• Yuklab jo‘natish usuli
  •  Tayyor mahsulot sotishning analitik va sintetik hisobi




    Download 4,92 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet219/381
    Sana19.05.2024
    Hajmi4,92 Mb.
    #244036
    1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   381
    Bog'liq
    Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solik

    12.6. Tayyor mahsulot sotishning analitik va sintetik hisobi 
    Mahsulotning sotilishi korxona mablag‘lari aylanishining yakunlovchi jarayonidir. Bu 
    jarayon korxona tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning xalq xo‘jaligi iste’molida o‘z o‘rnini
    topganligini anglatadi. Hozirgi paytda korxona ishini baholashda mahsulotning sotilishi asosiy 
    ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib hisoblanadi. 
    Xalqaro hisobda mahsulot, tovarlar sotish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatishdan 
    olinadigan tushumni belgilashning ikki usuli mavjud: 

    Kassa usuli
    – bunda sotuvdan olingan tushum, yuklab jo‘natilgan mahsulot uchun haq 
    sifatida pul kelib tushishiga qarab e’tirof etib boriladi. 

    Yuklab jo‘natish usuli
    – bunda mahsulot xaridorlarga jo‘natilib, ularga hisob-kitob 
    hujjatlari (schyot-faktura, transport yuk xatlari va boshqa shunga o‘xshash hujjatlar) 
    topshirilishiga qarab bu mahsulot sotilgan hisoblanadi. 
    Kassa usuli qo‘llanilganda mahsulotni topshirish va uning haqini to‘lashga doir xo‘jalik 
    operatsiyalari bajarilgandan keyingina mahsulot sotish ishlari tugatilgan hisoblanadi. Agar 
    mahsulot jo‘natilib, uning puli xaridorlardan kelib tushmagan bo‘lsa, sotish ishi yakunlangan deb 
    hisoblanishi mumkin emas. 
    Yuklab jo‘natish usuli qo‘llanilganda mahsulot va tovar jo‘natilib, ishlar va xizmatlar 
    bajarilganidan keyin, ularning hisob-kitob hujjatlari xaridor (buyurtmachi)ga taqdim etilgan 
    bo‘lsa, ana shunday mahsulot (ishlar, xizmat)lar va tovarlar sotilgan hisoblanadi. Hisob-kitob 
    hujjatlari xaridor (buyurtmachi)ga shartnomada ko‘zda tutilgan usulda berilgan vaqtdan e’tiboran 
    bu hujjatlar xaridor (buyurtmachi)ga taqdim etilgan hisoblanadi. Agar shartnoma shartlariga ko‘ra 
    xaridor (buyurtmachi) mahsulotni bevosita ishlab chiqaruvchi korxonaning o‘zida qabul qilsa, u 
    holda bunday mahsulot xaridor (buyurtmachi) ga topshirilib, shartnomada ko‘zda tutilgan hujjatlar 
    rasmiylashtirilib, hisob-kitob hujjatlari xaridor (buyurtmachi)ga yoxud uning vakiliga taqdim 
    etilganidan keyin sotilgan hisoblanadi.
    O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 24 apreldagi sessiyasida tasdiqlangan 
    va 1998 yil 1 yanvardan boshlab amalda qo‘llash uchun tavsiya etilgan O‘zbekiston Respublikasi 
    Soliq kodeksining 10-moddasiga va O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Davlat Soliq 
    qo‘mitasining 1998 yil 4 yanvardagi «Korxona va tashkilotlarni soliqqa tortish tartibiga 
    o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida»gi xatiga binoan ham yuridik shaxslar daromadlaridan 
    olinadigan soliq hisoblash usuliga ko‘ra amalga oshiriladi. Bunga ko‘ra korxona va muassasalar 
    jo‘natilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar yuzasidan ushbu mahsulot, ish va xizmatlar 
    qiymatini to‘lash vaqti hamda haqiqatan pul kelib tushishidan qat’iy nazar, jo‘natilgan mahsulot 
    ish va xizmatlar qiymatidan davlat byudjetiga soliq hisoblashlari va uni buxgalteriya hisobida 
    o‘sha hisobot davrida aks ettirishlari lozim. Demak, yuqorida aytilganlar asosida shunday xulosa 
    qilish mumkinki, hozirgi xo‘jalik yuritish sharoitida 1998 yil 1 yanvardan boshlab korxona va 
    muassasalarda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar pulning qachon kelib 
    tushishidan qat’iy nazar, ular xaridor korxonalarga jo‘natilgan vaqtdan boshlab realizatsiya 
    qilingan deb hisoblanadi. 
    «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olingan daromad» nomli 2-son BHMAga muvofiq quyidagi 
    shartlar bajarilganda tovarlarni sotishdan tushgan daromadlar tan olinadi (12 – band): 

    xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tovarlarga egalik qilishning xatarlari va afzalliklarining 
    ancha qismini xaridorga topshirganida; 



    xo‘jalik yurituvchi sub’ekt, odatda, mulkka egalik qilish bilan bog‘liq bo‘lgan 
    darajadagi rahbarlik davomiyligini ham, sotilgan tovarlarni nazorat qilish samaradorligini ham 
    saqlab qolmaganida; 

    daromad miqdori ishonchli darajada baholanganida; 

    xo‘jalik yurituvchi sub’ekt bitim bilan bog‘liq iqtisodiy naf olish ehtimoli mavjud 
    bo‘lganida; 

    bitim bilan bog‘liq qilingan yoki kutilayotgan xarajatlar ishonchli darajada 
    aniqlanadigan bo‘lganida. 
    Asosiy xo‘jalik faoliyatidan tushgan daromad operatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy naf 
    xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan olingan taqdirdagina tan olinadi. Daromadga kiritilgan 
    miqdorni undirish xususidagi noaniqlik vujudga kelgan taqdirda, qaytarilmagan miqdor yoki olish 
    mumkin bo‘lmagan miqdordagi pul dastlab tan olingan daromad miqdorining o‘zgartirilishi 
    sifatida emas, balki xarajat sifatida tan olinadi. 
    Korxona ishini sotish rejasining bajarilishiga qarab baholash korxona rahbarlarini mahsulot 
    sotish va moliyaviy faoliyat masalalariga ko‘proq e’tibor berishga chaqiradi hamda korxonaning 
    bir maromda ishlashiga va yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bular 
    esa, o‘z navbatida, korxonadagi ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini oshirish imkonini 
    beradi. 
    Xaridorlar tomonidan to‘langan pul mol yetkazib beruvchi korxonaning hisob-kitob 
    schyotiga kelib tushadi. Mol yetkazib beruvchi tashkilotlarning tayyor mahsuloti xaridorlar 
    tomonidan shu mahsulotni tayyorlovchi korxonaning o‘zida bevosita qabul qilib olinsa yoki u 
    mahsulot tranzit usuli bilan (ta’minot sotish tashkilotlarining ishtirokisiz) jo‘natilsa, mahsulotning 
    xaridorga topshirilishi tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi va u moliyaviy natijalarga 
    kiritiladi. 
    Korxonada sotish uchun mo‘ljallangan mahsulot (ish, xizmat) 

    Download 4,92 Mb.
    1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   381




    Download 4,92 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     Tayyor mahsulot sotishning analitik va sintetik hisobi

    Download 4,92 Mb.
    Pdf ko'rish