Mavzu: Kompyuterga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish tizimlari. Reja: Kiritish chiqarish tizimlarini tashkil etish. Kiritish-chiqarish boshqarish vositalari, kiritish-chiqarish kanallari va protsessorlari

Download 248,58 Kb.
Sana	17.05.2024
Hajmi	248,58 Kb.
	#240232

Bog'liq
Akbarov KTE

Mavzu:Kompyuterga ma’lumotlarni
kiritish-chiqarish tizimlari.

REJA:

Kiritish chiqarish tizimlarini tashkil etish .
Kiritish-chiqarish boshqarish vositalari, kiritish-chiqarish kanallari va protsessorlari.
Kiritish-chiqarish modullari, portlar va ularning vazifalari.
Kiritish-chiqarishning asosiy tizimi. Shaxsiy kompyuterning ona platadagi DXQ (doimiy xotira qurilmasi) yoki QDDXQ (qayta dasturlanadigan doimiy xotira qurilmasi) mikrosxemasiga yozilgan dastur BIOS dir. BIOS kompyuterning operatsion tizimdan kelayotgan kirish-chiqish, qurilmalarni boshqarish so‘rovlariga xizmat ko‘rsatadi. Shuningdek, kompyuter yoqilganda uskunalarni boshlang‘ich tekshirish (POST tartiboti), MBRni yuklash va operatsion tizimga boshqaruvni uzatish ham BIOS vazifasiga kiradi, BIOSda shaxsiy kompyuterning ona plata konfiguratsiyasining asosiy ko‘rsatkichlarini qo‘lda sozlash uchun interaktiv nimdasturi ham mavjud.
POST-Power-On Self-Test Yoqilgandan so‘ng o‘z-o‘zini testlash. Ona plataning BIOS dasturi vazifalaridan biri bo‘lib, u kompyuter tarkibiy qismlarini(apparat ta’minotini) ketma-ket testlab chiqadi.
MBR Master Boot Record - Bosh yuklovchi yozuv. Qattiq disk yoki boshqa axborotni saqlash qurilmasidagi mantiqiy disklarga (bo‘limlarga) bo‘linadigan birinchi fizik sektor. MBR bo‘limlar jadvalini (partition table) va bajarilayotgan kodning katta bo‘lmagan bo‘lagini o‘z ichiga oladi. MBRning maqsadi - operatsion tizimni yuklash emas, shunchaki qattiq diskning qaysi bo‘limidan OTni yuklash kerakligini tanlash. MBR bosqichida faqat disk bo‘limi tanlanadi.
BIOS(Basic Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo‘lib, motherboard (materinskaya plata)’da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning vazifasi kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog‘lashdan iborat. Har safar kompyuter yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini tekshiradi va operatsion tizim yuklanuvchi fayliga (dasturiga) o‘z ishini beradi(NTLDR, bootmgr).
NTLDR (NT Loader) Windows XP operatsion tizimini ishga tushirishga yordam beradigan tizim qismida tovush yuklash yozuvidan bir qismini yuklashning kichik bir qismi.NTLDR ham yuklash menejeri va tizim yuklayotgan vazifani bajaradi. Windows XP dan so'ng chop etilgan operatsion tizimlarida BOOTMGR va winload.exe birgalikda NTLDR-ni almashtiradilar. Agar bir nechta operatsion tizim o'rnatilgan bo'lsa va to'g'ri sozlangan bo'lsa, NTLDR sizning kompyuteringiz ishga tushirilganda yuklash menyusini ko'rsatadi, qaysi operatsion tizimni yuklash kerakligini belgilaydi.
Kompyuterda kiritish-chiqarish va interfeyslarni orni va roli Tashqi manbalar va malumot istemolchilari 1-rasm. Kompyuter va tashqi muhit ortasidagi malumotlarning ozaro tasiri
Kiritish-chiqarish tizimlari, periferik va interfeyslar nima? Kiritish-chiqarish tizimi (KChT) – kompyuterning asosiy qurilmalarni birlashtirgan ozaro boglash va malumotlarni uzatish vositalardir: - Markaziy protsessor (MP), - Tezkor Saqlash qurilmasi (TSQ), - Perifirik (Tashqi) Qurilma (PQ).
Periferik qurilmalar (tashqi qurilmalar) PQ larni ikkita kategoriyaga ajratish mumkin: - Tashqi saqlash qurilmalari (TashSQ); - kiritish-chiqarish qurilmalari (KChQ), kompyuterni foydalanuvchi (tashqi muhit) bilan aloqa qilishi uchun vosita. KChQ sining umumiy tuzilishi
Kompyuterning funksional-modulli tuzilishi Kompyuterni ozaro bogliq funksional toliq tugallangan va tarkibiy tuzilgan modullardan iborat tizim sifatida ifodalanish mumkin: mikroprotsessor, TSQ, kontrollerlar (KIS, kengaytirish platasi), TashSQ, monitor, chop qilish va boshqa PQ lar. Ular ortasidagi aloqa KChQ tomonidan standart texnik vositalar va ozaro tasir qoidalari, yani standart interfeyslar yordamida amalga oshirilishi kerak. Kompyuterni ozaro bogliq funksional toliq tugallangan va tarkibiy tuzilgan modullardan iborat tizim sifatida ifodalanish mumkin: mikroprotsessor, TSQ, kontrollerlar (KIS, kengaytirish platasi), TashSQ, monitor, chop qilish va boshqa PQ lar. Ular ortasidagi aloqa KChQ tomonidan standart texnik vositalar va ozaro tasir qoidalari, yani standart interfeyslar yordamida amalga oshirilishi kerak.
Shaxsiy kompyuterning asosiy platasi.
Hisoblash tizimlarida malumotlarni uzatishni boshqarishning asosiy prinsiplari Faol qurilma Passiv qurilma Malumotlar Yetakchi beruvchi (Master) Tobe ijrochi (Target) Protsessor (Pr.) Tezkor xotira (TSQ) Periferik qurilma Periferik qurilma (PQ) a) Protsessor Tezkor saqlash qurilmasi Malumotlar Boshqarish qurilmasi b) Boyruq Markaziy protsessor Periferik qurilmasi Malumotlar Boshqarish qurilmasi d) Dastur (drayver) Malumotlarni almashishni boshqarish
MP va PQ ortasida malumotlarni uzatishni tashkil etish Interfeys yordamida ozaro munosabatda boladigan barcha qurilmalar ikki turga bolinadi: beruvchi (master, faol qurilma), kiritish-chiqarish jarayonni boshlash va boshqarish, ijrochilar (passiv qurilma), ular qabul qiladi (chiqish, yozish) yoki berish (kirish, oqish) va master buyurtmalarni bajaradi. Malumotlarni beruvchi qurilma manba, qabul qiluvchi esa qabul qiluvchi hisoblanadi. MP har doim beruvchi, TSQ si esa doim bajaruvchidir. PQ ikkalasi ham boladi. Malumotlarni beruvchidan ijrochiga uzatishni yozish operatsiyasi, teskarisi esa – oqish operatsiyasi bilan tashkil etiladi. MP va PQ lar ortasidagi uzatish jarayoni malumotlarni kiritish-chiqarish deb nomlanadi. Kiritish-chiqarish jarayonlarini bajarishda protsessor yuklanishini minimallashtirish uchun boshqarish funksiyalari bir nechta qurilmalarga taqsimlanadi: protsessor, asosiy kiritish-chiqarish kontrolleri (kanali), PQ kontrolleri va PQ boshqaruv bloki.
Kiritish-chiqarish jarayonini kopdarajali tashkil etish. Kompyuterda malumotlarni uzatishni tashkil etishning funksional sxemasi
Kiritish-chiqarish tartiblari. Dasturiy kiritish-chiqarish 12 KCq a) Togridan-togri sinxron PQ uchun Tayor? KCq b) Olingan sikl bilan shartli. Tayor? KCq Yoq Ha d) Ozgartirish bilan shartli. Yoq Ha
Uzilish tartibida kiritish-chiqarish. Xotiraga togridan-togri murojaat tartibi
portlar Printerlar, modemlar va boshqa periferik qurilmalar kompyuterga standartlashtirilgan interfeyslar orqali ulanadi, bazan ularni portlar deb atashadi. Birlashtirilgan qurilmalar ortasida malumotlarni uzatish uslubiga qarab (parallel yoki ketma-ket), parallel va ketma-ket interfeyslarni ajratish amalga oshiriladi. portlar Printerlar, modemlar va boshqa periferik qurilmalar kompyuterga standartlashtirilgan interfeyslar orqali ulanadi, bazan ularni portlar deb atashadi. Birlashtirilgan qurilmalar ortasida malumotlarni uzatish uslubiga qarab (parallel yoki ketma-ket), parallel va ketma-ket interfeyslarni ajratish amalga oshiriladi. Tashqi qurilmalar interfeyslari. RS-232-C standartidagi ketma-ket port. Odatda har qanday kompyuter tizim platasida joylashgan yoki olinadigan karta sifatida tashkil etilgan kamida bitta ketma-ket adapter bilan jihozlangan. RS-232-C interfeysi EAI (Elektronika ishlab chiqaruvchi assotsiatsiyasi) tomonidan ishlab chiqilgan bolib, kopincha chop qiluvchi chiqib turgan hisoblanuvchi bolgan turli xil tashqi ketma-ket qurilmalar bilan EHMlarni ulash uchun standart hisoblanadi. OT da har bir RS-232-C portiga COM1: - COM4: mantiqiy nomlari berilgan. 16
Asosiy plataning tashqi razyomlari (ulagichlari): PS/2 (1 sichqoncha, 2 klaviatura), 100BASE-T 8P8C (3), USB (4), RS-232 DE-9 (5), IEEE 1284 (LPT) DB-25 (6), VGA videoport (7), oyin porti (8)) va TRS-mini (kichik) aydiorazyomlari (9)
DE-9 razyomi, kopincha RS-232 bayyonnomasi boyicha uzatish uchun foydalaniladi.
19 Parallel port. Parallel porti (Centronics) bir vaqtda 8 bit malumotlarni uzatish Kompyuterda ushbu port asosan prenterni ulash uchun ishlatiladi, lekin bu boshqa qurilmalarni, masalan, boshqa EHMlarni unga ulash imkoniyatini istisno qilmaydi. Kompyuterning parallel portlari LPT1 – LPT4 deb belgilanadi. Istemolchilar uchun: USB interfeysi, printerning parallel portini samarali ravishda almashtirdi. Shaxsiy kompyuterni va noutbuk ishlab chiquvchilarning kopchiligi paralle portni eskirgan deb bilishadi va endi parallel interfeysni qollab-quvvatlamaydilar. Parallel port. Parallel porti (Centronics) bir vaqtda 8 bit malumotlarni uzatish uchun ishlatiladi. Kompyuterda ushbu port asosan prenterni ulash uchun ishlatiladi, lekin bu boshqa qurilmalarni, masalan, boshqa EHMlarni unga ulash imkoniyatini istisno qilmaydi. Kompyuterning parallel portlari LPT1 – LPT4 deb belgilanadi. Istemolchilar uchun: USB interfeysi, printerning parallel portini samarali ravishda almashtirdi. Shaxsiy kompyuterni va noutbuk ishlab chiquvchilarning kopchiligi paralle portni eskirgan deb bilishadi va endi parallel interfeysni qollab-quvvatlamaydilar.
USB (Universal system bus) – Compaq, DEC, Microsoft, IBM, Intel, NEC firmalarining birgalikda ishlab chiqqan standarti. Birinchi tasdiqlangan varianti 1996 yil 15 yanvarda paydo boldi va bitta interfeys yordamida koplab va har xil
turdagi tashqi qurilmalarni boglashni tashkil etish uchun moljallangan. USB standarti «mijoz-server» arxitekturasi boyicha («Master-slave» terminologiyasi ishlatiladi) ozaro munosabatni oz ichiga oladi va 127 ta qurilmani ketma-ket ulashga yoki 7 ta qurilmagacha ulangan USB konsentratordan (hub) foydalanishga imkon beradi. USB (Universal system bus) – Compaq, DEC, Microsoft, IBM, Intel, NEC firmalarining birgalikda ishlab chiqqan standarti. Birinchi tasdiqlangan varianti 1996 yil 15 yanvarda paydo boldi va bitta interfeys yordamida koplab va har xil turdagi tashqi qurilmalarni boglashni tashkil etish uchun moljallangan. USB standarti «mijoz-server» arxitekturasi boyicha («Master-slave» terminologiyasi ishlatiladi) ozaro munosabatni oz ichiga oladi va 127 ta qurilmani ketma-ket ulashga yoki 7 ta qurilmagacha ulangan USB konsentratordan (hub) foydalanishga imkon beradi.
Texnik xarakteristikalari. USB imkoniyatlari (1.1 versiyasi): almashtirishning yuqori tezligi (full-speed signaling bit rate) - 12 Mbit/s; yuqori almashish tezligi uchun kabelning maksimal uzunligi – 5 m; past almashish tezlik rejimi (low – speed signaling bit rate) – 1,5 Mbit/s; almashsishning past tezligi uchun kabelning maksimal uzunligi – 3 m; ulanadigan qurilmalarning maksimal soni – 127; almashish tezligi turli xil bolgan qurilmalarning ulash mumkinligi. Texnik xarakteristikalari. USB imkoniyatlari (1.1 versiyasi): almashtirishning yuqori tezligi (full-speed signaling bit rate) - 12 Mbit/s; yuqori almashish tezligi uchun kabelning maksimal uzunligi – 5 m; past almashish tezlik rejimi (low – speed signaling bit rate) – 1,5 Mbit/s; almashsishning past tezligi uchun kabelning maksimal uzunligi – 3 m; ulanadigan qurilmalarning maksimal soni – 127; almashish tezligi turli xil bolgan qurilmalarning ulash mumkinligi. 22
USB yolda (On-The-Go - OTG) yilda chiqarilgan. Bu USB 2.0 spetsifikatsitasiga yangilar qoshilgan. Yangi kichik ulagichlar (razyomlar), aloqani ornatish uchun protocol, elektr quvvatiga bolgan talablar qoshiladi. USB yolda (On-The-Go - OTG) yilda chiqarilgan. Bu USB 2.0 spetsifikatsitasiga yangilar qoshilgan. Yangi kichik ulagichlar (razyomlar), aloqani ornatish uchun protocol, elektr quvvatiga bolgan talablar qoshiladi.
USB 3.0 spetsifikatsiyasi USB 3.0 spetsifikatsiyasida yangilangan standartdagi kabellar va ulagichlar fizik va funksional jihatdan USB 2.0 bilan mos keladi va bir qiymatli identifikatsiya qilish uchun USB 3.0 ulagichlarini kok rangli plastmasadan tayyorlash qabul qilingan. USB 2.0 kabeli tortta liniyani oz ichiga oladi – malumotlarni qabul qilish/uzatish uchun juftlik, plyus va nol quvvat. Ularga qoshimcha ravishda USB 3.0 yana tortta aloqa liniyasini qoshdi (ikkita oraglan juftlik), natijada kabel ancha qalinlashdi. USB 3.0 ulagichlaridagi yangi kontaktlar boshqa eskirgan kontaktlar qatoridan alohida joylashgan. USB 3.0 spetsifikatsiyasida malumotlar uzatish maksimal tezligi 5 Gbit/s gacha kotarildi – bu USB 2.0 taminlay oladigan 480 Mbit/s dan ancha kattadir. Shunday qilib, malumotlarni uzatish tezligi 60 Mbayt/s dan 600 Mbayt/s gacha oshdi va 1 Tb ni 8-10 soat ichida emas, balki daqiqada utkazishga imkon berdi. 3.0 versiyasi nafaqat yuqori malumot uzatish tezligi, balki 500 mA dan 900 mA gacha bolgan tok kuchining oshishi bilan ham farq qiladi. Shunday qilib, bitta xabdan (uyadan) kop sonli qurilmalar ishlaydi yoki qurilmalarning ozi alohida quvvat manbalaridan xalos bolishi mumkin. USB 3.0 spetsifikatsiyasi USB 3.0 spetsifikatsiyasida yangilangan standartdagi kabellar va ulagichlar fizik va funksional jihatdan USB 2.0 bilan mos keladi va bir qiymatli identifikatsiya qilish uchun USB 3.0 ulagichlarini kok rangli plastmasadan tayyorlash qabul qilingan. USB 2.0 kabeli tortta liniyani oz ichiga oladi – malumotlarni qabul qilish/uzatish uchun juftlik, plyus va nol quvvat. Ularga qoshimcha ravishda USB 3.0 yana tortta aloqa liniyasini qoshdi (ikkita oraglan juftlik), natijada kabel ancha qalinlashdi. USB 3.0 ulagichlaridagi yangi kontaktlar boshqa eskirgan kontaktlar qatoridan alohida joylashgan. USB 3.0 spetsifikatsiyasida malumotlar uzatish maksimal tezligi 5 Gbit/s gacha kotarildi – bu USB 2.0 taminlay oladigan 480 Mbit/s dan ancha kattadir. Shunday qilib, malumotlarni uzatish tezligi 60 Mbayt/s dan 600 Mbayt/s gacha oshdi va 1 Tb ni 8-10 soat ichida emas, balki daqiqada utkazishga imkon berdi. 3.0 versiyasi nafaqat yuqori malumot uzatish tezligi, balki 500 mA dan 900 mA gacha bolgan tok kuchining oshishi bilan ham farq qiladi. Shunday qilib, bitta xabdan (uyadan) kop sonli qurilmalar ishlaydi yoki qurilmalarning ozi alohida quvvat manbalaridan xalos bolishi mumkin. 24
USB 3.0 xab, VIA firmasining VL810 mikrosxemasiga asoslangan demonstratsion platasi FireWare interfeysi. Bu interfeysning tarixi 1986 yildan boshlangan. Ushbu interfeys IEEE 1394 va i-Link sifatida ham tanilgan. Standartni ishlab chiqishda yetakchi rolni Apple kompaniyasi oynadi u darhol ushbu standartni ozining kompyuterlarida ishlatishga mablag tikdi. Asosiy xususiyatlarini quyidagilarni tashkil etadi: yuqori tezlik; «issiq boglanishni» va ajratishni qollab-quvvatlash. konfiguratsiyasining soddaligi va imkoniyatlarning kengligi; turli xil qurilmalardan har xil konfiguratsion tarmoqlarni yaratish va boshqalar.
SATA eSATA tashqi ketma-ket interfeysi. Tashqi interfeys standarti 2004 yil ortalarida taqdim etildi. Quyidagi xususiyatlarga ega: tashqi disklar uchun toliq tezlikli SATA (115 Mbayt/s); kabel uzunligi 2 m bilan cheklangan; Uzatiladigan signallarning minimal va maksimal kuchlanishi mV ga ( mV dan) oshirildi.
Bluetooth. X asr Daniya qirolining nomi bilan nomlangan bu mobil kompyuterlar, uyali tekefonlar, raqamli kameralar va boshqalar ortasida arzon narxlardagi radioaloqani taminlaydigan portativ qurlmalar uchun spetsifikatsiyadir. Bluetooth protokoli boyicha aloqa qiladigan qurilmalar «mijoz-server» rejimida iashlaydi. Mijoz qurilmasi 7 tagacha server qurilmalariga qongiroq qilishi mumkin. Mijoz va server ixtiyoriy vaqtda orinlarini almashishi mumkin. Bluetooth modullari hududni skanerlaydigan va aloqani ornatish uchun boshqa Bluetooth qurilmalarni topadigan qurilmasi (приемопередатчики) mavjud. Bluetooth. X asr Daniya qirolining nomi bilan nomlangan bu mobil kompyuterlar, uyali tekefonlar, raqamli kameralar va boshqalar ortasida arzon narxlardagi radioaloqani taminlaydigan portativ qurlmalar uchun spetsifikatsiyadir. Bluetooth protokoli boyicha aloqa qiladigan qurilmalar «mijoz-server» rejimida iashlaydi. Mijoz qurilmasi 7 tagacha server qurilmalariga qongiroq qilishi mumkin. Mijoz va server ixtiyoriy vaqtda orinlarini almashishi mumkin. Bluetooth modullari hududni skanerlaydigan va aloqani ornatish uchun boshqa Bluetooth qurilmalarni topadigan qurilmasi (приемопередатчики) mavjud.
Drayver (inglizcha driver, koplikdagi drayverlar) – boshqa dasturiy taminot (operatsion tizim) qurilmaning texnik vositalariga kirish huquqini qolga kiritadigan kompyuter dasturiy taminotidir. Operatsion tizimlar odatda asosiy apparat komponentlari uchun drayverlar bilan taminlanadi, ularsiz tizim ishlamaydi. Shu bilan birga, bazi qurilmalar (masalan, video karta yoki printer) odatda ishlab chiqaruvchi tomonidan taminlanadigan maxsus drayverlarga ehtiyoj sezishi mumkin. Umuman olganda, haydovchidan apparat qurilmalari bilan ozaro aloqada bolish talab qilinmaydi, u faqat ularga imitatsiya (taqlid) qilishi mumkin (masalan, dasturlardan faylga chiqishni yozadigan printer drayveri). Drayver (inglizcha driver, koplikdagi drayverlar) – boshqa dasturiy taminot (operatsion tizim) qurilmaning texnik vositalariga kirish huquqini qolga kiritadigan kompyuter dasturiy taminotidir. Operatsion tizimlar odatda asosiy apparat komponentlari uchun drayverlar bilan taminlanadi, ularsiz tizim ishlamaydi. Shu bilan birga, bazi qurilmalar (masalan, video karta yoki printer) odatda ishlab chiqaruvchi tomonidan taminlanadigan maxsus drayverlarga ehtiyoj sezishi mumkin. Umuman olganda, haydovchidan apparat qurilmalari bilan ozaro aloqada bolish talab qilinmaydi, u faqat ularga imitatsiya (taqlid) qilishi mumkin (masalan, dasturlardan faylga chiqishni yozadigan printer drayveri).
Mikrosxema (Chipset) Chipset – kompyuterning tarkibiy qismlari: MP, TSQ, DSQ, kiritish-chiqarish portlari ortasidagi interfeys hisoblangan mikrosxemalar toplamidir. Odatda bu ikkita mikrosxemalardir: janubiy koprik va shimoliy koprik. Chipset – kompyuterning tarkibiy qismlari: MP, TSQ, DSQ, kiritish-chiqarish portlari ortasidagi interfeys hisoblangan mikrosxemalar toplamidir. Odatda bu ikkita mikrosxemalardir: janubiy koprik va shimoliy koprik.

Chipset – asosiy plataning asosi bolib, tizimli mantiq mikrosxemalar toplamidir. Chipset vositasida kompyuterning barcha qismiy tizimlari ozaro munosabatda boladi. Chipsetlar yuqori darajadagi integratsiyaga ega, va ozida (kopincha) ikkita mikrosxemani (birkristalli yechim kam uchraydi) tavsiflaydi, bunda kompyuterning qismiy tizimlarining ishlashi va ozaro munosabatini taminlaydigan integral kontrollerlar qollaniladi. Shimoliy koprik mikrosxemasi eng tezkor qismiy tizimlar bilan ishlashni taminlaydi. Shimoliy koprikning vazifasi – tizim xotirasiga sorovlar xizmatini minimal kechikishlar bilan tashkil etish. Janubiy koprik tizimning sekinroq komponentlari va periferik qurilmalar bilan ishlashni taminlaydi. Chipset – asosiy plataning asosi bolib, tizimli mantiq mikrosxemalar toplamidir. Chipset vositasida kompyuterning barcha qismiy tizimlari ozaro munosabatda boladi. Chipsetlar yuqori darajadagi integratsiyaga ega, va ozida (kopincha) ikkita mikrosxemani (birkristalli yechim kam uchraydi) tavsiflaydi, bunda kompyuterning qismiy tizimlarining ishlashi va ozaro munosabatini taminlaydigan integral kontrollerlar qollaniladi. Shimoliy koprik mikrosxemasi eng tezkor qismiy tizimlar bilan ishlashni taminlaydi. Shimoliy koprikning vazifasi – tizim xotirasiga sorovlar xizmatini minimal kechikishlar bilan tashkil etish. Janubiy koprik tizimning sekinroq komponentlari va periferik qurilmalar bilan ishlashni taminlaydi.

Chipset blok-sxemasi
Intel i440 LX chipseti
Intel 440BX mikrosxema xususiyatlari: - ikkita PentiumII protsessorlarni ulash qobiliyati; - EDORAM va SDRAM xotiralarini qollab-quvvatlash; - 64 bit tizim shinasi, chastotasi 66 va 100 MGs; - PCI sinxron interfeysi (33 MGs); - AGP1x/2x porti,chastotasi 66/100 MGs; - elektr istemolini boshqarish. - ikkita PentiumII protsessorlarni ulash qobiliyati; - EDORAM va SDRAM xotiralarini qollab-quvvatlash; - 64 bit tizim shinasi, chastotasi 66 va 100 MGs; - PCI sinxron interfeysi (33 MGs); - AGP1x/2x porti,chastotasi 66/100 MGs; - elektr istemolini boshqarish

Kompyuter yongandagi har xil yozuvlar va tovushning chiqishi, ROM(Read Only Memory) xotirada yozilgan BIOS’ning ishi.

BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:
kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang‘ich holatga keltirish;
kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi(POST-test);
kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi;
tizim resurslarini taqsimlaydi;
PCI qurilmalarini ro‘yxatdan o‘tkazish va sozlash;
operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr);
qurilmalarni bir-biri bilan moslashuvini tekshiradi;
elektr ta’minotini boshqarish, kompyuterni o‘chirish, uxlash holatiga o‘tkazish.
BIOSni to‘g‘ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun dastlab shu dasturchani yaxshi o‘rganib olish lozim. Har xil turdagi motherboar’lar har xil BIOS turlarini ishlatishadi, shuning uchun bitta yagona qo‘llanma qilishning iloji yo‘q, lekin asosi baribir bir xil. Protsessorlarning turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham qiyinlashib bormoqda. Bu esa, qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirmoqda.
BIOS dasturini asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:
American Megatrends (AMI);
Award Software;
Phoenix Technologies.
BIOS turiga qarab, uning ko‘rinishi ham o‘zgarib boradi, uning turidan tashqari bir necha versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim.
Asosiy kirish chiqish tizimidan iborat bo'lgan BIOS, anakartdagi kichik xotira kartasida saqlanadi. Qurilmaning qanday ishlashini o'zgartirish yoki muammolarni bartaraf etishda yordam berish uchun BIOS-ga kirishingiz mumkin.
Bu POST uchun javobgar bo'lgan BIOS va shu bilan kompyuterni ishga tushirishda birinchi dasturiy ta'minotni ishlab chiqaradi. BIOS firmware dasturi vaqtinchalik emas, ya'ni uning sozlamalari qurilmadan quvvat olib tashlanganidan keyin ham saqlanadi va qayta tiklanadi.
BIOS by-os sifatida belgilanadi va ba'zida tizim BIOS, ROM BIOS yoki PC BIOS deb ataladi. Biroq, u noto'g'ri ravishda BASIC yoki Operatsion tizimida yaratilgan. BIOS, kompyuterni yuklash va klaviatura nazorati kabi bir qator asosiy funktsiyalarni bajarish haqida ma'lumot beradi. BIOS shuningdek, qattiq disk, floppy disk, optik haydovchi, protsessor, xotira va h.k. kabi qo'shimcha qurilmalarni aniqlash va sozlash uchun ishlatiladi.

6.1-rasm. BIOS mavjud mikrosxemaning umumiy ko‘rinishi.

BIOSga BIOS Setup Utility dasturi orqali kirish va sozlash mumkin. BIOS Setup Utility, BIOS'un barcha maqsadga muvofiq maqsadlari uchun. BIOS-dagi mavjud bo'lgan barcha variantlar BIOS Setup Utility orqali sozlanish mukin.

Windows kabi operatsion tizimdan farqli o'laroq, diskda tez-tez yuklab olinadigan yoki olinadigan va foydalanuvchi yoki ishlab chiqaruvchi tomonidan o'rnatilishi kerak bo'lgan BIOS, kompyuterni sotib olganida oldindan o'rnatiladi.
BIOS Setup Utility dasturiga kompyuteringiz yoki anakart maketi va modeliga qarab turli xil usullarda kirish mumkin. Yordam olish uchun BIOS Setup Utility dasturiga qanday kirish mumkinligini ko'ring.
Barcha zamonaviy kompyuter anakartlarda BIOS dasturiy ta'minoti mavjud.
Kompyuter tizimlarida BIOSga kirish va konfiguratsiya har qanday operatsion tizimga bog'liq emas, chunki BIOS anakart apparatining bir qismi. Kompyuter operatsion tizimi muhiti tashqari barcha BIOS funktsiyalarida Windows 10 , Windows 8 , Windows 7 , Windows Vista , Windows XP , Linux, Unix yoki hech qanday operatsion tizimni ishlayotganligi ahamiyatga ega emas

Download 248,58 Kb.