|
Korrelyatsion regression modellardan iqtisodiy tahlil va istiqbolni baholashda foydalanish yo‘llari
|
| Sana | 25.09.2024 | | Hajmi | 27,44 Kb. | | #272486 |
Bog'liq Korrelyatsion
Korrelyatsion - regression modellardan iqtisodiy tahlil va istiqbolni baholashda foydalanish yo‘llari
Режа:
Korrelyatsion-regression model
Istiqbolni belgilash uchun korrelyatsion-regression modeldan foydalanish
Korrelyatsion-regression model - bu o‘rganilayotgan hodisalar orasidagi bog‘lanishni natijaviy belgi bilan muhim omillar o‘rtasidagi ishonchli miqdoriy nisbatlar orqali ifodalashdir.
Korrelyatsion - regression model deb shunday regressiya tenglamasiga aytiladiki, u o‘rganilayotgan hodisalar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni natijaviy belgi bilan muhim omillar o‘rtasidagi ishonchli miqdoriy nisbatlar orqali ifodalab beradi. Uning determinatsiya va regressiya koeffitsiyentlari mohiyatan bog‘lanishning sotsial-iqtisodiy tabiati haqidagi ilmiy nazariyaga to‘la mos bo‘lib, ishonchli oraliq ehtimoliga ega bo‘ladi.
Иstiqbolni nuqtali baholashning amalga oshish ehtimoli kichik.
Korrelyatsion-regression modellarni tuzish uchun statistika nazariyasi va amaliyoti tomonidan qator tavsiyalar ishlab chiqilgan:
- omil sifatida olinadigan belgilar natijaviy belgi bilan sabab-oqibat bog‘lanishda bo‘lishi kerak;
- omil qilib olinayotgan belgilar natijaviy belgining tarkibiy elementi yoki uning funksiyasi bo‘lmasligi lozim;
- omil sifatida olinayotgan belgilar bir birini takrorlamasligi, ya’ni kolleniear bo‘lmasligi kerak (korrelyatsiya koeffitsiyenti0,8 bo‘lmasligi shart);
- natijaviy belgi qanday to‘plam birligiga tegishli bo‘lsa, omil belgilarni ham unga nisbatan olish ma’qul;
Regressiya tenglamasining matematik shakli bog‘lanish tabiatiga to‘la mos bo‘lishi kerak
- regressiya tenglamasiga kiritiladigan omillar soni «m» to‘plam birliklar soni «n» dan kam bo‘lishi kerak. Odatda, ko‘p o‘lchovli regressiya tenglamalari uchun n / m 11 bosh komponentlar usuli uchun n / m 7 tavsiya etiladi;
- regressiya tenglamasini matematik ifodalash shakli real sharoitda faktorlar bilan natija orasidagi bog‘lanish tabiatiga to‘la mos bo‘lishi, uyg‘unlanishi lozim. Agar omillar va natijalar orasida additiv bog‘lanish bo‘lib, biror omil bo‘lmaganda ham natija ro‘yobga chiqaversa, tenglama shaklda, agar biror omilsiz natija yuzaga chiqa olmasa, tenglama multiplikativ shaklda bo‘lishi lozim.
Istiqbolni belgilash uchun regression modeldan foydalanish bashorat qilishda kutiladigan omil qiymatlarini tenglamaga qo‘yishdan iboratdir.
Istiqbolni belgilash uchun korrelyatsion-regression modeldan foydalanish regressiya tenglamasiga omil birliklarning bashorat qilishda kutiladigan qiymatlarini qo‘yib, natijaviy belgining bashoriy ko‘rsatkichlarini yoki berilgan ehtimol bilan ular yotadigan ishonchli kenglikni hisoblashdan iboratdir. Tenglamani hisoblash asosi bo‘lib xizmat qilgan axborotda faktor belgi ega bo‘lgan qiymatdan katta darajada farqlanuvchi bashariy qiymatlarini tenglamaga qo‘yish noto‘g‘ri bo‘ladi, chunki omilning boshqa sifatga tegishli darajalarida tenglama parametrlari o‘zgacha qiymatlarga ega bo‘lishi mumkin.
Regressiya tenglamasiga omillarning kutiladigan qiymatlarini qo‘yib aniqlangan prognoz (istiqbol daraja) nuqtali prognoz (istiqbolni baholash) deb ataladi. Bunday istiqbol baholashning amalga oshish ehtimoli juda kichikdir. Shuning uchun istiqbol baholashni uning o‘rtacha xatosini yoki yetarli darajada katta ehtimol bilan prognozning ishonchli kengligi (oralig‘i)ni aniqlash bilan birga olib borish kerak. Omil belgi qiymati xk ga teng bo‘lganda regressiya chizig‘ining bosh to‘plamdagi holatining o‘rtacha xatosi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
bu yerda - regressiya chizig‘ining bosh to‘plamdagi holatining o‘rtacha xatosi x=xk ga teng bo‘lganda;
n-tanlanma hajmi;
xk- omilning kutiladigan qiymati;
qoldiq-erkin darajalar soni bilan bosh to‘plamdagi regressiya chizig‘i natijaviy belgi o‘rtacha kvadratik tafovutining baholanishi, ya’ni:
m-tenglama parametrlari (koeffitsiyentlari) soni.
Regressiya chizig‘i istiqbolining ishonchli chegaralarini aniqlash uchun uning o‘rtacha xatosini erkin darajalar soni n-m va ishonchli ehtimol 0,95(a=0,05) bilan aniqlangan t-Styudent mezonining kritik (jadval) qiymatiga ko‘paytirish kerak
prognoz=tjad* .
ADABIYOTLAR
Ўзбекистон Республикаси “Давлат статисатикаси ҳақида”ги қонуни, ноябр 2002 йил.
“Давлат статистика ҳисоботини тақдим этиш тартибини бузганлик учун жавобгарлик ҳақида” Ўзбекистон Республикаси вазирлир Маҳкамасининг Қарори.
“Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси фаолиятини ташкил этиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 8 январ 2003 йил 8 – сонли Қарори.
www.statistics.uz
www.vieview.uz
|
| |
