Axborot resurslari. Axborot resurslari va axborot tizimlari. O‘zbekiston
Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi 560-II son ―Axborotlashtirish
to‘g‘risida‖gi Qonuniga binoan quyidagicha ta‘rif berish mumkin.
Axborot resurslari — alohida hujjatlar, hujjatlarning alohida to‘plamlari, axborot
tizimlaridagi (kutubxonalardagi, arxivlardagi, fondlardagi, ma‘lumotlar
banklaridagi va boshqa axborot tizimlaridagi) hujjatlar va hujjatlarning to‘plamlari.
Ommaviy axborot – bunga cheklanmagan doiradagi shaxslar uchun mo‘ljallangan
hujjatlashtirilgan axborot, bosma, audio, audiovizual hamda boshqa xabarlar va
materiallar kiradi.
Axborot tizimi — axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda
undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami
axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalari.
Axborotning salbiy va ijobiy ta‘siri. Axborotning ijobiy
tomoni shundan iboratki,
o‘z vaqtida olingan to‘g‘ri va sifatli axborot turli sohalarda aniq qaror qabul qilish
imkonini beradi. To‘g‘ri sifatli axborot insonlar, ayniqsa
yoshlarning
dunyoqarashini boyitishi, bilim olishi, zamonaviy bilimlar egasi
bo‘lishi imkonini beradi, zero Prezidentimiz ta‘kidlaganlaridek farzandlari sog‘lom
yurt qudratli bo‘lur.
Axborotning salbiy tomoni shundan iboratki, hozirgi kunda ayrim g‘arb
davlatlaridan kirib kelayotgan bizning milliy qadriyatlarimizga yot bo‘lgan
axborotlar va qarashlar hamda insonlar ongini zaharlovchi ma‘lumotlar ham
mavjud. Ayniqsa bunday ma‘lumotlar Internet tarmog‘i orqali keng tarqalmoqda.
Internet va SMS xabarlar orqali tarqalayotgan jamiyatimizga, qadriyatlarimiz va
an‘analarimizga, davlatchiligimizga zid bo‘lgan nojo‘ya axborotlar yoshlarning
ongini zaharlashi va ularni noto‘g‘ri yo‘llarga boshlashi mumkin. Bunday
holatlarning oldini olish bizning vazifamizdir. Har doim axborotdan o‘rinli va
to‘g‘ri foydalanish zarur.
Zamonaviy jamiyatda insonning ishlab chiqarish faoliyati umumlashgan ishlab
chiqarish (UICh) doirasida kechmokda. UICh bir-biri bilan uzviy bog‘liq
fizik(moddiy) xamda axboriy-mantikiy qismlardan iborat. Ishlab chiqarishning
axboriy-mantikiy qismiga kuch bergan mamlakatlar yukori ish unumdorligi va
zamonaviy, xaridorgir maxsulotlar ishlab chiqarishga erishganliklari ma'lum.
Axboriy-mantiqiy ishlab chiqarish (AMICh)ning resurslari asosini axborot, mexnat
vositalarini esa xisoblash texnikasi, uning dasturiy ta'minoti, axborot
texnologiyalari va boshqalar tashkil qiladi. Mexnat vositalari xamda aqliy
mexnatni sarf qiluvchi, tajriba va bilimga ega insonlar AMIChning ishlab chiqarish
kuchlarini tashkil qiladi. AMIChning maxsuloti abstrag‘t ob'ekt (axborot, model)
iste'mol predmeti sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Ishlab chiqarish doirasidagi XX asrda yuz bergan o‘zgarishlar AMIChning paydo
bo‘lishi va uning axamiyatining oshib borishi bilan bog‘liqdir. Binobarin,
UIChning umuman unumdorligining oshishi avtomatlashtirish, shu jumladan,
AMIChni avtomatlashtirish bilan bog‘liq deb karalishi zarur. Shu bois mexnat
unumdorligi ko‘p jixatdan informatikaga bogliqdir.
Hisoblash texnikasi va aloqa vositalarining keng rivojlanishi axborotni ilgari
hayolga xam keltirib bo‘lmaydigan xajm va tezkorlikda yig‘ish, saqlash, qayta
ishlash va uzatish, ya'ni avtomatlashtirilgan xolda ishlov berish imkoniyatini
yaratib berdi. Axborot texnologiyalari tufayli insonning faoliyati, uning kundalik
mulokot soxasi dunyo sivilizatsiyasi ishlab chiqqan tajriba, bilimlar va ma'naviy
kadriyatlarni jalb etish xisobiga chindan xam bexad kengaymokda. Bu esa uz
navbatida jamiyatning yukori darajada axborotlashgan bo‘lishini talab etadi.
Axborotlashgan jamiyat haqida olimlar turlicha fikr yuritadilar. Masalan, yapon
olimlarining xisoblashicha, axborotlashgan jamiyatda kompyuterlashtirish jarayoni
odamlarga ishonchli axborot manbaidan foydalanish, ishlab chiqarish va ijtimoiy
soxalarda axborotni qayta ishlashni avtomatlashtirishning yukori darajasini
ta'minlashga imkon beradi. Jamiyatni rivojlantirishda esa xarag‘atlantiruvchi kuch
moddiy maxsulot emas, balki axborot ishlab chiqarish bo‘lmog‘i lozim.
Axborotlashgan jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish, balki butun turmush tarzi,
qadriyatlar tizimi xam o‘zgaradi. Barcha xarag‘atlar tovarlarni ishlab chiqarish va
iste'mol etishga yunaltirilgan sanoat jamiyatiga nisbatan axborotlashgan jamiyatda
intellekt, bilimlar ishlab chiqariladi va iste'mol etiladiki, bu xol aqliy mexnat
ulushining oshishiga olib keladi. Insondan ijodiyotga qobiliyat talab etiladi,
bilimlarga extiyoj oshadi.
Axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizini kompyuter texnikasi
va kompyuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya aloqalari
asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi.
Axborotlashgan jamiyat — jamiyatning ko‘pchilik a'zolari axborot, ayniqsa, uning
oliy shakli bulmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga
oshirish bilan band bo‘lgan jamiyatdir.
Axborotlashgan jamiyatga o‘tishda kompyuter va telekommunikatsiya axborot
texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi.
Axborotlashuv jarayoni jamiyatdagi iqtisodiy hamda ijtimoiy-madaniy
o`zgarishlarga jiddiy ta`sir ko`rsatadi. G`arb sotsiologlari fikriga ko`ra,
axborotlashgan jamiyat texnika sohasida-ishlab chiqarish, iqtisodiyot, ta`lim va
maishiy hayotga axborot texnologiyalarining keng joriy etilishi; iqtisodiy hayotda-
axborotning tovarga aylanishi; ijtimoiy hayotda-axborot turmush, hayot darajasi
o`zgarishining asosiy omiliga aylanishi; siyosiy sohada-keng miqyosda fikr
almashishga zamin yaratuvchi xilma-xil axborotlarni erkin olishga yo`l ochilishi;
madaniyat sohasida-axborot almashinuvi davr ehtiyojlariga javob beradigan
normalar va qadriyatlarning shakllanishi bilan xarakterlanadi.
Ayni paytda axborotlashgan jamiyat:
-uyda ishlashning kengayishiga, transport harakatining kamayishiga va buning
oqibatida tabiatga tushadigan «yuk»ning keskin qisqarishiga olib keladi;
-ish kunining qisqarishi odamlarning uyda ko`proq bo`lishiga va oilaviy muhitning
barqaror bo`lishiga zamin yaratadi;
-keyingi yuz yilliklarda kishilar shahar yashash va ishlash uchun eng qulay makon,
degan xulosaga keldilar. Axborotlashuv jarayoni esa, qishloqdan turib ham butun
olam bilan muloqot qilish, eng obro`li tashkilotlarda ishlash, shahar aholisi
bahramand bo`layotgan madaniyat yutuqlarini istifoda etish imkoniyatini yaratadi.
Bu esa, o`z navbatida nisbatan osuda va tinch bo`lgan, tabiatga yaqin qishloqlarga
qaytish yoki u erda doimiy qolish uchun zamin yaratadi.
http://fayllar.org
