Ma’vzu: Piroliz va kokslash jarayonlari.
Reja
1. Piroliz jarayoni.
2. 2. Kokslash jarayoni.
Neftni qayta ishlash va neft kimyosi ishlab chiqarishlarida qo‘llaniladigan
eng asosiy kimyoviy jarayonlar
qatoriga katalitik riforming, katalitik kreking,
izomerlash,
gidrotozalash,
gidrokreking,
kokslash,
piroliz,
alkillash,
vodorodsizlantirish, polimerlanish kabi jarayonlar kiritiladi.
Gazsimon uglevodorodlar termik qayta ishlashning asosiy jarayonlaridan
biri bu piroliz jarayoni hisoblanadi.
Piroliz. Neft distillyatlari (benzin, kerosin) yoki gaz (etan, propan)
ni piroliz
qilish neft kimyosi uchun muhim ashyo bo‘lgan to‘yinmagan uglevodorodlar (etilen,
propilen, butadien) ni ishlab chiqarishda asosiy jarayon hisoblanadi. Piroliz paytida
aromatik uglevodorodlar (benzol, toluol) va pirokondensat ham olinadi.
Ushbu
jarayon bosim 0,01 MPa dan past bo‘lganda va haroart 650–900
0
C atrofida
o‘zgarganda amalga oshiriladi.
Uglevodorod xom ashyosining pirolizi jarayoni
asosan quyi alkenlarni
olishga mо‘ljallangan bо‘lib, jarayon 700-1000
0
C haroratda va atmosfera
bosimiga yaqin bosimda olib boriladi.
Etilen olish uchun optimal xom ashyo etandir.
Etilenning miqdori ushbu
jarayonda 80% (mass.) ga yetadi. Etilenning kо‘p miqdori propan pirolizida
47% (mass.) va butan pirolizida 45% (mass.) olinadi.
Tarmoqlangan
alkanlarning pirolizida kо‘proq propilen hosil bо‘ladi. Yuqori haroratda alken
va metilatsetilenlar ham hosil bо‘ladi. Quyi alkenlarning miqdori sikloalkan va
arenlarning pirolizida yuqori emas.
Etilen ishlab chiqarish sanoat sharoitlarida asosan
individual birikmalar
emas, balki neft fraksiyalari ishlatiladi. Etilen bilan birgalikda C
3
– C
4
alkenlar,
kо‘p miqdorda suyuq mahsulotlar ham hosil bо‘lib, tarkibida alkenlar,
sikloalkenlar, C
5
va undan yuqori alkadiyenlar hamda C
6
– C
8
arenlar va boshqa
komponentlar hosil bо‘ladi.
Benzinlar pirolizida hosil bо‘ladigan mahsulotlar keng oraliqda о‘zgarib
turishi 1-jadvalda keltirilgan (% mass.).
Tо‘g’ridan-tо‘g’ri haydab olingan benzin resurslari
yetishmaganligi bois
va narxlarning uzluksiz о‘sishi oqibatida piroliz xom ashyosi sifatida kо‘pchilik
davlatlarda kerosin – gazoyl fraksiyasi (170-380
0
C) qо‘llanilmoqda.
1 - jadval
