|
Mavzu: Oqova suvlarining loyqaligini aniqlash
|
| Sana | 25.05.2024 | | Hajmi | 21,03 Kb. | | #253840 |
Bog'liq 2-лаборотория
LABORATORIYA ISHI № 2.
Mavzu: Oqova suvlarining loyqaligini aniqlash.
Ishning maqsadi: oqova suvlarning loyqalanganlik darajasi va tarkibidagi kolloid aralashmalar miqdorini aniqlash.
Kerakli jihozlar:
Oqova suv namunalari, kalibrlovchi grafikni tuzish uchun tarkibida, aralashmalar turlicha miqdorda (2, 5, 10, 20, 30, 40, 50, 60 mg/l) bo‘lgan standart suspenziyalar, 25 – 100 ml hajmli shisha silindrlar, Snellen asbobi (balandligi 30- 35 sm, diametri 2,5-3 sm bo‘lgan va har 1 sm oralig‘ida graduslarga bo‘lingan shisha silindr), o‘lchovli silindrlar, kolbalar, fotokolorimetr, kyuveta.
Nazariy qism.
Oqova suvlar - maishiy, ishlab chiqarish va atmosferadan ajraladigan oqovalar bo‘lib, odatda uning tarkibida ko‘plab anorganik va organik komponentlar bo‘ladi, lekin ularning aniq tarkibini, hattoki sifat nisbatini doim ham oldindan bilish mumkin bo‘lmaydi. Ayniqsa, bu kimyoviy va biokimyoviy ishlov berilgan oqova suvlarga taalluqli. Korxonaning turli sexlaridan chiqadigan oqovalar oddiy qo‘shilganda ham ularning tarkibiy qismlari o'rtasida kimyoviy reaksiyalar yuz beradi va yangi moddalar hosil bo‘ladi. Oqovalar xlorlanganda anorganik va organik moddalarning oksidlanish mahsulotlari va ularning xlorli hosilalari paydo bo‘ladi.
Xo‘jalik-maishiy suvlar bilan aralashgan sanoat oqova suvlari biokimyoviy tozalanganda, tozalangan suvda butunlay kutilmagan organik birikmalarni aniqlash mumkin. Shuning uchun nafaqat yangi korxonalar paydo bo‘lganda, balki yangi texnologik jarayon joriy etilganda va hattoki texnologik jarayonda qandaydir sezilarli o‘zgarish yuz berganda yangi oqova suvlar hosil bo‘ladi. Natijada ularni dastlabki tahlil qilish zarurati tug‘iladi. U yoki bu komponentni aniqlash davomida o‘zgartirish kiritish, ba’zida esa kimyoviy tahlil usulini butunlay o‘zgartirish zarurati tug‘iladi.
U yoki bu moddani aniqlashning har bir standart usuli albatta mazkur korxonada tahlil qilinishi kerak bo‘lgan oqova suvda tekshirilishi lozim.
Tahliliy usullarga qo‘yiladigan uchta asosiy talablar - sezgirlik, aniqlik va tanlovchanlik bo‘lib, suvlarni tahlil qilishda eng muhimi — tanlovchanlikdir.
Atmosfera yoki litosferaga kelib tushadigan aksariyat zararli chiqindilar tabiiy tarzda gidrosferada yig‘iladi. Bu suvning yuqori erituvchanlik xususiyatiga, suvning tabiatda aylanishiga, shuningdek, suv havzalarining turli oqova suvlar harakatidagi so‘nggi manzil ekaniga bog‘liq.
Suv muhitida ifloslanuvchi moddalarning mavjudligi tirik organizmlar hayot faoliyatiga va butun suv tizimiga o’z ta’sirini o’tkazadi.
Tabiatdagi suv bir jinsli bo’lmagan muhit bo’lib, unda turli kattalikdagi muallaq zarrachalar va mayda gaz pufakchalari mavjud.
Cho’kma zarrachalar mineral yadro va organik qatlamdan iborat. Suvda, shuningdek, juda ko’p miqdorda mikroorganizmlar ham bor bo’lib, ular atrof-muhit bilan muvozanatdadir.
Chiqindilar tabiiy suv havzalariga turlicha ta’sir qiladi. Issiqlik bilan ifloslanish suv mikroorganizmlarining hayotiy jarayonlarini jadallashtiradi, bu esa ekotizim muvozanatini buzadi. Mineral tuzlar bir hujayrali organizmlar uchun xavfli, muallaq zarrachalar suvning shaffofligini kamaytiradi, suv o‘simliklarining fotosintezini va suv muhitining aeratsiyasini buzadi, oqimning kam tezlikdagi zonalarida suv tubida cho‘kindilarning hosil bo‘lishiga olib keladi, suv organizmlari filtratorlarning hayot faoliyatiga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Muallaq zarrachalar o‘ziga turli ifloslovchi moddalarni sorbsiyalashi mumkin, ular suv tubiga cho‘kib, suvning ikkilamchi ifloslanishini keltirib chiqaradi.
Suvning og‘ir metallar bilan ifloslanishi ekologik zarar yetkazish bilan birga, sezilarli iqtisodiy talafot ham keltiradi. Suvning og‘ir metallar bilan ifloslanishi manbalari bo‘lib galvanik sexlar, tog‘-kon sanoati, rangli va qora metallurgiya korxonalari xizmat qiladi. Suv neft mahsulotlari bilan ifloslanganda suv yuzasida parda hosil bo‘ladi va u suvning atmosfera bilan gaz almashinuviga to'sqinlik qiladi. Unda, shuningdek, og‘ir fraksiyalar emulsiyasida boshqa ifloslanuvchilar yig‘iladi, bundan tashqari, neft mahsulotlarining o‘zi suv organizmlarida to‘planadi. Suvning neft mahsulotlari bilan ifloslanishining asosiy manbalari — suv transporti va shahar hududi yuzasidagi oqovalardir.
Organik moddalar - bo‘yoqlar, fenollar, SFM (sirt faol moddalar), dioksinlar, pestitsidlar va boshqalar suv havzalarida toksikologik vaziyat yuzaga kelishi xavfini tug‘diradi. Atrof-muhitdagi eng zaharli va barqarorlari — dioksinlardir.
Bular xlorli organik birikmalarning dibenzodioksinlar va dibenzofuranlarga tegishli ikkinchi guruhidir. Ulardan biri — 2, 3, 7, 8 — tetraxlordibenzodioksin fanga ma’lum bo‘lgan eng zaharli birikmadir.
Dioksinlar atrof-muhitda to‘planib boradi va bu ularning konsentratsiyasi oshib ketishiga sabab bo‘ladi.
Suvning ifloslanishini o‘rganish o‘ziga xos tomonlarga ega. Atmosfera ifloslanishini aniqlashda bo‘lganidek, doimiy tarkibdagi kam miqdor moddalarning boshqa ifloslovchilar mavjudligi sharoitida aniqlashga to‘g‘ri keladi.
Farqi shundaki, ifloslanmagan suvda murakkab tuzilishga ega organik va anorganik moddalar doimiy mavjud bo'ladi, bundan tashqari, suvda kimyoviy va fotokimyoviy jarayonlar sodir bo'ladi va ular kimyoviy moddalar tarkibining o'zgarishiga olib keladi. Kimyoviy o‘zgarishlarda hayvon va o‘simliklarga xos biologik obyektlar ishtirok etadi.
Shuning uchun kislorodning mavjudligi suv tizimi tuzilishining muhim ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi.
Suvning ifloslanishini to‘g‘ri baholashda, shuningdek, namunalar tanlashda moddalarni taqsimlash alohida ahamiyatga ega bo‘lib, u ko‘pincha mahalliy sharoitlarga, suv, yog‘ingarchiliklar harakati tezligi va tabiatiga, ifloslovchi moddalarning fizikaviy-kimyoviy xususiyatlariga, ularning suvdagi barqarorligiga va hokazolarga bog‘liq.
Suvga parchalanmaydigan ifloslantiruvchi moddalar tushishi mumkin. Bundan tashqari, ular boshqa kimyoviy birikmalar bilan bog‘lanib, barqaror oxirgi mahsulotlar hosil qiladi, ular biologik obyektlarda (plankton, baliq va h.k) va ozuqa zanjiri orqali odam organizmiga o‘tishi mumkin.
Suv sifatini belgilaydigan ko‘rsatkichlar 3 ta guruhga bo‘linadi.
A - Orgonoleptik xususiyat bilan belgilanadigan ko‘rsatkichlar.
В - Suvning kimyoviy tarkibini belgilovchi ko‘rsatkichlar.
D - Suvning epidemik xavfsizligini belgilovchi ko‘rsatkichlar.
Ishni bajarish tartibi:
1-tajriba. Oqova suv namunasidan Snellen asbobiga (14-rasm) silindr tubidagi
«krest» yoki «shrift» belgisi ko‘rinmay qolguncha quyiladi. Suv to «krest» belgisi ko‘ringunga qadar rezina naycha orqali oqizib chiqariladi va asbobdagi suv qatlami balandligi santimetrlarda o‘lchanadi. Bu balandlik ko‘satkichi tekshirilayotgan suvning tiniqlik xususiyatlarini baholaydi.
Kaolinda tayyorlangan standart suspenziyalardan foydalanib tuzilgan kalibrlovchi jadval vositasida tiniqlik ko‘rsatkichi (sm) loyqalik ko‘rsatkichiga (mg/l) o‘giriladi. Olingan ma’lumotlar quyida berilgan jadvalga kiritiladi. «Tiniqlik - loyqalik» orasidagi bog‘liqlik grafigi chiziladi.
2-jadval.
Oqova suv namunasi
|
Tiniqlik, sm
|
Loyqalik, mg/l
|
№1
|
|
|
№2
|
|
|
14-rasm. Snellen asbobi
Tajriba ishi bajarilayotganda
jadval to‘ldiriladi: M=f(h)formuladan foydalanib grafik tuziladi.
Suvning tiniqligi uning yuqori sifatligining asosiy belgisi bo‘lib hisoblanadi.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.
Oqova suvning loyqalanganligi nima?
Tiniqlik qanday aniqlanadi?
Snellen asbobi qanday ishlatiladi.
Qanday qilib grafik hiziladi.
Tindirgich nima, uning vazifasi?
Sekundamer nimaga ishlatiladi?
Snellen asbobi bilan nima aniqlanadi?
|
| |
