni ishlab chiqadiki, bunda sarflarning be­rilgan F1/ F2 nisbatini saqlab qoladi. F1 va F2 sarflarni akslantirish va yozish uchun ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi 1-6 va 2-3 asboblar ko`zda tutilgan.

Bir qator jarayonlarda sarflarning nisbati biror uchinchi kattalik - jarayonda ishtirok etuvchi o`zgaruvchi kattalik bo`­yicha tuzatilishi mumkin.

Ko`pchilik ishlab chiqarishlarda (sanoatda) uzluksiz dozalash qo`llaniladi. Uzluksiz dozalash jarayonini shunday boshqarish kerakki, bunda aralashmaning talab qilinayotgan har bir komponentini ta`minlash lozim.

Uzluksiz dozalash bunkerli va tasmali dozatorlar tomonidan amalga oshiriladi. Bunkerli dozalashni sochiluvchi materiallar va suyuqliklar bilan ishlashda qo`llaniladi, tas­mali dozatorlar esa yuqori aniqlikda dozalashni ta`minlaydi. Umumiy holda, tasmali dozatorlar ta`minlovchi va yuk ko`taruvchi qurilma yig’indisi - tarozi konveyerdan iboratdir. Tasmali dozatorlar konstruktsiyasi bir agregatli va ikki agregatli bo`ladi. Bir agregatli dozatorlarda ta`minlovchi va yuk qabul qiluvchi vazifasi qo`shilgan, ikki agregatlida esa bu vazifalar ajratilgan.

Dozatorning unumdorligi uchta parametr bilan belgilanadi: W og’irlik (tarozi) konveyerining yuklanishi konveyer lentasining harakat tezligi v va uning yuk qabul qilish qismining uzunligi L bilan belgilanadi. Tasmali dozator kechikib rostlovchi astatik ob`ektdan iborat. Kechikish vaqti materialning tarozi konveyerida bo`lish vaqti  § bilan aniqlanadi.

Dozalash jarayonini avtomatlashtirishda ikki agregatli tasmali dozatorlarda talab qilinayotgan F unumdorlikka konveyerning yuk qabul qiluvchi qismi lentasida yuklanishini rostlash yo`li bilan erishiladi: F=W/L. Bir agregatli dozatorlarda torozi konveyeri lentasining ham yuklanishi, ham harakat tezligi rostlanadi.

3-rasm. Tasmali dozatornnng avtomatlashtirish sxemasi:

a - bir agregatli: b - ikki agregatli.
Uzluksiz ishlaydigan bir agregatli tasmali dozatorning unumdorligi (69-rasm, a) dozalash, tezligiga bog’liq bo`lib, u 1-6 elektr dvigatel’ rotorining aylanish chastotasiga mos holda o`zgaradi. Sxema ishlaganda elektrodvigatel’ yuritmasining aylanish chastotasi 1-1 datchigi signalni 1-3 kupaytirish blokiga uzatadi. Bu bilan bir vaqtda shu blokka konveyerning torozi qismidagi yuklanish 2-1 datchigidan signal keladi. Ko`paytirish bloki dozatorning joriy F unumdorligiga proportsional signalni shakllantiradi. Bu signal PI - rostlagich 1-4 dan keladi. Undan rostlovchi ta`sir elektr dvigatelning 1-6 yuritmasiga uzatiladi, u esa dozatorning joriy va berilgan unumdorliklarining mos kelishini ta`minlash uchun II konteyner tasmasining harakat tezligini o`zgartiradi. SHchitda mos holda elektr dvigatel’ aylanish chas­totasi va konveyer yuklanishini nazorat qilish uchun ko`rsatuvchi asboblar 1-2 va 2-2, shuningdek, dozatorning joriy unumdorligini nazorat qiluvchi o`zi yozuvchi asbob 1-5 joylashtirilgan. Rejimni tanlash kaliti SA1 bilan boshqarish rejimini avtomatik rejimdan qo`lda boshqarish rejimiga ko`chirish amalga oshiriladi.

Ikki agregatli tasmali dozatorda (69 - rasm, b) bunker I - dan yuk konveyeri II ga tushadigan material mikdori ta`minlagich III ning ishlash jadalligiga bog’liq. Konveyer yuklani­shi datchigi 1-1 dan keladigan signal PI - rostlagich 7-3 ga keladi. Undan rostlovchi ta`sir ta`minlovchining unumdorligi o`zgarishini yuklanishning joriy qiymati berilganga teng bo`lgunga qadar o`zgarishini ta`minlovchi 1-4 o`zgarmas tok elektr dvigatelga uzatiladi. YUklanishni nazorat qilish uchun shchitda ko`rsatuvchi va o`zi yozar asbob 1-2 joylashtirilgan. Konveyer yuritmasi elektr dvigateli knopkali SB1 stantsiya orqali boshqariladigan magnitli ishga tushirgich bilan ishga tushiriladi. elektr dvigatelning ishlashi to`g’risida HL1 lampa yordamida signal beriladi (ma`lum bo`ladi).

1. Non yopish jarayonini avtomatlashtirish.

2. Absorbsiya jarayonini avtomatlashtirish.

3. Quritish jarayonini avtomatlashtirish.

4. Ekstraksiyalash jarayonini avtomatlashtirish.

5. Distillash jarayonini avtomatlashtirish.

Avtomatik rostlash sistemasi xarakteristikalarini qurish

Qisqacha nazariy ma’lumot

Sistemalarning kirishiga pog’onasimon g’alayonlanish berilganda o’zgaradigan o’tish jarayoning egri chizig’iga sistemalarning vaqtli (o’tish) xarakteristikasi deyiladi.

O’tish xarakteristikasi olish uchun sistemaning muvozanat holati olinib, kirish koordinatasi 1 ga teng bo’lgan qiymatda pog’onasimon o’zgartiriladi.

SHundan so’ng sistemada o’tish jarayoni boshlanib, sekin-asta chiqish koordinatasi ham o’zgara boshlaydi. Sistema qanaqa differensial tenglama bilan yozilishiga ko’ra o’tish jarayoni har xil bo’ladi.

O’tish xarakteristikasi eksperimental va analitik usulda olinadi.

O’tish xarakteristikasi eksperimental usulda ishlab turgan ob’ekt uchun tajriba yo’li bilan olinadi. Bunda rostlash organini kirish kattaligi maksimal qiymatining 10 % miqdoriga mos harakatlantirish uchun ob’ektni kirishiga pog’onasimon o’zgarish beriladi.

SHundan so’ng chiqish kattaligining vaqt bo’yicha o’zgarishi ob’ektda ikkinchi muvozanat hosil bo’lganiga qadar asbob yordamida qayd qilinadi.

O’tish egri chizig’i aniq ketma-ketlikda qayta ishlanadi.

4-rasm. Zvenoning o’tish xarakteristikalari.

a) analitik usulda olingan; b) tajriba usulida olingan.

1 ЁC kirish kattaligi; 2 ЁC chiqish kattaligi.

o’tish egri chizig’ini egilgan qismidan urinma o’tkaziladi; kechikish vaqti - t, ob’ektni vaqt o’zgarmas koeffisienti - T0(s); o’z-o’zidan to’g’rila-nish koeffisienti µ §;

o’tish tezligi

µ §;

aniqlanadi.

Sistemalarning chastotali xarakteristikalari.

Sistemaning kirishiga sinus qonuni bo’yicha g’alayonlanish bergandagi o’zgarishiga sistemalarning chastotali xarakteristikasi deyiladi.

µ §
Bu erda: Ak - kirish kattaligini amplitudasi.

w - kirish kattaligi o’zgarishining chastotasi.

Agar zveno chiziqli bo’lsa, uning chiqishida ham sinus qonuni bo’yicha shunday chastotali, faqat boshqa amplitudali Ach o’zgarish bo’ladi.

µ §

Agar elektrotexnikada qo’llaniladigan simvolik yozish formasini qo’llasak,

ifodani olamiz.

Bu erda: µ §

Unda sistemani uzatish funksiyasi

µ §

CHastotali uzatish funksiyasini ham kompleks uzatish funksiyasi deyiladi. SHuning uchun ham kompleks son tarzida ifodalaymiz.

Bu erda: R - kompleks sonni haqiqiy qismi

Q - kompleks sonni mavhum qismi

µ § - kompleks sonning moduli

µ §

µ § - kompleks sonning fazasi

CHastota µ §o’zgarganda W(jw) vektorni kompleks tekislikda chizadigan egri chizig’iga amplituda faza chastotali xarakteristika (AFCHX) deb ataladi.

Bundan tashqari amplituda chastotali ACHX A(w)=f(w); faza chastotali FCHX µ § xarakteristikalar ham mavjud.

Bu chastotali xarakteristikalarni tuzish va hisoblash ancha mehnatni talab qiladi. Bu mehnatni enggillatish maqsadida logarifmik chastotali xarakteristikalar (LCHX) ishlatiladi.

LACHX tuzish uchun (31) tenglamani logarifmik ko’rinishda yozish kerak:

µ §

5-rasm. CHastotali funksiya

6 ЁC rasm. Amplituda faza chastotali xarakteristika

Tomat pastasi qaynatgichning «buј sarfi mahsulotning chiqish temperaturasi» kanali bo`yicha differensial tenglamasi quyidagi ifoda bilan yoziladi:

µ §

Bu erda: µ §

Uzatish funksiyasini aniqlang va kechikishni hisobga olmagan holda amplituda ЁC faza-chastotali xarkteristikasini quring.

Echilishi:

Differensial tenglamani operator formada yozamiz:

µ §

Bu erdan ob’ektni uzatish funksiyasini topamiz:

CHastotali uzatish funksiya quyidagicha ifodalanadi:

µ §

Bu erda: µ § µ §

µ §; µ § ga o dan µ § gacha qiymatlar berib, hisoblaymiz.

Hisoblangan qiymatlar yordamida rostlash ob’ektini amplituda faza-chastotali xarakteristikasini quramiz.

7-rasm. Tomat pastasi qaynatgichining amplituda-faza chastotali xarakteristikasi

2-misol.

µ §

µ §

µ §
Kasrni surat va maxrajini µ § ga kupaytiramiz va µ §

yoki

µ §
µ §

w, 1/s00,050,10,20,30,5ЎKҐU(w)0,20,1680,0980-0,024-0,020V(w)0-0,089-0,128-0,1-0,057-0,020

8-rasm. Ikkinchi darajali nodavriy zvenoning amplituda-faza-chastotali xarakteristikasi

VariantUzatish funktsiyaKT1T21µ §10,1-2µ §0,50,10,23µ §0,10.5-

Avtomatik rostlash sistemalari turg’unligini aniqlash

Mashg’ulotning maqsadi: Avtomatik rostlash sistemasi turgu’nligini berilgan

tenglama yoki uzatish funksiyasiga ko’ra aniqlash.

Qisqacha nazariy ma’lumot

Avtomatik rostlash sistemalarining ishga yaroqli ekanligini aniqlaydigan dinamik xossalaridan biri, ularning turg’unligidir. SHuning uchun sistemalarni tekshirishda ularni turg’unlikka analiz qilish talab qilinadi.

Har qanday ARS rostlanayotgan kattalikning qiymatini berilgan qiymatda saqlab turadi. Bunda ob’ektga ta’sir qiladigan g’alayonovchi ta’sirlar xalaqit beradi. Agar ARS g’alayonovchi ta’sir berilgandan so’ng, yana muvozanat holatiga qaytsa bunaqa sistemalar turg’un yoki ishga yaroqli sistemalar deyiladi. Turg’un sistemalarni o’tish xarakteristikalari davriy yoki so’nuvchi tebranma bo’ladi.

Agar sistemada hosil bo’ladigan g’alayonlanuvchi ta’sirlar natijasida to’lqinli o’tish xarakteristikasi vaqt bo’yicha oshsa bunday sistemalar noturg’un yoki ishga yaroqsiz sistemalar deyiladi.

9-rasm. ARSning o’tish xarakteristikalari

a), b) ЁC turg’un ARS uchun; v), g) ЁC noturg’un ARS uchun.

Sistemalarning turg’unligini differensial tenglamalarini echmasdan aniqlaydigan usullarga turgunlik kriteriyalari deyiladi.

Algebraik va chastotali kriteriyalar mavjud.
Rauss-Gurvis algebraik kriteriyasi.

Chiziqli sistemalarning turg’unligi Rauss-Gurvis kriteriyasi yordamida aniqlash uchun sistemaning differensial tenglamasi zarur.

Masalan:

µ §

a0, a1,.. an - tenglamaning o’zgarmas koeffisientlari.

v0, v1,.. vm - tenglamani o’zgarmas koeffisientlari.

Tenglama operator formada quyidagicha yoziladi:

µ §

Unda µ §

µ §

µ § (5)

(5) ifoda sistemani xarakterlovchi tenglamasi deyiladi.

 Ta’rif:  Rauss-Gurvis kriteriyasiga asosan birinchi va ikkinchi darajali sistemalarning turg’unligini etarli va zarur sharti xarakterlovchi tenglamada o’zgarmas koeffisientlar noldan katta bo’lishi kerak.

Birinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi quyidagicha yoziladi:

a0P a1 = 0

Turg’unlik sharti - o’zgarmas koeffisientlar musbat bo’lishi kerak.

a0 > 0; a1 > 0

Ikkinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi;

µ §

Turg’unlik sharti esa,

Uchinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi quyidagicha yoziladi:

µ §

Turg’unlik shartlari esa;

a0 > 0; a1 > 0; a2 > 0; a3 > 0;

2) Xarakteristik tenglamani o’rta koeffisientlarining ko’paytmasi chetgi koeffisientlari ko’paytmasidan katta bo’lishi kerak.

a1 a2 > a0 a3

To’rtinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi

µ §

1) a0 > 0; a1 > 0; a2 > 0; a3 > 0; a4 > 0;

2) µ §

5-darajali sistemalardan katta sistemalar uchun turg’unlik shartlari murakkablashadi. SHuning uchun yuqori darajali sistemalarning turg’unligini aniqlashda Rauss-Gurvis kriteriyasi ishlatilmaydi.

Muxandislik amaliyotida chastotali kriteriyalar algebraik kriteriyalarga nisbatan qulayliklarga ega, jumladan,

1. YUqori darajali differensial tenglamalar bilan yoziladigan sistemalar uchun qo’llashni oddiyligi;

2. Turg’unlikni analiz qilishni tekislikda chizilgan amplituda-fazali xarakteristikalar bo’yicha tekshirish qulayligi;

Mixaylov kriteriyasi.

Yopiq sistemani (5) xarakteristik tenglamasida chap qismini alohida ko’ramiz.

µ §

µ § deb qarasak,

haqiqiy qism juft darajali

µ §

Mavxum qism esa darajali chastotalarni tashkil qiladi.

Agar hamma koeffisientlar va chastota qiymatlari berilgan bo’lsa, unda D (jw) kompleks tekislikda U(w) va V(w) koordinatali nuqta yoki vektordan iborat.

Agar chastota w ni qiymatini 0 dan Ґ ga uzluksiz o’zgartirsak, unda vektor qiymati va yo’nalishi bo’yicha o’zgarib, egri chiziq chizadi. Bu egri chiziqni Mixaylov egri chizig’i (godografi) deyiladi.

6-jadval.

w0........ҐU(w)an........ҐV(w)0........Ґ

10-rasm. Kompleks tekislikda Mixaylov egri chizigi

Mixaylov egri chizig’i nuqtalar asosida chastota w ga 0 dan Ґ gacha bo’lgan qiymatlar berilib (18),(19) formulalar yordamida hisoblanib, 1-jadvalga yoziladi va kompleks tekislikda ko’riladi. (61-rasm). Agar (5) xarakteristik tenglama n manfiy haqiqiy qismli ildizga va m musbat haqiqiy qismli ildizga ega bo’lsa, unda w 0 - Ґ chegarada o’zgarganda D(jw) vektorning umumiy burilish burchagi quyidagi ifodadan aniqlanadi:

µ §

µ §;

Sistemaning zaruriy va etarli turg’unlik sharti barcha n ildizlarda bitta ham kompleks tekislikning mavhum o’qida yotadigan qiymati bo’lmasligi kerak:

µ §

(20) va (21) ifodalar - Mixaylov kriteriyasining matematik ifodasi.

Bu erda n-xarakteristik tenglamaning darajasi.

Mixaylov egri chizig’ining koordinatalari uchun quyidagi asosiy xossalar kelib chiqadi:

1) Mixaylov egri chizigi (w=0) bo’lganda doimo kompleks tekislikni haqiqiy o’qida koordinata boshidan an masofada turadi.

2) Mixaylov egri chizig’ining oxiri juft darajali xarakteristik tenglamada U(w) o’qqa parallel ravishda cheksizlikka intiladi, toq darajali xarakteristik tenglamada esa, - j V (w) - o’q parallel n-kvadrantda turadi.

.

YOpiq sistemaning turg’unligini Naykvist kriteriyasi orqali aniqlashda, bu sistemani zvenolari ulangan bir nuqtasida shu erdan sistemaga A amplituda va j fazali garmonik g’alayonlanish beriladi. Bu signal sistemani aylanib o’tib, amplituda va fazasi kirish signalidan farq qiladigan qiymatda chastotasi o’zgarmagan holatda chiqish blokida hosil bo’ladi.

Ochiq sistemani amplituda-faza xarakteristikasi quyidagicha topiladi:

µ §

Q(w) - AFX ni mavxum qismi.

µ § - AFX ni moduli;

µ § - AFX ni fazasi;

W(jw) - vektorni chastotasi w = 0 ё Ґ o’zgarganda kompleks tekislikda chizadigan egri chiziqga Mixaylov godografi deyiladi.

 Ta’rif:  Yopiq sistema turg’unligining etarli va zaruriy shartlari: a) Ochiq sistema godografi chastota w =0 ё Ґ o’zgarganda kompleks tekislikda ( - 1,0j ) nuqtani bosib o’tmasligi kerak. b) Agar (-1;oj) nuqtani aylanib o’tsa - cistema noturg’un; v) Agar shu nuqta ustidan o’tsa - sistema turg’unlik chegarasida turgan bo’ladi.

12-rasm. Uchinchi darajali sistemani amplituda-faza-chastotali xarakteristikalari. 1 ЁC turg’un sistema; 2 ЁC noturg’un sistema; 3 ЁC sistema turg’unlik chegarasida.
1-misol. Mixaylov turјunlik kriteriysi yordamida bosimni avtomatik rostlash sistemasining turјunligini aniqlang.

Rostlash ob’ektining uzatish funksiyasi :

µ §

Bu erda: Kob ЁC 1,65, T1 = 10 s, T2 = 5 s.

µ §

Rostlagichni kuchaytirish koeffisienti Kr=4.

Ochiq sistemaning uzatish funksiyasini quyidagicha ifodalaymiz:

µ §

µ §

a2= T1 T2 Tkl =17; a3= K 1=11.

r =jw ni tenglamaga qo’yib Mixaylov Godografi tenglamasini topamiz.

µ §

µ §

w, 1/s00,050,10,20,370,4130,51U(w)1110,810,27,80-2,4-9-69V(w)00,851,62,61,250-4-83

Hisoblangan qiymatlar asosida Mixaylov egri chiziјini quramiz (65-rasm). w=0ёҐ o’zgarganda vektor D(jw) yakuniy burilish burchagi µ § (n=3 ЁC sistemaning tartib nomeri) teng va egri chiziq kriteriya talabiga javob beradi, demak, ko’rilgan sistema turg’un.

13-rasm. Bosimni avtomatik rostlash sistemasi uchun

Mixaylov egri chizigi.
2-misol. Naykvist kriteriysiga asosan yopik avtomatik sistemaning turјunligini aniqlang.

Ochiq sistemaning uzatish funksiyasi quyidagiga teng.

µ §
Bu erda: K=2, T=0,02 s. Chastotali uzatish funksiyasini yozamiz.

µ §

µ §

Chastota w ga 0ёҐ gacha qiymatlar berib, U(w) va V(w)ni hisoblab jadvalga yozamiz.

w, 1/s0110100ЎKҐU(w)21,991,920,4ЎK0V(w)0-0,04-0,4-0,8ЎK0U(w) va V(w) qiymatlarini kompleks tekislikda qo’yib a.f.ch.x. ni quramiz.

14-rasm. Birinchi darajali nodavriy zvenoning a.f.ch.x.si

1. 3P3-2P2 1,5=0. Rauss ЁC Gurvis kriteriysiga asosan sistemani turg’unligini ani1qlash.

2. W(P)=0,5/TP 1; uzatish funksiyali sistemani turg’unligini Naykvist ЁC Mixaylov kriteriysi yordamida aniqlang.

Rostlash organini hisoblash va tanlash

Qisqacha nazariy ma`lumotlar

I- rostlash organini hisoblash

Rostlash organini hisoblashda ularni o`tkazish xususiyatini, shartli o`tish diametrini tanlash, o`tkazish xarakteristikalarini aniqlash tadlab etiladi.

Rostlash organini etkazish xususiyati ya`ni oquvchi suyuqlik sarfi bilan rostlash organidagi bosimlar farqi o`rtasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalanadi (qovushqoqlik hisobga olinmaydi).

 §- cuyuqlik sarfi,  §

 §- cuyuqlik sarfi,  §

 §-bosimlar farqi, kgs/ §

 §-suyuqlikning hajmiy og’irligi, ts/s §.

1- Jadvalda  §qiymati shartli o`tish diametriga  § bog’liqligi berilgan.

14770-69 GOST bo`yicha rostlash organini xarakteristikalariga quyidagi talblar qo`yiladi:

a) haqiqiy o`tkazish xususiyati hisoblash yo`li bilan topilgan o`tkazish xususiyatidan farq qildi. Bunda haqiqiy o`tkazish xarakteristikasi qiya joyini burchak tangensini hisoblash yo`li bilan topilgan o`tkazish xarakteristikasi qiya joyini burchak tangensidan 30% gacha farq qiladi.

b) rostlash organining haqiqiy maksimal o`tkazish xususiyati  §shartli  §dan  §8% oshmasligi kerak.

 §dan tashqari rostlash organlari boshlang’ich  § va minimal  § o`tkazish xususiyatlari bilan xarakterlanadi.

Bu kattaliklar tayyorlash zavodlar texnik hujjatlarida ko`rsatiladi.

GOST bo`yicha ikki o`rindiqli va bir o`rindiqli, o`rtacha sarfli rostlash klapanlari, chiziqli va teng protsentli o`tkazish xarakteristikali uch yo`lli rostlovchi klapanlar hamda bir o`rindiqli kichik sarfli chiziqli o`tkazish xarakteristikali rostlovchi organlar chiqariladi. Rostlash klapanlarini hiso’lash yo`li bilan chiziqli o`tkazish xarakteristikasi. Nisbiy o`tkazish xususiyati va klapan plunjerining nisbiy yuritish o`rtasidagi bog’lanish aniqlanadi.

 § ,

 §

 §- klapan shtokining to`liq yurishi

 §- xarakteristikaning abtsissa o`qigi burchagi

(3) va (4) formulada  § ni qiymatini qo`yib

 §,

(5) formulda chiziqli o`tkazish xarakteristikasi uchun

Rostlash organining  § qiymatini aniqlash formulalari:

Hisoblash formulalarda quyidagi belgilanishlar keltirilgan.

Maksimal sarf uchun absolyut bosim

rostlash organigacha- R1[kgc/cm2]

rostlash organidan keyin- R2[kgc/cm2]

rostlash organidagi bosimlar farqi- §[kgc/cm2]

rostlash organigacha temperatura 0K-T1

suyuqlikning hajmiy og’irligi g s/sm2-V

gazning hajmiy og’irligi Vn [R=1,033 kgc/cm2]

gazning hajmiy og’irligi ishchi sharoitda R1 va T1- V1

ishchi bug’ning solishtirma hajmi m3/kg s

R1- bosimda §

R2- bosimda §

Oqayotgan moddaning maksimal sarfi

Suyuqlik uchun hajmiy m3/s-  §

Gaz uchun hajmiy m3/s-  §

Massali-  §

II. rostlash organining maksimal o`tkazish xususiyati quyidagi formulalar asosida aniqlanadi.

a) suyuq oqim uchun

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun

b) gaz oqimi uchun  §  §

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun
v) gaz oqimi uchun  §

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun

bu erda K1- siqilish koeffitsienti

g) qizdirilgan va to`yintirilgan quruq gaz uchun  §  §

 §
 §

 § ,

III. suyuqlik qovushqoqligini rostlash organi o`tkazish xususiyatiga ta`sirini hisobga olish.

Agar hisoblangan Re soni  § 2000 bo`lsa, suyuqlik qovushqoqligining rostlash organining o`tkazish xususiyatiga ta`siri hisobga olinadi.

Qovushqoqlikning oshishi rostlash organining o`tkazish xususiyatini kamaytiradi, unda hisoblangan  §ni Шga ko`paytirish lozim.

Bu koeffitsientni Re soniga bog’liqligi rasmdagi egri chiziqdan aniqlanadi.

 §

Agar  § bo`lsa, u holda rostlash organi  § qiymati bilan olinib, yana qaytadan  § hisoblanadi.  §  § bo`lsa hisob to`xtatiladi.

Rostlash organlarini kavitatsiyaga tekshirib hisoblash.

Rostlash klapanlarda kavitatsiya hodisasi suyuqlikning drosselli qurilmadan o`tayotgan vaqtda oqimning qisilishi, oqish tezligini ko`payishi natijasida suyuqlik bosimini kritik qiymatigacha pasayishi natijasida hosil bo`ladi. Natijada suyuqlik oqimida pufakchalar hosil bo`ladi. Bu pufakchalar suyuqlik oqimi bilan qo`shilib bosim ko`p joyda yoriladi va o`zidan energiya chiqaradi. Bu hodisa katta tezlikda olib boriladi. Natijada rostlash organlarini ichki yuzalarida mexanik emirilish sodir bo`ladi. Kavitatsiya natijasida hosil bo`ladigan bosimlar farqi quyidagi formula bilan hisoblanadi.

µ §

Bu erda Ks- kavitatsiya koeffitsienti;

R1- suyuqlikning klapangacha absolyut bosimi.

Agar µ § unda formula yordamida hisob olib boriladi.

Agar µ §hisoblanadi.

µ §

Bu erda Kcmax-kavitatsiya koeffitsienti

Kc va Kcmax qiymatlari grafik (33) 2 ЁC rasm yordamida µ §qiymati asosida aniqlanadi. µ § - klapanning qarshilik koeffitsienti.

µ §

Fu ЁC klapan kirish patrubkasi yuzasi, sm2.

µ §

V. Rostlash organlarida hisobiy bosimlar farqini aniqlash.

Rostlash organlarini maksimal o`tkazish xususiyati µ §hisoblashda rostlash organidagi bosimlar farqini to`g’ri aniqlash talab qilinadi.

R0 va Rk ЁC boshlang’ich va oxirgi bosim

Z- texnologik uchastkaning boshlang’ich va oxirgi balandliklari ayirmasi.

µ §- mahalliy qarshiliklar koeffitsientlari

µ §- truboprovodlarning ishqalanish koeffitsientlari

Rostlash organidagi minimal bosimlar farqi maksimal sarfda quyidagi formula bilan aniqlanadi.µ §

µ §

bu erda µ § - oqayotgan moddaning solishtirma og’irligi, kg/m3.

Maksimal qarshilik yo`qotilgan bosim.

µ §- plyus bilan olinadi. Agar texnologik uchastka boshlanishi oxiriga nisbatan yuqori bo`lsa, µ §- minus ЁC teskari joylashsa gaz va bug’ uchun µ § hisobga olinmaydi.

µ §

bu erda L ЁC truba uzunligi

µ §- trubaning ichki diametri, m

µ §- oqish tezligi

g ЁC erkin tushish tezlanishi.

Aylan bo`lmagan truboprovodlarda µ § o`rniga µ § olinadi.

µ §

S ЁC perimetr

µ §

µ §
VII. Loyihalangan texnologik qurilma uchun rostlash organini hisoblash.

Berilgan qiymatlar asosida hisob quyidagi ketma ЁC ketlikda olib boriladi:

1. (24) va (25) formulalar yordamida truboprovodning ishqalanish va mahalliy qarshiliklari uchun maksimalsarf uchun yo`qotilgan bosim hisoblanadi, µ §.

2. (23) formula yordamida maksimal sarf bo`lganda rostlash organidagi bosimlar farqi µ § ni aniqlash.

3. (7) ЁC (15) formulalardan biri yordamida maksimal hisobiy µ §hisoblanadi.

4. 1 ЁC jadval yordamida µ §aniqlanadi. Dsh yordamida.

5. Agar suyuqlik qovushqoq bo`lsa III ЁC bo`lim yordamida uning ta`siri hisobga olinadi.

6. Qaynaydigan suyuqliklar uchun IV ЁC bo`lim yordamida uning ta`siri aniqlanadi.

7. VI ЁC yordamida µ §optimal qiymati topiladi.

Hisob quyidagi ketma-ketlikda olib boriladi.

1.(24) va (25) formulalari yordamida loyihalanayotgan texnologik uchastka uchun tanlangan ichki diametr uchun  § aniqlanadi.

2. Dastlabki µ §va µ §- qiymatlari formula yordamida aniqlanadi.

µ §

µ §

Bu erda µ §rostlash organi qo`shimcha koeffitsienti, ishchi xarakteristikalar 15-rasm yordamida nqiymati aniqlanadi.

3. (7) va (15) formulalari yordamida µ § aniqlanadi.

4. Taxminiy µ § aniqlanadi va 1-jadval yordamida µ §; turi va µ §aniqlanadi.

5. Hisobiy µ § ,

µ §

µ §

Berilgan:

Rostlovchi modda-80 markali mazut.

Maksimal hajmiy sarf-µ §

Maksimal sarfda bosimlar farqi- µ §.

Rostlash organidan oldingi temperatura-µ §.

Solishtirma og’irlik- µ §

Kinematik qovushqoqlik 500 uchun µ §

Echilishi.

Maksimal hisobiy o`tkazish xususiyatini aniqlash zapas koeffitsienti µ § hisob olib (7) formula yordamida aniqlaymiz.

µ §

2.1-jadval yordamida µ § va µ §aniqlaymiz bir o`rindiqli klapan uchun µ §.

µ §

µ §

6. Qayta 1-jadval yordamida µ § qiymati bo`yicha µ §µ §, µ § tanlaymiz.

7. YAngi tanlangan µ § uchun µ §aniqlanadi.

µ §µ §

µ §

µ §µ §

I variantII variantIII variantµ §1215µ §46µ §500500µ §0,990,99µ §5,95,9

2 ЁC misol.

Rostlash organiga kavitatsiya ta`sirini hisobga olib, uni o`tkazish xususiyatini hisoblash va Dsh ni tanlash.

Rostlovchi modda ЁC suv.

Maksimum hajmiy sarf µ §

µ §

µ §

suv bug’i 900S. Absolyut bosim µ §

(7) chi formula yordamida

1. µ §, µ §1.2 hisobga olib µ §

2. 1-Jadvaldan µ §

3.Reynol’ds sonini aniqlaymiz

µ §

µ §µ §2000, bo`lgani uchun sarfga qovushqoqlikni ta`siri hisobga olinmaydi, aksincha kavitatsiya hisobga olinadi.

µ §

µ §

µ §

dastlabki tanlangan klapan kavitatsiya ta`sirida ishlaydi.

7. YAngi µ §tanlaymiz,

µ §µ §

r =1 bo`lganda.

µ §

8. µ §µ §µ §

Tanlangan klapan to`g’ri tanlangan ekan.

Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar

I variantII variantIII variantµ §130 m3/sm160µ §14 kg/sm217µ §µ §R1=19 kg/sm2

7 jadval
Ijro etuvchi qurilma turiSHartli o`tkazish xususiyatiGidravlik qarshilik koeffitsientini patrubka ichidagi kritik tezlikka nisbatiKavitatsiya soniSHartli o`tish diametriSHartli bosimDetal materialiTemperatura chegarasiIjro etuvchi qurilmaUKS

PKS

UKN

0,16

0,4

1,0

2,5204

32

496

79

238

90

40

240

280

15
2564 va

160UKS, PKS uchun uglerodli po`lat:

UKN, PKN uchun po`lat X18H9G’ilofli 350 0S gacha g’ilofsiz 200 0S gachaBir o`rindiqli; UKS, UKN-burchakli; PKS, PKN-o`tuvchiKVP-s

KVP-N0,25

0,4

1,0

0,4

98

39

1270

200300

42

17

700

10KVP-s uglerodli po`lat200 0S gachaBir o`rindiqli; burchakliKVP-s

KVP-N1,0

1,6

1,6

4,0

31

13

97,5

1690

14

280

15

320KVP-N X18N10T

po`lat uchun

KVP-s uglerodli po`lat

KVP-N X18N10T

po`lat uchun

200 0S gachaBir o`rindiqli; burchakliUKP0,4

0,63

1,6

200

97,8

240

110

6,3

15,4

39

102516chugun-10 dan 200 0S gachaIkki o`rindiqliMKS

MKBS

MKM

MKRM16

40

63

160

40038,2

6,12

6,46

6,12

40

10

10

10

9

50

125

MKM, MKRM uchun po`lat X17N13METLMKS-30 dan 200 0S

MKRS-200 dan 420 0S

MKBS-30 dan 300 0S

MKN, MKM-30 dan 200 0S

MKRN, MKRM-200 dan 420 0S gachaIkki o`rindiqli TA-4

TA-S

TA-N

TB-S

TB-M200

800

3200

8000

12500

3,16

3,16

3,9

3,76

3,9-

-

-

-

-

-

-100

200

400

600

800

6TA-4 chugun, TA-S va TB-S uglerodli po`lat 25 L, TA-N va TB-N po`lat X18N9TL, TA-M va TB-M po`lat X17N13METLTA uchun 10 dan 200 0S gacha,

TB uchun 200 dan 420 0S gacha

Diskli

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan
TARQATMA MATERIALLAR
Reja:

1. Avtomatik rostlash sistemalari.

2. Asosiy tushuncha va qoidalar.

3. Avtomatik rostlash sistemasining strukturasi.

4. Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari (TJABS), funksiyasi, strukturasi va turlari.

5. Boshqarish, kontrol va rostlash to’g’risida umumiy tushunchalar.

6. Ishlab chiqarish jarayoni va uni boshqarish davrlari.

7. Avtomatik boshqarish nazariyasining asosiy tushunchalari.

To’liq mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish deganda shunday ishlab chiqarish jarayoni tushuniladiki, unda barcha operasiyalar mashina va mexanizmlar yordamida bajarilib, ularni boshqarish esa, odamning bevosita ishtirokisiz ishlaydigan maxsus qurilmalar ЁC avtomatlar zimmasiga yuklanadi.

Agar ishlab chiqarishni mexanizasiyalashtirish jismoniy mehnatni engillashtirsa, avtomatlashtirish esa ishchini mashina va mexanizmlarni boshqarishdan ozod qiladi. Shu bilan bir qatorda avtomatlashtirish bevosita mehnat unumdorligini va mahsulot sifatini, mehnat xavfsizligi va ishlab chiqarish madaniyatini oshishiga olib keladi. Ammo avtomatlashtirish vositalarining narxi, ularni sozlash va rostlash uchun sarflanadigan harajatlar ko’p hollarda deyarli yuqori bo’ladi. SHuning uchun ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish faqat iqtisodiy barqaror sharoitlarda hamda odamlarni og’ir va zaharli mehnatdan ozod qilish maqsadlarida qo’llanilishi kerak.

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish bu barcha qo’l bilan bajariladigan ishlarni mexanizasiyalashtirish hisoblanib, shuningdek nazorat o’lchov asboblarini keng qo’llash demakdir.

Sanoatning barcha tarmoqlari ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat o’lchov asboblari bilan ta’minlash, texnologik jarayonlarni borishi to’g’risida o’z vaqtida informasiya olishga, o’z vaqtida ularga o’zgartirishlar kiritish hamda olinadigan natijalarni yaxshilashga imkon yaratadi.

Ishlab chiqarish jarayonlarining ish unumdorligi va mahsulot sifatini oshirish yo’llaridan biri elektron hisoblash mashinalari, robot va komp’yuter texnikasi bilan jihozlangan ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdir.