PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
https://wordlyknowledge.uz/
28
KISLOTALI YOMG’IRLAR
Alijonov Shuxratjon Davlatjon og’li
Talaba. Farg’ona Politexnika inistituti. Farg’ona shahri
Kislotali yomg’ir xususida gap ketganda mutaxassislar odatda 70-yillarning oxirlarida
AQShda ro’y bergan judayam noxush bir hodisani eslab o’tishadi. O’shanda, G’arbiy Virjiniya
shtatining Uiling degan ixcham shaharchasida uch kun davomida limon sharbatidan ham
nordonroq yomg’ir yog’gan edi. Yomg’ir ko’rinishida yog’adigan odatdagi yog’inda ham
kislotaning juda kam miqdori bo’ladi va bu hol tabiiy hisoblanadi. Ammo Uilingdagi yomg’irda
kislotalilik darajasi tabiiy bo’lganidan 5 000 baravar oshib ketgan edi.
Kislotali yomg’ir nima o’zi? Avvalo shuni aytish kerakki, tabiatning o’zida kislotali
yomg’ir mavjud bo’lmaydi. Odatdagi yomg’ir kislotalisiga aylanadi. Nega? Buningdek yomg’ir
vujudga kelishining sababi — dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida havo ifloslanishining yil
sayin ortib borishidir. Bu narsa qazilma yoqilg’ilar: ko’mir, neft, gazni yoqish evaziga sodir
bo’ladi. Natijada kislota hosil qiluvchi gazlar: oltingugurt angidridi va azot oksidlarining katta
miqdori atmosferaga ajralib chiqadi. Ular atmosferani bulg’aydi va nainki unda uzoq vaqt qoladi,
balki olis masofalarga, yuzlab va hattoki minglab kilometrlarga uchib boradi. Yomg’ir
yog’ayotganida bu ifloslantiruvchilar atmosferadagi namlik bilan birikadi va shunda yomg’ir
shaklidagi odatdagi yog’in xavfli kislotali yomg’irga aylanadi.
Kislotali yomg’ir tabiatga va kishilar sog’ligiga jiddiy zarar yetkazadi. Dengizlardagi,
daryolar va ko’llardagi suvlar hayot uchun yaroqsiz holga kelib qoladi. Masalan, Kanadada
kislotali yomg’ir oqibatida 4 mingdan ziyod ko’llar o’lik deb e’lon qilingan, tag’in 12 mingi
halokat yoqasida turibdi. Shvetsiyadagi 18 ming ko’llarning ham biologik muvozanati izdan
chiqqan. Norvegiyada mamlakat janubidagi ko’llarning yarmida baliq yashamay qo’ydi.
Kislotali yomg’ir o’rmonlar, bog’istonlar, bog’larga ham katta zarar yetkazadi. Barglar
sarg’ayadi va to’kiladi, ko’pgina nihollar shishadek mo’rtlashadi va sinib tushadi. Germaniyada
kislotali yomg’ir qoraqarag’aylarning yarmidan ko’progini nobud qildi.
Kislotali yomg’ir hattoki metalni ham o’yib tashlaydi, buning oqibatida ko’priklar vayron
bo’layotir, samolyotlarga darz ketmoqda. Ming yillardan buyon mavjud bo’lgan va bizga qadar
yetib kelgan ko’pgina tarixiy yodgorliklar endilikda kislotali yomg’ir oqibatida yakson bo’lishi
mumkin. Olimlarning aksariyati tomonidan atrof muhitni muhofaza qilishning eng yirik
muammosi deb e’tirof etilayotgan kislotali yomg’ir bilan qay tariqa kurashish mumkin o’zi?
Albatta, atmosferaga chiqarib yuborishlarni kamaytirish bilan. Darvoqe, bundan yuz
yillar ilgari avtomobillar hali hayotimizni zaharlamagan kezlarda yomg’irning kislotalik darajasi
hozirgisidan yuz baravar past edi! Grenlandiyaning o’tgan asrda hosil bo’lgan muzi tarkibini
tahlil qilgan tadqiqotchilar shuni aniqlashgan. Shunday ekan, zararli ishlab chiqarishlarga gazdan
tozalovchi uskunalarni tatbiq etish zarur. Biroq bunday qurilma juda ham qimmat turadi va
sanoatchilar ha deganda uni o’rnatishga mayl bildiravermaydilar. Demak, ularni bu ishni qilishga
majburlovchi qonunlar kerak. Bunday qonunlarning xalqaro maqomga ega bo’lishi hammasidan
ham a’lo bo’lar edi (biz bir mamlakatning chiqitlaridan boshqalari qay tariqa zarar ko’rishini
aytib o’tgan edik). Bunday qonunlar rioya etmaganlik uchun hattoki urush olib borayotgan
mamlakatga nisbatan qo’llanganidek qat’iy jazolar berilishi ham maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Chunki odamlar harbiy mojarolarga qaraganda kislotali yomg’irdan ko’proq halok bo’lmoqdalar!
Afsuski, bu haqda orzuga borish mumkin, xolos. Biroq, bu orzu yaqin vaqtlarda amalga oshgan
taqdirda ham yer atmosferasi sog’lomlashishidan oldin uzoq o’nyilliklarning sochi oqarishi
kerak bo’ladi. Biz uni nechog’li bulg’ab tashlaganimizni his etdingizmi?
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
https://wordlyknowledge.uz/
29
Kislotali yomg'ir atrof-muhitga salbiy ta'sirlarni keltirib chiqaradi, masalan, tuproq va
suvlarning kislotalanishi, tirik mavjudotlarga, shu jumladan odamlarga ta'sir qiladi. shuningdek,
tuproq va suv og'ir metallar bilan ifloslangan bo'lib, evtrofikatsiya suv havzalarida sodir bo'ladi.
kislota yomg'irining ta'sirini bartaraf etish uchun yodgorliklarni himoya qilish va tuproq va
suvlarning kislotaliligini to'g'irlash kabi ba'zi muhim choralarni ko'rish mumkin. shu bilan birga,
kislota yomg'irining asosiy echimi atmosferaga kislota hosil bo'lishining kashfiyotchilari bo'lgan
kimyoviy birikmalarni kamaytirishdir.
Kislota yomg'irining hodisasi atmosferaga kislotalar hosil
bo'lishining kashfiyotchilari bo'lgan kimyoviy birikmalarning tarqalishidan boshlanadi. Ushbu
birikmalar tabiiy yoki sun'iy manbalar orqali chiqarilishi mumkin.
Tabiiy manbalarga vulqon otilishi, o'rmon yong'inlari va okean chiqindilari kiradi. Sun'iy
manbalar sifatida sanoat chiqindilari, avtotransport vositalaridan chiqadigan chiqindilar yoki
chiqindilar yoqiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O.Qudratov ‘’Sanoat ekalogiyasi,, Toshkent-2003.
2. Internet sayitlari:https://www.uznature.uz, Ekalogiya va Atrof muhitni muhofaza qilish.
3. “Umumiy ekalogiya,,talabalar uchun darslik Toshkent-2003.
|
