Grafika (yun. graphike, grapho — yozaman, chizaman) — tasviriy sanʼat turi.
Rasm va rasm sanʼatiga asoslangan, lekin oʻz tasvir
va ifoda vositalariga ega
boʻlgan bosma badiiy asarlar. "G." termini dastlab xat va xattotlik sanʼati
maʼnosida qoʻllangan. 19-asr oxiri — 20-asr boshlaridan yangi maʼno kasb etdi,
poligrafiya sanoatining rivoji, fotomexanikaning vujudga kelishi bilan G. tasviriy
sanʼat turiga aylanadi. Asosiy turlari: dastgohli G. (amaliy ahamiyatga ega
boʻlmagan, mustaqil rasm, estamp, lubok), kitob, gazeta-jurnal G.si (illyustratsiya,
bosma
mahsulotlarni bezash, ularni shakllantirish), amaliy grafika (sanoat G.si,
pochta markalari, ekslibris), plakat. Ifoda vositalari: kontur chiziq, shtrix, dog
(qora, rangdor), varaq zamini (koʻpincha oq qogʻoz). G.ning uslubiy vositalari
turli-tuman: naturaga qarab tez chiziladigan xomaki chizgilar, etyud, eskizlardan
tortib, to puxta oʻylab, mulohaza yuritib ishlanadigan kompozitsiyalar (biror xrlat,
manzara
tasvirlangan; bezak maqsadiga xizmat qiladigan; shrift
kompozitsiyalari)gacha. G. asarlari, mahsulotlari tez tayyorlash imkoni, sikl va
turkumlar yaratish mumkinligi, tashviqot va targʻibotga
mosligi va boshqa Uni
tasviriy sanʼatning eng ommaviy muhim sohasiga aylantirdi. Texnikasi jihatidan G.
2 turga ajratiladi: qoʻlda chiziladigan rasm va matbaada chop qilinadigan, koʻp
nusxada nashr etiladigan bosma mahsulotlar (gravyura, litografiya, monotipiya va
shahri k.). Rangtasvir bilan G.
chegarasidagi akvarel, guash, pastel rang-tasvirga
ham, G.ga ham mansub boʻlishi mumkin. Birinchisining tarixi juda qad. boʻlib
ibtidoiy odamlar gʻor devorlariga, qoyatoshlarga chizib qoldirgan ibtidoiy sanʼat
namunalaridan boshlanadi. Ikkinchisi, asosan, poligrafiya rivoji bilan bogʻliq, lekin
poligrafiya sanoati vujudga kelishidan ancha oldin ham Xitoyda 6—7-asrlar
(Yevropada 14—15-asrlar)da gravyura ishlangan. Litografiya esa 19-asrdagina
vujudga keldi.
G. ishlatiladigan asosiy sohalardan biri kitob boʻlib, oʻrta asrlarda vujudga kelgan
xattotlik va kitob yaratish ishining sanʼatga aylanishi, qoʻlyozma
kitoblarni yozish
va bezash sanʼat turi sifatida rivojlanishi oqibatida miniatyura sanʼati rivojlangan,
uning turli-tuman maktablari vujudga kelgan. Jahonning eng yirik muzeylarida
jozibador bezatilgan qoʻlyozma kitob namunalari saklanadi. Rassomning kitob
yaratish jarayonidagi mehnati, ayniqsa, poligrafiya sanoati vujudga kelganidan
keyin katta
ahamiyat kasb etdi, kitob mazmunini kitobxon koʻz oʻngida
gavdalantirishda xizmat qiladigan rasmlarni endi fotografiya imkoniyatlaridan
foydalanib koʻplab nusxalarda nashr qilish imkoni tugʻildi. Shunday kilib, kitob
G.si va plakat kishilarga maʼnaviy taʼsir koʻrsatishning kuchli quroliga aylandi.
Rassom rasmdan tashkari kitobning muqovasi, sarvaragʻini be-zaydi, turli bezak
unsurlarini yaratadi, kitobning shriftini belgilab beradi. Sanoatning barcha
tarmoqlarining rivoji mahsulotlar
reklamasidan tortib yorliq, mahsulot
joylanadigan bezakli qutichalar, oʻrov materiallari va shahri k.ni yaratishni taqozo
etdi, grafik rassomlarning G. turlari boʻyicha ixtisoslashuvlarini talab qildi.
