Kognitiv neyrofan Kognitiv psixologiya va neyrofan Asab tizimi, bosh miya, neyron Neyrofiziologiyaning zamonaviy metodlari

Download 14.01 Mb.
Sana	16.04.2024
Hajmi	14.01 Mb.
	#197324

Bog'liq
Psixofiziologiya
Kod, 10-Jismoniy, YANGI, Ишончнома....1, Мустакил таълим мавзулари (2), 1-amaliy

Miya va psixikaning o’zaro munosabati muommolari
2-APS-2023 Akramova Umida
Psixofiziologiya
...miya, faqat miyagina bizda rohatlanish, quvonch, tabassum va hazillarni, shuningdek, g‘am, alam, qayg‘u va ko‘z yoshlarini yuzaga keltiradi. Miya vositasida biz fikrlaymiz, ko‘ramiz, chiroylini hunukdan ajratamiz, yaxshini yomondan, yoqimlini yoqimsizdan farqlaymiz... Miya tinch bo‘lganda inson tafakkur qila oladi.
Yuqoridagilar Gippokratga oid deb qaraladi.
Ivan Petrovich Pavlov

1849-1936
rus, sovet olimi
hazm qilish fiziologiyasini tadqiq etgan olim
Oliy nerv faoliyati to‘g‘risidagi nazariya asoschisi

Bugungi kunda I.P.Pavlov va uning shogirdlari boshqa neyrofiziolog olimlar bilan hamkorlikda o‘zining eksperiment va g‘oyalari, faoliyati bilan zamonaviy integrativ soha – Neyrofanga asos soldi.
L. Pikenxeyn
MIYA AFSONALARI:

NERVLAR TIKLANMAYDI
DORILAR ORQALI DAHO BO'LISH MUMKIN
CHAPAQAYLAR VA O'NAQAYLAR FARQI
MIYA FOIZLARI

MIYA HUJAYRALARI O‘LGACH, TIKLANMAYDI. ASLIDA YO‘QOTILGAN HUJAYRALAR MIYANING GIPPOKAMP DEB ATALADIGAN QISMIDA QAYTA TIKLANISHI MUMKIN.
GIPPOKAMPNING VAZIFASI – XOTIRANI SHAKLLANTIRISH, MA’LUMOTLARNI TARTIBGA SOLISH VA SAQLASHDIR.BU YANGI XOTIRALARNI SHAKLLANTIRISHDA, HID VA TOVUSH KABI HIS-TUYG‘ULARNI HAMDA HISLARNI XOTIRALAR BILAN BOG‘LASHDA AYNIQSA MUHIMDIR.
Inson miyasi neyron va gelial hujayralardan tuzilgan. Ularning soni taxminan 86 milliardga teng.
Miyadagi har bir neyron boshqa neyronlarga ma’lumotni elektr va kimyoviy signallar orqali uzatadi.
MIYA HUJAYRALARINI NEYRONLAR
DEYILADI.
NEYRONLAR BIRI BILAN MA'LUMOT
ALMASHINUVINI SINAPTIK
BOG'LIQLIK - DEYILADI
Har bir neyron soniyasiga taxminan 5-50 tagacha signal uzatadi.
Miyadagi gelial hujayralar soni neyron hujayralari soniga taxminan teng va ular miya hujayralarini oziqlantirish, himoya qilish, miyelin moddasini ishlab chiqarish kabi vazifalarni bajaradi.
Biz aynan shu neyronlarning ma’lumot almashishlari orqali fikr yuritamiz, his qilamiz, eslab qolamiz.
Reptil miya asosan ongsiz ravishda paydo bo'ladigan
biologik muhtojliklarimizga javob beradi.
REPTIL MIYA (REPTILE BRAIN:)
Limbik miya (limbik tizim)
Limbik miya asosan emotsiyalarga javob beradi.
LIMBIC SYSTEM:
NEOKORTEKS (YANGI MIYA)
NEO-CORTEX:
NEOKORTEKSNING VAZIFALARI BU ONGLI FIKRLASH, ONGLI
RAVISHDA XULQ-ATVORNI BOSHQARISH.
MIYANING TIZIMLARI:

MUHIMLIKNI ANIQLOVCHI TIZIM
MARKAZIY BAJARUVCHI TIZIM
DEFOLT TIZIM

Miyaning funksional tuzilishi
A.R.Luriya miyaning uch asosiy funksional bloklari to‘g‘risidagi konsepsiyasi:

Birinchi blok – tonus va bedorlikni boshqaruvchi o‘rta miyaning retikulyar formatsiyasi, talamusning nospesifik tizimi, katta miya yarim sharlari nazorati ostidagi gippokamp va dumsimon yadro.
Ikkinchi blok – axborotni qabul qilish, qayta ishlash va saqlash bloki (po‘stloqning orqa bo‘limlari, shuningdek, ko‘rish, eshitish, somatik sensor bo‘limlar va proeksiya oralig‘i parietal qismi (orqa assotsiativ qutb).
Uchinchi blok – murakkab faoliyat shakllarini dasturlashtirish, boshqaruv va nazorat bloki. Uning tarkibiga miya po‘stlog‘ining oldfrontal (peshona) qismi kiradi. Ularning buzilishi ayniqsa nutq bilan boshqariluvchi psixik jarayonlar nazoratiga ta’sir etadi.

Alohida neyron tuzilmalari faolligining mikroelektrod ajratib olish metodi nihoyatda aniq bo‘lib, ixtiyoriy joylashuvdagi, hatto miyaning tub tuzilmalari bilan bog‘liq alohida yoki bir guruh neyronlar bilan ishlash imkoniyatini yaratadi, biroq u sermashaqqat, mehnattalab bo‘lib, ayrim sabablarga ko‘ra faqat hayvonlar ustidagi tajribalar bilan cheklangan.

Miya faoliyatini xaritalashda zamonaviy uch o‘lchamli metodlar
 pozitron-emission tomografiya (PET-skanerlash).
 yadroli magnitrezonans tomografiyasi (MRT). Eksperimental psixologiyada mazkur metod funksional MRT (fMRT) sifatida, qonda kislorod miqdorini( aniqrog‘i gemoglobin molekulasida) tekshirish maqsadida foydalaniladi.
 magnitensefalografiya (MEG), neyronlar faolligiga xos bo‘lgan magnit maydonlarning registratsiyasi amalga oshiriladi.
 Videotasvirlardagi tez qayta ishlashga mo‘ljallangan ko‘z harakati registratsiyasi.
Xulosa
Ko‘p tajribalarning xulosalari shuni tasdiqlaydiki, odamda bosh miyaning qismlari butun bo‘lmasa, unda tananing normal holati, harakati buziladi, psixik funksiyalar tubdan o‘zgaradi va nihoyat hayot davom etmaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, so‘nggi yillarda psixologiya fanining qo‘lga kiritgan yutuqlariga ko‘ra, odam miyasining o‘ng va chap yarim sharlari turlicha vazifani bajaradi. O‘ng va chap yarim sharlar bir-biridan shunchalik farq qiladiki, hatto his qilish darajasi turlicha bo‘ladi.

Download 14.01 Mb.