Xushiyev
Sirojiddin
Meyliyevich
Mavzu:
Синхрон генераторлари. Куч
трансформаторлар. Автотрансформаторлар
Elektr
ta’minoti
va
qayta
tiklanuvchan
energiya
manbalari
kafedra dotsenti
Fan:
Stantsiya va podstantsiyaning
energetik jihozlari
Reja:
1. Ўзбекистон Республикасининг электр энергетикасининг
ривожланиши.
2. Станция ва подстанцияларнинг асосий турлари
3. Станция ва подстанциялардаги замонавий электр ускуналар
ҳақидаги умумий маълумотлар.
Sinxron generatorlar
Birlamchi mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirib beruvchi elektr qurilma elektr generatori deb
aytiladi. Zamonaviy elektr stansiyalarida elektr energiyani ishlab chiqarish uchun 3 fazali sinxron
generatorlardan foydalaniladi. Sinxron generatorlar birlamchi motorlarining turiga qarab turbo- va
gidrogeneratorlarga bo`linadi.
Turbogeneratorlar (TG) bevosita bug` yoki gaz turbinalariga ulash uchun mo`ljallangan, ular tez
aylanuvchan generatorlar deb ham aytiladi. TGlarning aylanish chastotasini quyidagicha aniqlash mumkin:
bu yerda f-sanoat chastotasi; p-juft qutblar soni.
Shunday qilib, tarmoqning chastotasi 50 Gs bo`lgan bizning va G`arbiy Yevropa davlatlaridagi TGlarning eng yuqori
aylanish tezligi–3000 ayl/min ga teng.
Ba’zi hollarda turboagregatlarning chegaraviy aylanish tezligi turbinaga bog`liq ravishda 3000 ayl/min dan kam bo`ladi.
Turbina o`qi-valining aylanish tezligining pastligi turbina lopatkalarini uzunroq qilib tayyorlash imkonini beradi. Bu esa
turbinaning chegaraviy quvvatini oshirilishiga olib keladi.
Ba’zi hollarda kichik quvvatli TGlar turbinaga reduktor orqali ulanadi. Bu turbinalarni ixcham va tejamli bo`lishiga olib
keladi, chunki bunda turbinalarning aylanish chastotasi ortadi. Lekin bunday reduktorlar odatdagi IESlarda qo`llanilmaydi,
chunki ular katta quvvatli turboagregatlarni ishonchli ishlashiga putur etkazadi.
Gidrogeneratorlarning aylanish chastotasi gidroturbinalarning foydali aylanish chastotasiga teng qilib olinadi
P
H
n
n
б
турб
4
/
5
=
bunda: nb-tez aylanuvchanlik koeffisienti, turbinaning tipiga bog`liq bo`ladi [ayl/min],
cho`michli turbinalar uchun 20÷ 40 ayl/min, radial o`qli turbinalar uchun 50÷450
ayl/min, buriluvchan lopastli turbinalar uchun 400 ÷1200 ayl/min; N-bosim hosil qiluvchi
suv sathi balandligi, [m]; R-turbinaning quvvati, [MVt].
Turli GESlarda suv bosimi va suv sarfi turlicha bo`lganligi uchun, gidrogeneratorlarning
aylanish
chastotasi
50
ayl/min
dan
750
ayl/min
gacha
bo`lishi
mumkin.
Gidrogeneratorlarni quvvati qanchalik katta va suv bosimi qanchalik kichik bo`lsa
ularning aylanish chastotalari ham shuncha kichik bo`ladi. Ishlab chiqariladigan
mashinalarning ko`pchiligi 50÷125 ayl/min aylanish chastotasiga ega.
Sovutish tizimi normal ishlab turgan sinxron generator uzoq vaqt ishlashi mumkin
bo`lgan foydali quvvat generatorning nominal quvvati deb aytiladi.
Shu quvvatdagi mashina ishini tavsiflaydigan barcha parametrlar nominal parametrlar
deyiladi. Bularga: stator kuchlanishi-U
n
; stator toki-In; rotorni qo`zg`atish kuchlanishi-
U
k
;
rotorni qo`zg`atish toki-I
n
; generatorning aktiv, reaktiv, to`la quvvati-P
n
; Q
n
; S
n
; quvvat
koeffisienti-cosφ; foydali ish koeffisienti va boshqalar kiradi.
Uch fazali sinxron turbogeneratorlarning nominal kuchlanishi deb stator chulg`amining
fazalararo (liniya) kuchlanishiga aytiladi. GOST bo`yicha bu turbogeneratorlarning
kuchlanishi va quvvati quyidagi standart qatorni tashkil etadi (2jadval).
| 