• Bajardi: Xurramov U.Z Fan o’qituvchisi: Kayumov.A.A S a m a r q a n d -2024
  • “kompyuter injiniringi” fakulteti “Dasturiy injiniringga kirish” fanidan mustaqil ishi




    Download 300,59 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet1/2
    Sana30.05.2024
    Hajmi300,59 Kb.
    #257520
      1   2
    Bog'liq
    Xurramov Umar DIK 1



    O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
    KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
    MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
    TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
    “KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI
    “Dasturiy injiniringga kirish” fanidan
    MUSTAQIL ISHI
    Bajardi: Xurramov U.Z
    Fan o’qituvchisi: Kayumov.A.A
    S a m a r q a n d -2024


    I
    A
    1020
    Mavzu:Klient-server arxitekturasi
    Dasturiy ta’minot arxitekturasi - dasturiy ta’minot tizimining umumiy dizayni
    va qanday tashkil etilishini bildiradi, ya’ni tizimning turli qismlari o‘rtasidagi
    komponentlar, modullar, interfeyslar va munosabatlarni belgilaydi. Dasturiy
    ta’minot arxitekturasi - dasturiy ta’minot tizimining asosiy tarkibiy elementlarini,
    shu elementlar qanday harakat qilishi va bir-biri bilan o‘zaro ta’sirini belgilab
    beradi. Dasturiy ta’minot arxitekturasining bir nechta namunalari mavjudbo’lib, ular
    orasida eng mashhur va tez-tez qo’llaniladiganlari misol sufatida quyida keltirilgan.
    1.
    Layered
    2.
    Client-Server
    3.
    Event-Driven
    4.
    Microkernel
    5.
    Microservices
    Ushbu ishda yuqorida keltirilgan texnologiyalardan klient-server va
    mikroservislararxitekturalarini qanday qo‘llanilishi va ularning o’zaro farqlarini
    tahlili ko’rib chiqiladi.
    Klient-server arxitekturasi - bu tarmoq arxitekturasi bo‘lib, ushbu
    arxitekturada ikkita asosiy komponent mavjud : xizmat so‘rovchisi bo‘lgan
    klient
    va
    xizmat ko‘rsatuvchi provayder bo‘lgan
    server
    . Klient o‘z qurilmasidan (kompyuter
    yoki telefondan) servergaulanadi va ma‘lumotlar yoki harakatlar uchun so‘rovlarni
    serverga yuboradi. Server esa resurslarni boshqaradi va mijozlarning so‘rovlariga
    javob beradi.


    Server mijozlarga ma‘lumotlarni saqlash va ularni qayta ishlash kabi xizmatlarni
    taqdim etadi. Klient server arxitekturasining namunasi - World Wide Web. Ixtiyoriy web-
    saytga murojaat qilinganda, web-brouzer ushbu saytning serveriga so’rov yuboradi va
    server yuborilgan so’rovga muvofiq web-brouzerga qayta javob yuboradi. Klient-server
    arxitekturasidan fayl almashish tizimlari va elektron pochta kabi onlayn ilovalarda ham
    qo’llaniladi. Ushbu arxitekturaning asosiy afzalliklaridan biri boshqaruvning
    markazlashtirilganligida, ya’ni serverdaresurslar va ma’lumotlarni markazlashtirilgan holda
    boshqariladi. Barcha fayllar ushbu tarmoq uchun markaziy joyda saqlanadi. Bu esa
    ma’lumotlar xavfsizligini yaxshilaydi va boshqaruvning qo‘shimcha xarajatlarini
    kamaytiradi. Klient-server arxitekturasida bir vaqtning o‘zida bir nechta mijozlar serverga
    ulanishi mumkin, bu esa kengaytiriladigan tizim yaratish imkonini beradi. Klient-server
    arxitekturasi - bu markazlashtirilgan ma‘lumotlarni boshqarish va qayta ishlash, shuningdek,
    yuqori xavfsizlik va ishonchlilikni talab qiladigan ilovalar uchun eng mos bo‘lgan dasturiy
    ta’minot arxitekturasidir. Odatda, klient-server arxitekturasi korporativ resurslarni
    rejalashtirish (ERP - Enterprise Resource Planning), mijozlar bilan munosabatlarni
    boshqarish (CRM - Customer Relationship Management) va ta’minot zanjirini boshqarish
    (SCM - Supply Chain Management) dasturlari kabi biznes ilovalari uchun ishlatiladi.
    Mikroservislar arxitekturasi kichik, mustaqil va bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan
    xizmatlar to‘plamidan tizim yaratishga asoslangan dasturiy ta’minotni ishlab chiqish
    modelidir. Tizimdagi har bir xizmat mustaqil ravishda ishlab chiqilishi, joylashtirilishi,
    kengaytirilishi va yangilanishi mumkin. Har bir mikroservis mustaqil ravishda ishlab
    chiqilishi va joylashtirilishi mumkin bo‘lsa-da, uning funksionalligi boshqa mikroservislar
    bilan uzviy bog‘langan.
    Microservislar arxitekturasida har bir xizmat autentifikatsiya, registratsiya, toʻlovni qayta


    ishlash yoki foydalanuvchi profilini boshqarish kabi bitta funksiya yoki vazifani bajaradi.
    Bir- birlari bilan muloqot qilish uchun ilovaning mikroxizmatlari so‘rov-javob aloqa
    modelidan foydalanadi. Bunda HTTP protokoliga asoslangan REST APIdan yoki xabar
    almashish kabi qulay protokollar yordamida bir-biri bilan aloqa qiladi. Microservislar turli
    dasturlash tillari yoki texnologiyalari yordamida tuzilishi mumkin, ya’ni har bir
    mikroservis, Klient-server arxitekturasiyordamida ishlab chiqilishi mumkin. Shuning uchun
    ma‘lumotlarni boshqarish markazlashtirilmagan va har bir mikroservis o‘z ma‘lumotlar
    bazasidan foydalanashi mumkin. Har bir mikroservis dasturdagi boshqa mikroservislarga
    ta’sir qilmasdan mustaqil ravishda joylashtiriladi va bitta microservisdagi nosozlik butun
    tizimga ta’sir qilmaydi. Ishlab chiqaruvchilarga tizimning boshqa qismlariga ta’sir
    qilmasdan muayyan xizmatlarni yangilash, nosozlikni bartaraf etish imkonini berish orqali
    texnik xizmat ko‘rsatish xarajatlarini kamaytiradi. Mikroservislar arxitekturasi yuqori
    moslashuvchanlik talab qiladigan tizimlar uchun juda foydalidir. Tizimning turli qismlarini
    mustaqil ravishda ishlab chiqish, joylashtirish va boshqarish kerak bo‘lganda eng yaxshi
    tanlovdir.
    Klient-server va mikroservislar arxitekturasi o‘rtasidagi asosiy farqlar:
    1.
    Klient-server arxitekturasi bir nechta mijozlarga xizmat ko‘rsatadigan yagona
    serverdan iborat markazlashtirilgan arxitekturadir. Mikroservislar bir-biri bilan aloqa
    qiladigan bir nechta mustaqil xizmatlardan iborat bo‘lgan taqsimlangan arxitekturadir.
    2.
    Klient-server arxitekturasi nisbatan mikroservislar arxitekturasiga soddaroq
    tuzilgan. Mikroservislar arxitekturasi esa taqsimlanganligi tufayli ya’ni har bir mikroservis
    alohi-alohida ekanligi bois ancha murakkab tuzilishga ega va ko‘proq boshqaruvni talab
    etadi.
    3.
    Klient-server arxitekturasida texnik xizmat ko‘rsatish osonroq, chunki boshqarish
    uchun kamroq komponentlar mavjud. Mikroservislar arxitekturasida esa individual xizmat
    ko‘rsatishni talab qiladigan ko‘plab mustaqil xizmatlar (mikroservislar) mavjud.
    4.
    Klient-server arxitekturasida mijoz va server o‘rtasidagi aloqa to‘g‘ridan-to‘g‘ri
    va tushunarli. Mikroservislar arxitekturasida xizmatlar o‘rtasidagi aloqa API va xabar
    navbatlaridanfoydalanish tufayli qo‘shimcha xarajatlarni talab qilishi mumkin.
    5.
    Mikroservislar ko‘proq moslashuvchanlikni ta’minlaydi, chunki ular tizimning
    boshqa qismlariga ta’sir qilmagan holda xizmatlarga o‘zgartirishlar kiritish yoki yangi
    xizmatlar kiritish imkonini beradi. Klient-server arxitekturasidagi o‘zgarishlar tizimning
    ishlashiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
    Xulosa qilib shuni takidlash mumkinki klient-server arxitekturasidan asosan
    bank va moliya sohalarida foydalanish mumkin. Ushbu arxitektura odatda bank va moliya
    tizimlarida tranzaktsiyalarni boshqarish va foydalanuvchi hisoblariga xavfsiz kirishni
    ta’minlash uchun ishlatiladi.


    Microservices arxitekturasidan esa ijtimoiy media ilovalaridan foydalanish mumkin. Ushbu
    arxitekturadan Ijtimoiy media platformalari millionlab foydalanuvchilarga real vaqt rejimida
    oʻzaro muloqot qilish imkonini beruvchi kengaytiriladigan va samarali ijtimoiy tarmoqlar
    yaratish uchun foydalanish mumkin.Mijoz-server kopincha koplab mijozlarga xizmat
    korsatadigan markazlashtirilgan tizim sifatida ishlab chiqilgan edi. Shunday qilib, server
    quvvati, xotirasi va saqlash talablari kutilgan yuk bilan olchanishi kerak boladi. Yuklarni
    muvozanatlash va ochirish tizimlari kopincha bitta jismoniy mashinadan tashqari serverni
    olchash uchun ishlatiladi. Peer-to-peer tarmogida ikki yoki undan ortiq kompyuterlar oz
    resurslarini birlashtiradi va markazlashtirilmagan tizimda ozaro tasir qiladi. Tengdosh
    tugunlar ierarxik bolmagan tarmoqdagi teng yoki ekvipotentsial tugunlardir. Mijoz-server
    yoki mijoz-navbat-mijoz arxitekturasidagi mijozlardan farqli olaroq, tengdosh tugunlar bir-
    biri bilan bevosita muloqot qiladi. Peer-to-peer tarmogida, peer-to-peer aloqa protokolidagi
    algoritm yukni muvozanatlashtiradi va hatto kam resurslarga ega bolgan tengdoshlar ham
    yukni taqsimlashga yordam beradi. Agar tugun mavjud bolmasa, uning ulushlari boshqa
    tengdoshlar taklif qilganicha mavjud bolib qoladi. Ideal holda, tugunning yuqori mavjudlikka
    erishishi shart emas, chunki boshqa tugunlar har qanday resurs ishlamay qolish vaqtini
    qoplaydi. Tengdoshlarning mavjudligi va otkazish qobiliyati ozgarganda, protokol sorovlarni
    qayta yonaltiradi. Mijoz-server ham, master-qul ham taqsimlangan peer-to-peer tizimlarining
    pastki toifalari hisoblanadi.
    Hozirgi kunda mikroservislar va klient-server arxitekturasi, kompleks tizimlarni
    shakllantirish, yaxshilash va rivojlantirishda keng qo'llaniladigan arxitekturalar hisoblanadi.
    Arxitekturalarni tanlashda, dasturlar va tizimlarning afzalliklarini va talablarini tushunish va
    aniqlash muhim jarayon. Ushbu ishda mikroservislar va klient-server arxitekturalarining
    tahlili keltirilgan.
    Mijoz-server modeli, shuningdek, pochta tizimlariga asoslangan ma'lumotlarni qayta ishlash
    tizimini yaratishda foydalaniladi. Mijoz-server arxitekturasidan sezilarli darajada farq
    qiladigan fayl-server arxitekturasi deb ataladigan narsa ham mavjud.
    2. Barcha ma'lumotlar serverda saqlanadi, odatda, aksariyat mijozlarga qaraganda ancha
    yaxshi himoyalangan. Serverda faqat kirish huquqiga ega mijozlarga ma'lumotlarga kirishga
    ruxsat berish uchun avtorizatsiya boshqaruvini ta'minlash osonroq.
    3. Turli xil mijozlarni birlashtirishga imkon beradi. Turli xil apparat platformalari, operatsion
    tizimlari va boshqalar bo'lgan mijozlar ko'pincha bitta serverning resurslaridan
    foydalanishlari mumkin.
    Shaxsiy kompyuterning tarkibiga qo'yiladigan talablar tarmoqdagi echilgan vazifalarning
    xususiyatlari, OT tomonidan ishlatiladigan hisoblash jarayonini tashkil etish tamoyillari va
    boshqa bir qator omillar bilan belgilanadi. Ba'zan to'g'ridan-to'g'ri tarmoq simiga ulangan
    kompyuterda magnit disk drayverlari bo'lmasligi mumkin. Bunday kompyuterlar
    chaqiriladi

    Download 300,59 Kb.
      1   2




    Download 300,59 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    “kompyuter injiniringi” fakulteti “Dasturiy injiniringga kirish” fanidan mustaqil ishi

    Download 300,59 Kb.
    Pdf ko'rish