Avtomobillarni burish
a. Avtomobilni burish sxemasi. Avtomobilning xarakat yo’nalishini o’zgartirish uchun, boshqariluvchi g’ildiraklarni, uning bo’lylama o’qga nisbatan burish natijasida amalga oshiriladi. Boshqaruvchi g’ildiraklar burilganda ularning xar birini avtomobil bo’ylama o’qiga pararllel bo’lgan tezlik vektorlari yo’nalishi, g’ildiraklarining aylanish tekisligiga mos tushmay qoladi. Natijada g’ildirak bilan yo’l orasida, aylanish tekisligiga nisbatan perpendikulyar yonaki kuch boshqaruvchi g’ildarklarni shuningdek avtomobilni to’g’ri chiziqli xarakat yo’nalishidan chetga chiqishga ya’ni avtomobilni burilishga majbur qiladi.
Hozirgi paytda asosan old g’ildiraklari boshqariluvchi bo’lgan avtomobillar keng qo’llanilmoqda, bunday avtomobillarni burish ikki usulda amalga oshirish mumkin:
G’ildiraklar joylashgan o’qning o’zini g’ildiraklar bilan birga burish;
Oldingi o’q qo’zg’almas bo’lib boshqiriluvchi g’ildiraklarni burish.
Birinchi usulda burilganda, g’ildiraklar yo’lda chetga sirpanmasdan g’ildiraydi, biroq buning bir qator kamchiliklari mavjudligi sababli yaxlit o’qli burish konstrukitsyasidan foydalanilmaydi, xozir asosan ikkinchi usul qo’llaniladi.
20.1-rasm. Avtomobilning burilish sxemasi.
20.1-a rasmda oldingi g’ildiraklar boshqariladigan avtomobilning burilishi sxematik tasvirlangan. Uning oliy burilish markazi g’ildiraklarnign tezlik vektorlariga o’tkazilgan perpendikulyarlarning kesishish nuqtasida joylashgan.
Avtomobilning oldingi g’ildiraklari bir xil burchakka buriladigan bo’lsa, g’ildiraklarning tezlik vektorlari parallel bo’lib, xar bir g’ildirakning oni markazi alohida bo’ladi, bu esa boshqariluvchi g’ildiraklarni yonga sirpanib, avtomobillarni boshqarish og’irlashadi, shinalarning yedirilishi va xarakatga qarshilik oshib boradi.
Avtomobilning oldingi boshqariluvchi g’ildiraklari burilishda sirpanmasdan g’ildirashi uchun uning ichki va tashqi g’ildiraklarining burilishi lozim, ya’ni ichki g’ildirakning burilish burchagi u, tashqi g’ildirakning urilish burchagidan katta bo’lishi r lozim.
Bu burchaklar orasidagi bog’lanish ushbu ifoda orqali aniqlanadi.
B
Cag T q Agu Q
L
bu ifodada: V – burilish sapfalarining o’qlari orasidagi masofa, m
L – avtomobil bazasi, m.
G’ildarklarning burilish burchaklari orasidagi bog’lanishni saqlash uchun turli xil bog’lovchi mexanizmlar taklif etilgan, bu mexanizmlar nazariy xisoblangan burchaklardan, sezilarsiz farq qiladigan burchaklarga burilishi lozim. Bu mexanizmlar zanjirli uzatma, kulisasi uzatma, polzunlar, elleptik yulduzcha yoki sharnirli to’rtburchak – trapetsiya shakllarida burilishi mumkin.
Bog’lovchi mexanizm g’ildiraklarning nazariy xisoblang burchakka aniq burilishini ta’minlash bilan bir qatorda u ishonchli, sodda va uzluksiz ishlashi lozim. Bunday mexanizm xarakat jarayonida zarblardan, chang va loylar, yog’in-sochinlardan to’la ximoyalanmaganligi e’tibordan chiqarmaslik kerak. Shu boisdan, ba’zi nazariy jixatdan ustunlikka ega bo’lgan kinematik bog’lnish sxema (mexanizm)lariga nisbatan avtomobillarda sharnirli to’rt burchak – trapetsiya mexanizmi keng qo’llaniladi.
Rul trapetsiyasi boshqaruvchi g’ildiraklarni bir vaqtda xar xil burchakka buradi. Rul trapetsiyasi ko’ndalang rul tortqisi (rasm-20.1.) burish sapfalarining richaglari xamda oldingi o’q dan iborat.
Avtomobilning burilishi ya’ni ma’lum kenglikdagi yo’lda aniq tizim asosida burila olishi qobiliyatini bildiruvchi texnik ko’rsatkichlardan biri, uning eng kichik burilish radiusi xisoblanadi.
L
Rt.e.k.
sin t.e.yu.
|
