Kóp olshewli regressiyaning tiykarǵı maqseti faktorlardıń hár birin modellashtiriluvchi kórsetkishke bólek hám de olardıń ulıwma birgeliktegi tásirinlerin úyrenip kóp ólshewli modellerdi qurıwdan ibarat

Download 63,69 Kb.
Sana	21.05.2024
Hajmi	63,69 Kb.
	#249405

Kóp olshewli regressiyaning tiykarǵı maqseti faktorlardıń hár birin modellashtiriluvchi kórsetkishke bólek hám de olardıń ulıwma birgeliktegi tásirinlerin úyrenip kóp ólshewli modellerdi qurıwdan ibarat.
Kóp omilli regressiya teńlemelerin dúziw modellerdi qáliplestiriw máselerini tarqatıp alıwdan baslanadı. Olar óz ishine eki máseleni aladı ; -birinshisi faktorlardı saralaw bolsa, ekinshisi regressiya teńlemesi kórinisin tańlawdan ibarat.
Kóp omilli regressiya teńlemesine ol yamasa bul faktorlar kompleksin kirgiziw áwele izertlewshiniń modellestiriwshi kórsetkishni basqa ekonomikalıq processler menen óz-ara baylanısıw tábiyaatı haqqındaǵı oyda sawlelendiriwine baylanıslı. Kóp omilli regressiyaga kiritiluvchiga faktorlar quydagi talaplarǵa juwap beriwi kerek:
1. Olar muǵdarlıq tárepten o'lchalanadigan bolıwı kerek. Eger modelge muǵdarlıq tárepten ólshew múmkinshiligi bolmaǵan sapa kórsetkishleri kirgizetuǵın bolsa, olardı muǵdar tárepten anıqlawtırıw zárúr (mısalı, hasıldarlıq modelinde topıraqtıń sapası ball kórinisinde, kóshpelis múlk ob'ektleri ma`nisi ranjirlangan rayonlarda jaylasıwına qaray hám t.b. ).
2. Faktorlar óz-ara joqarı dárejeli korrelyatsiyada bolıwı kerek emes hám anıq funktsional baylanısıwda da bolıwı kerek emes. C  f y, P, , 
Kóp omilli regressiyaning tiykarǵı maqseti faktorlardıń hár birin modellashtiriluvchi kórsetkishke bólek hám de olardıń ulıwma birgeliktegi tásirinlerin úyrenip kóp ólshewli modellerdi qurıwdan ibarat. 50 Modelge joqarı dárejedegi korrelyatsiya bolǵan faktorlardıń kiritiliwi, 1 1 2 Ryx  Rx x bolǵanda        1 1 2 2 y a b x b x baylanısıw ushın normal teńlemeler sistemasında regressiya koefficiyentlerin bahalawda anıq emeslikler payda boladı.
Eger faktorlar arasında oǵada joqarı baylanısıw ámeldegi bolsa, ol halda olardıń hár birin juwmaqlawshı belgine tásirin bólek anıqlap bolmaydı hám regressiya teńlemesiniń parametrleri mániske iye bolmay qaladı.        1 1 2 2 y a b x b x regressiya teńlemesinde 1 x hám 2 x faktorlar bir-birine baylanıslı bolmasa, yaǵnıy 0 1 2 rx x  bolsa. Ol halda 1 b parametr 1 x omilni 2 x dıń ma`nisi ózgermegen jaǵdayda y juwmaqlawshı belgine tásir kúshin o'lchaydi. Eger 1 1 2 rx x  bolsa ol halda 1 x omilning ma`nisi ózgeriwi menen 2 x omilning ma`nisi ózgermay qalmaydı. Bunnan kelip shıǵadıki 1 b hám 2 b parametrler 1 x hám 1 x faktorlardıń y juwmaqlawshı belgine bólek - bólek tásirinlerin tuwrı xarakteristikalap bere almaydı.
Mısal. Ónim birligi ózine túser bahasın ( y, swm ), jumısshınıń mıynet haqına ( x, swm ) jáne onıń miynet natiyjeliligine ( z, swm ) regressiyasini kórip shıǵayıq. Ol quydagicha kórsetilgen bolsın : y  22600 5 x 10z  . Ózgeriwshi z aldındaǵı regressiya koeffitsenti mıynet haqı dárejesi ózgermegen halda islep shıǵarıw natiyjeliligi 1 birlikke asqanda ónim birliginiń ózine túser bahası ortasha 10 swmga azayıwın kórsetedi. Usınıń menen birge z ózgeriwshi aldındaǵı parametrge qaray is haqısınıń kóbeyiwi esabına ózine túser bahası pasayadi dep qaraw kerek emes. Bul jaǵdayda x ózgeriwshi aldındaǵı regressiya koeffitsentining teris baha x hám z ózgeriwshilerdiń óz-ara korrelyatsiyasini joqarı ekenligin ańlatadı   0. 95 xy z. Sol sebepli miynet ónimliligi ózgermegen halda mıynet haqı ósiwi múmkin emes.
Kóp omilli regressiyaga kiritiluvchi faktorlar ǵárezsiz ózgeriwshiler variatsiyasini anıqlap beriwi kerek. Eger p omilli kompleksi menen model dúzilgen bolsa, juwmaqlawshı belginiń p faktorlar regressiyasidagi anıqlanǵan variatsiyasining úlesin ańlatiwshı 2 R determinatsiya kórsetkishi esaplanadı. Modelde itibarǵa alınbaǵan faktorlardıń tásiri 2 1 R ańlatpa menen hám oǵan uyqas qaldıq dispersiya menen bahalanadı. Regressiya teńlemesine qosımsha p 1 faktor kiritilgende determinatsiya koeffitsenti ósiwi kerek, qaldıq dispersiya bolsa azayıwı kerek.

Egerde bul shárt atqarılmasa hám kórsetkishlerdiń bahaları birg'biridan kem parq qilsa, ol halda modelge kiritilgen p1 x -faktor modeldi jaqsılamaydi hám artıqsha faktor esaplanadı. Mısalı, besew omilni óz ishine alıwshı regressiya ushın determinatsiya koeffitsenti 0, 857 bolsın, altınshı omilni kiritilgennen keyin determinatsiya 2 2 Rp1  Rp 2 2 p 1 p S  S  51 koeffitsenti 0, 858 ge teń bolsa, ol halda aqırǵı omilni modelge kirgiziw maqsetke muwapıq emes. Mısalı, y  f x, z, v funkciya kórinisindegi baylanısıwdı úyreniwde jup korrelyatsiya koeffitsenti matritsasi quydagicha bolsın ;

Kesteden kórinip turıptı, olda x hám z faktorlar bir-birin tákirarlaydı. yaǵnıy olardıń y belgi menen korrelyatsiya dárejeleri júdá jaqın. z omilning nátiyje y menen korrelyatsiyasi x omilning nátiyje y menen korrelyatsiyasiga koefficienttan kúshsizlew   yz yz r  r, hám de olardınıń v faktor menen korrelyatsiyasida z omilning korrelyatsiyasi kúshsiz. Sonday eken bul jaǵdayda kóp omilli regressiya teńlemesine z hám v faktorlardı kiritiliwi maqsetke muwapıq.
Bir waqıtlı teńlemeler sistemasınıń kórinisine qaray strukturalıq model koefficiyentleri túrli usıllar menen bahalanishi múmkin.
Olarǵa :  eń kishi kvadratlar qıysıq usılı ;  eń kishi kvadratlardıń eki qádemli usılı ;  eń kishi kvadratlardıń úsh qádemli hám basqa usıllar kiredi.
Eń kishi kvadratlar qıysıq usılın kórip shıǵamız. Bul usıl bir neshe basqıshda ámelge asıriladı.
1. Strukturalıq model keltirilgen forma daǵı modelge aylantırıladı ;
2. Keltirilgen forma daǵı modeldiń hár bir teńlemesine ápiwayı EKKOnı
qollanıp keltirilgen koefficiyentleri ( ij ) bahalanadı ;
3. Keltirilgen forma daǵı model koefficiyentleri strukturalıq forma daǵı model koefficiyentlerine ótkeriledi.
Eń kishi kvadratlar qıysıq usılı (EKKEU) ni eki endogen hám eki ekzogen ózgeriwshili tómendegi ekonometrik modelge qollanıwın qorıb shıǵamız :

Bul modeldi dúziw ushın 5 ta aymaq boyınsha tómendegi maǵlıwmatlar
berilgen bolsın :

Modeldiń keltirilgen forması :

Bul erda, u1 hám u2 - modeldiń keltirilgen forması tosınarlı qateligi. Modeldi keltirilgen formasınıń hár bir teńlemesine ápiwayı EKKU qollap ( ij ) koefficiyentlerdi anıqlaymız.

Download 63,69 Kb.