Kompyuter deganda dastur asosida axborotlarni katta tezlikda qayta

Download 21,8 Kb.
Sana	25.12.2019
Hajmi	21,8 Kb.
	#4911

Kompyuter deganda dastur asosida axborotlarni katta tezlikda qayta ishlashni taminlovchi universal avtomatik qurilmani tushunish mumkin. Birinchi shaxsiy kompyuter 1973- yilda Fransiyada Truong Trong Ti tomonidan ishlab chiqilgan.

Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.

Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.

Avvaliga mazkur shaxsiy kompyuter elektron oyinchoq sifatida qabul qilindi. Bu kompyuter 1977- yilda amerikalik Stiv Jobs boshchiligidagi Apple Com- puter firmasi tomonidan mukam- mallashtirildi hamda dasturlarning katta majmuini tatbiq etib, ommaviy ravishda ishlab chiqarila boshlandi. Shundan beri kompyuter hayotimizda mustahkam joylashib, axborotni qayta ishlashning eng zamonaviy vositasiga aylandi. Hozirgi kunda xilma-xil zamonaviy kompyuterlar insonga xolis xizmat qilmoqda. Ularning tashqi korinishlari ham turlicha. Lekin kompyuterlarni tashkil etuvchi qurilmalar (yani apparatli taminoti) bilan yaqindan tanishsak, turli turkumdagi mashinalardagi qurilmalarda oxshashlik borligini koramiz. Har qanday kompyuterning apparatli taminoti asosiy va qoshimcha qurilmalardan tashkil topgan. Asosiy qurilmalar kompyuter ishlashini taminlasa, qoshimcha qurilmalar kompyuterdan foydalanishda qulayliklar va qoshimcha imkoniyatlar beradi. Kompyuterning asosiy urilmalariga sistema bloki, monitor va klaviatura kiradi. Qoshimcha qurilmalarga sichqoncha maniðulatori, printer, plotter, skaner, modem, web-kamera va boshqalar misol boladi. Sistema bloki, asosan, korpus, asosiy plata (ona plata yoki sistema platasi), protsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, quvvat blokidan iborat. Asosiy plata yaxlit asosga yigilgan elektron sxemalar bolib, unga bazi qurilmalar axborot almashish sistema magistrali -- shinalar (simlarning oramlari) yordamida boglanadi. Shinalar kompyuterning hamma qurilmalariga parallel holda ulanadi. Kompyuter ishida uch xil shina xizmat korsatadi: berilganlar (berilgan malumotlar) shinasi, Asosiy plata 13 adreslar shinasi, boshqarish shinasi. Asosiy platada mikroprotsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, ovoz, video va tarmoq platalari ham joylashadi. Ular asosiy plataning maxsus slot (qirqim)lariga ulanadi. Diskyurituvchi, printer, flash-xotira kabi qurilmalar portlar deb yuritiluvchi asosiy platadagi maxsus joylarga ulanadi. Bu qurilmalarni boshqarish uchun asosiy platada kontrollerlar deb ataluvchi elektron sxemalar mavjud. Portlar parallel (LPT), ketma-ket (COM) va universal ketma-ket (USB) turlarga bolinadi. Ketma-ket port protsessordan malumotlarni baytlarda oladi va qurilmalarga bitlarda uzatadi, parallel port esa baytlarda olib baytlarda uzatadi. Odatda, sichqoncha va modem ketma-ket portlarga, printer parallel portga ulanadi. Juda kop asosiy platalarda sichqoncha va klaviatura doiracha shaklidagi PS2 bolmaga ulanadi. Hozirgi kunda universal ketma-ket portga sichqoncha, klaviatura va boshqa qurilmalarni ulash imkoni bor. Odatda, asosiy plataning ajralmas qismi sifatida qaraladigan doimiy xotira qurilmasi (DXQ, ing. ROM -- Read Only Memory -- faqat oqish uchun xotira) mikrosxema korinishida tashkil etilgan bolib, quvvat manbaiga bogliq bolmagan holda malumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Doimiy xotira qurilmasida kompyuterning kiritish- chiqarish asosiy sistemasi (BIOS -- Basic Input-Output System) haqidagi doimiy axborot saqlanadi. Protsessorni mikroprotsessor yoki CPU (yani, Central Processing Unit -- markaziy protsessor) deb ham atashadi. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi, xotira bilan boglanadi va barcha qurilmalar ishini boshqaradi. Zamonaviy kompyuterlarda protsessor vazifasini 10 mm kvadratdan ham kichik yuzali yagona yarim otkazgichli kristalda (kremniy yoki germaniy) joylashgan millionlab mitti tranzistorlardan tashkil topgan mikro- protsessor, yani ota zich integral sxema bajarmoqda. Misol sifatida koradigan bolsak, Intel Pentium Pro mikroprotsessori oz ichida 5,5 milliondan ortiq tranzistorlarni saqlaydi. Protsessorning ish unumdorligi uning tezligi (taktli chastota) va razryadlar soni bilan belgilanadi. Tezlik protsessorning 1 sekundda 14 bajargan amallar miqdori bilan belgilanadi va Gs (gers) bilan ifodalanadi. Masalan, i8086 protsessori 10 MGs (sekundiga 10 million amal) tezlikka ega bolsa, Intel Pentium IV protsessori uchun bu korsatkich 1700 MGs va undan yuqoridir. Protsessorning razryadlari soni uning bir vaqtning ozida baravariga ishlashi mumkin bolgan bitlar miqdori bilan aniqlanadi. Hozirgi kunda 16, 32, 64, 128 razryadli protsessorlar keng qollanilmoqda. Protsessorning tezligini oshirish maqsadida hozirgi vaqtda kesh-xotira, turli matematik soprotsessorlar kabi vositalardan foydalanish yolga qoyilgan. Shu kunlarda protsessorlarning kop yadroli turlari ishlatilmoqda. Protsessor, asosan, quyidagi qismlardan iborat: • arifmetik-mantiqiy qurilma; • malumotlar va adreslar shinasi; • registrlar; • buyruq jamlagichi; • kesh, yani kichik hajmli ota tezkor xotira;

Kesh (arab, manbalarida Kashsh, Kass, Kise) - tarixiy shahar va viloyat. Hozirgi Qashqadaryo viloyatining shim.sharqiy qismini egallagan. Dastlab K. Kitob oʻrnida boʻlgan, keyin 9-10-asrlarda Shahrisabz hududiga koʻchgan. K.

• qozgaluvchan vergulli sonlar matematik soprotsessori. Aniq protsessorga mos i80386, 1632 yozuvi ushbu protsessor 16 razryadli berilganlar shinasi va 32 razryadli adreslar shinasiga ega ekanligini, yani bir vaqtning ozida 16 bit axborot va 232= 4 Gbayt hajmdagi adreslar (adreslar sohasi) bilan ishlash imkoniyati mavjudligini bildiradi. Protsessorning asosiy ishi tezkor xotira qurilmasida joylashgan dasturdan navbatdagi buyruqni oqish va bajarish, natijani yozib qoyish hamda keyingi bajariladigan buyruqni aniqlashdan iborat takrorlanuvchi jarayondir. Bundan tashqari protsessor dastur mazmunidagi boshqarishni amalga oshirish, malumotlarni zarur joydan oqish, lozim joyga yozish, kerak joyga uzatish, boshqa qurilmalarning ishlashini muvofiqlashtirish vazifasini ham bajaradi. Demak, protsessor berilgan dastur va zarur malumotlar asosida inson aralashuvisiz kompyuterning avtomatik ishlashini taminlovchi qurilma ekan. Tezkor xotira qurilmasida (TXQ) ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlar saqlanadi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab marotaba tezdir. Tezkor xotira qurilmasida 15 saqlanayotgan malumotlar kom- pyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda ochib ketadi. Tezkor xotira qurilmasi registr- lardan tashkil topgan. Registr -- malumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun moljallangan qurilma. Har bir registr oz navbatida triggerlardan tashkil topadi. Trigger mitti elektron sxema bolib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni, zaryadlanmagan holatda 0 ni ifodalaydi. Registrdagi triggerlarning miqdori kompyuterning necha razryadli ekanini belgilaydi. Registrlar uyachalar (yacheykalar) deb ham yuritiladi. Uyachalarning har bir razryadida bir bit axborot joylashadi (yani 0 yoki 1). 8 bit axborot birlashganda 1 bayt miqdordagi axborotni hosil qiladi. Har bir bayt oz tartib raqamiga, yani adresiga ega boladi. Uyachaning sigimi mashina sozi uzunligini belgilab beradi. Mashina sozining uzunligi baytlarda olchanadi. Mashina sozining uzunligi 2, 4, 8 baytga teng bolishi mumkin. Demak, ketma-ket joylashgan ikki, tort yoki sakkiz bayt birlashib, bitta mashina sozini tashkil etishi mumkin ekan. Har bir xotira uyachasi ham oz adresiga ega, u esa shu uyachadagi boshlangich bayt adresi bilan ifodalanadi. Tezkor xotira qurilmasining boshqacha nomi -- RAM (Random Access Memory -- tanlov boyicha ixtiyoriy kirishli xotira), chunki undagi istalgan adresli uyachaga togridan-togri otish imkoniyati mavjud. Tovush, video va tarmoq platalari asosiy plataga joylashtirilgan yoki alohida bolishi mumkin. Bu platalar protsessor ishini tezlashtirish hamda zaruriy sifat korsatkichiga erishish maqsadida ishlatiladi. Tovush platasi (ing. Sound adapter, adapter -- moslashtiruvchi) -- axborot saqlagichlarga yozilgan raqamli audio- axborotni tovushlarga aylantirib beruvchi qurilma. Qurilmaning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki karnaylarni ulash mumkin. Tovush platasi oz mikro- protsessoriga ega bolib, tovushni kiritishda analog-raqamli ozgartirish va chiqarishida ozgartirishni taminlaydi. Video-plata (ing. Graphics adapter) -- murakkab tasvirlar va millionlab ranglarni qayta ishlashni taminlab beruvchi plata. Bu plata 16 oz mikroprotsessori va tezkor xotirasiga ega boladi. Zamonaviy video-plata hajmli va uch olchovli grafika bilan ishlash imkoniyatiga ega. Hozirgi kundagi juda kop dasturlar va oyinlar 64 Mb yoki 128 Mb sigimli video- platalar bilangina ishlaydi. Tarmoq platasi -- kompyuterni tarmoqqa ulash imkonini beradi. Tarmoqlarga oid malumotlarni 7- sinfda olgansiz.

Download 21,8 Kb.