Modul 1. MASOFAVIY O'QITISH TEXNOLOGIYALARI
Mavzu 1.3. Masofaviy ta'limni tashkil qilish uchun axborot-ta'lim
platformalaridan foydalanish
Masofaviy ta'lim texnologiyalarining asosiy turlari:
1. Keysli (Case) – ya’ni talabalar tomonidan mustaqil o'rganish uchun matnli,
audiovizual va multimedia o'quv materiallari to'plamlaridan foydalanishga
asoslangan holda (o'qituvchilarning maslahati nazarda tutiladi).
2. Axborot-sun'iy yo'ldoshli – ayni damda ma'lumotlarni uzatish va
o'qituvchilar va talabalarga o'zaro aloqada bo'lish imkoniyatini beradi (video va
audio translyatsiyalarni tomosha qilish, vebinar va konferentsiyalarda qatnashish,
elektron pochta, ijtimoiy tarmoqlar va forumlarda muloqot qilish).
3. Internet texnologiyalari - talabalarni o'quv materiallari bilan ta'minlash va
o'qituvchi va talaba o'rtasidagi o'zaro aloqalarni o‘rnatish uchun foydalaniladigan
texnologiya.
Hozirgi vaqtda zamonaviy masofaviy ta'limning rivojlanishida quyidagi asosiy
tendentsiyalar mavjud:
- mavjud ta'lim platformalarini takomillashtirish va yangilarini ishlab chiqish;
- shaxsiylashtirish;
- tegishli o‘zaro bog‘liq kurslar majmuasi bo'yicha o'qitishni tashkil etish;
- sun'iy intellektdan foydalanish (neyro tarmoq texnologiyalari,
avtomatlashtirilgan ta’lim, katta ma'lumotdagi texnologiyalar va boshqalar);
- o‘yinlashtirish (gamifikatsiya) - o'quv jarayonida o'yin yondashuvlarini
qo'llash; virtual ko‘zgu (VR) va to‘ldirilgan ma‘lumotlar (AR) texnologiyalaridan
foydalanish;
- mikro ta’lim (microlearning);
- mobil qurilmalar yordamida ta'lim;
- masofaviy ta'limga mo‘ljallangan o'qitish usullari va dasturlarni ishlab
chiqish.
Masofaviy ta'limning asosiy xususiyatlari
Masofaviy o'qitish-bu ta'lim olish shakli bo'lib, bunda o'quv jarayonining asosi
o'qituvchi rahbarligida maxsus o'quv vositalaridan foydalanib, talabaning maqsadli
intensiv va nazorat qilinadigan mustaqil ishi hisoblanadi. Bu usul subyektlar va
obyektlarning o'quv vositalari o'rtasidagi o'zaro ta'sirining interfaol, bir xil vaqtda
bajarilmaydigan jarayoni bo'lib, bunda ularning joylashuvi farq qiladi. Ta'lim
jarayoni o'ziga xos pedagogik tizimda amalga oshiriladi, tizimlarning quyi
elementlari: maqsadlar, mazmun, usullar, vositalar, o'qitishning tashkiliy shakllari
va boshqalar. Masofaviy ta'lim texnologiyalari asosida qurilgan ta'lim tizimi
jamiyatni axborotlashtirishning obyektiv jarayonining natijasidir va ta'limning
istiqbolli shakllaridan biri sifatida integratsiya, insonparvarlashtirish, o'zini o'zi
ta'minlash tamoyillariga mos keladi.
Masofaviy ta'lim muhiti talabalarga to'g'ridan-to'g'ri muqim yoki vaqtincha
yashash joyida berilishi bilan tavsiflanadi. Masofaviy o'qitish tizimining o'ziga xos
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bular: talabalar tomonidan o'quv kurslarini
tanlashning moslashuvchanligi bilan bog'liq yuqori dinamika; ko‘p mustaqil
tayyorlanish; ta’limiy uslublarning barcha turlaridan foydalanish; motivatsiya
ustunligi; interfaol aloqaning mavjudligi. Masofaviy o'qitish quyidagi xarakterli
xususiyatlarga ega: moslashuvchanlik, modullilik, parallellik, samaradorlik, ishlab
chiqarish qobiliyati va boshqalar. Masofaviy ta'lim texnologiyalarining asosiy
vazifalari geografik joylashuvi, ijtimoiy mavqe va sog'liq holatidan qat'i nazar
mavjudligi va ochiqligidir. Klassik model bo'yicha ta'lim olish imkoniyatidan
mahrum bo'lgan ijtimoiy guruhlar, masalan, nogiron talabalar uchun masofaviy
o'qitish texnologiyalaridan foydalanish ayniqsa dolzarbdir. Ochiq ta'limning
vazifalaridan biri bu o'quv jarayonini maqsadli va o'zini o'zi ta'minlash imkonini
beradigan turli xil ma'lumotlarni birlashuvidir.
Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish o'quv jarayonini uzluksiz va iloji
boricha moslashuvchan qiladi, ta'lim xizmatlari iste'molchilari doirasini
kengaytiradi va shaxsiy omillarga e'tibor qaratadi. Masofaviy ta'lim texnologiyalari
vizualizatsiyadan foydalanishni, shu mavzudagi qo‘shimcha ma’lumotlarga elektron
yo‘llanmalar, xar xil sxemalarni modellashtirish uchun kerak bo‘ladigan dasturlar,
mexanizm va jarayonlar, o‘quvchilarni baholash uchun test yasaydigan
modullardan foydalanishga yo‘naltiradi.
Sun'iy intellektning rivojlanishi tufayli masofaviy ta'lim texnologiyasi
o'rganishni individuallashtiradi va aniqlashtiradi, bilimlarni o'zlashtirishning
individual yo‘nalishini loyihalashni ta'minlaydi, uning dinamik modelida talabaning
individual xususiyatlarini hisobga oladi. Kengaytirilgan haqiqat (AR) sizga
masofadan o'qitish asosida aql bovar qilmaydigan ta'lim loyihalarini yaratishga
imkon beradi, shu bilan birga AR sizga 3D modellarni ko'chirish, aylantirish,
masshtablash, ularni har qanday burchakdan ko'rish, obyektlarni ulash va ajratish,
unga barcha kerakli ma'lumotlarni – grafik, audio, videofayllarni kiritish va
natijalarni o'rganish imkonini beradi. Bu tasavvur qila olishni rivojlantirishga, iloji
boricha vizual va interaktiv o'rganish uchun, shuningdek, mavzuga chuqurroq
sho'ng'ish uchun masofaviy ta'lim doirasida juda foydali. Zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish o'quv jarayonini nostandart faoliyat va o'yin
elementlari bilan diversifikatsiya qilishga imkon beradi, bu esa o'quvchini o'ziga jalb
qilib, diqqatini joyida, masofadan turib o'rganishga qaratadi.
VR texnologiyasidan foydalanib virtual makon bilan o'zaro aloqada bo'lish
mumkin bo'ladi. Bu nafaqat keng qamrovli, balki yaxlit didaktik, uslubiy va interfaol
dasturiy tizim bo'lib, u masofaviy ta'lim sharoitida o'quv materialining murakkab
lahzalarini axborot va ilmiy tadqiqotlarni taqdim etishning turli shakllari va
usullarining katta arsenaldan foydalangan holda taqdim etishga imkon beradi. Bunda
o'quv jarayoni yanada muvaffaqiyatli bo'ladi, chunki obyektlar va hodisalarni
to'g'ridan-to'g'ri kuzatishga asoslangan, eng maqbul sur'atda ishlashga imkon berib,
ko‘p marotaba takrorlash va muloqot qilish imkoniyatini yuzaga keltiradi.
Animatsiyalar, yuqori sifatli grafikalar, ma'lumotli taqdimotlardan
(prezentatsiya) foydalanish masofadan turib o'rganilayotgan kursni dinamik rasmlari
axborot bloklariga zanjir shaklida o'tish imkonini beradi, bunda didaktik materialni
taqdim etishda iloji boricha qulay va vizual qilinishi, bilimlarni o'zlashtirish
jarayonini baholash va nazorat qilishning samarali vositalarini yuzaga keltiradi.
Ta'lim tashkilotlari ta'lim mazmunini shakllantirish uchun turli mexanizmlardan
foydalanishlari mumkin, bular: o'qituvchilar tomonidan o'quv materiallari va
elektron ta'lim resurslarini ishlab chiqish yoki davlat dasturlari va loyihalari
doirasida ishlab chiqilgan va davlat axborot ta'lim resurslari tizimida joylashtirilgan
mavjud o'quv qo'llanmalaridan foydalanish. Masofaviy o'qitish texnologiyasi ishchi
dasturlar, ta'lim dasturlari, va boshqa me'yoriy hujjatlar talablari asosida ishlab
chiqilishi kerak.
Masofaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanish ham ijobiy, ham salbiy
tomonlarga ega.
Ijobiy xususiyatlar: yakka tartibda o'rganish imkoniyati, moslashuvchanlik,
individual o'quv trayektoriyasini shakllantirish, mavjudlik, tushunarlilik, tezkorlik
va texnikta’minot, ijtimoiy tenglik, ijodni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar,
bilimlarni holis baholash.
Masofaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanishning ko'plab ijobiy
tomonlariga qaramay, bir qator salbiy tomonlari mavjud: mustaqil o‘qish, o'quv
jarayonini tashkil etish va o'qish vaqtini taqsimlashdagi qiyinchilik, qimmatbaho
uskunalar va boshqalar.
| 