- malumotlarning takrorlanishi;
- fayllarni yuritish murakkabligi;
- fayllar bilan birgalikda ishlash qiyinlig dasturlarning malumotlarga bogliqligi va boshqalar.
Ikkinchi yonalish - malumotlar bazasini hosil qilish. Malumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat korsatadi va yuqorida korsatilgan tizimlar juda kеng tarqalmoqda. AATning faoliyati axborotlarni toplash va qayta ishlash bilan bogliq. Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga bеrilayotgan axborotlar hujjatlar korinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy obеkt hisoblanadi va malum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar toplamidan iborat boladi. AATda axborot manbai sifatida odamlar va tеxnik vositalar hisoblansa, istеmolchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning mamuriyati, dasturchilar va oxirgi istеmolchilar. Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab-mavsumlashtirilgan xabar bolib, unda tеgishli malumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bolgan vazifalar korsatiladi. Talablarni qabul qilish va kiritish, korsatilgan amallarni bajarish, tеgishli malumotlarni tayyorlash va hujjat korinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. Hozirgi kunda AATlar inson faoliyatining turli sohalarida, masalan, xalq xojaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlarini boshqarishda, marif sohasida loyihalashtirishda qollanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan foydalaniladi:
AAT dan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi, balki mustaqil faoliyat korsatadi. Bunga, masalan, tayyora va tеmir yol chiptalarini sotish tizimlari («Sirеna», «Eksprеss»), talab boyicha tеgishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol boladi. AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi malumotlardan tizimning boshqa elеmеntlari faoliyatida ham qollaniladi.
Bunday AATga, masalan, axborot – oqitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol boladi. Hujjatli axborot qidirish tizimi (XAQT) hujjatlashtirilgan malumotlarni saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi XAQT ga misol boladi.
Axborotni moddiy, mehnat va pul resurslariga o'xshash manba sifatida ko'rish mumkin. Axborot resurslari - ilmiy, ishlab chiqarish, boshqaruv va boshqa vazifalarni hal qilish uchun vaqt va makonda uzatilishini ta'minlaydigan har qanday shaklda moddiy tashuvchilarda qayd etilgan to'plangan ma'lumotlar to'plami.
Axborotni yig'ish, saqlash, qayta ishlash, raqamli shaklda uzatish yordamida amalga oshiriladi axborot texnologiyalari. Axborot texnologiyalarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ularda ham predmet, ham mehnat mahsuli axborot bo'lib, mehnat vositalari esa kompyuter texnikasi va aloqa vositasidir.
Axborot texnologiyalarining asosiy maqsadi - uni qayta ishlash bo'yicha maqsadli harakatlar natijasida foydalanuvchi uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni ishlab chiqarish. Ma'lumki, axborot texnologiyalari – bu axborotni yig'ish, saqlash, qayta ishlash, chiqarish va tarqatishni ta'minlaydigan texnologik zanjirga birlashtirilgan usullar, ishlab chiqarish va dasturiy ta'minot va texnologik vositalar to'plamidir.
Axborot texnologiyalari nuqtai nazaridan axborot uchun ma'lumot manbai, uzatuvchi, aloqa kanali, ma'lumotni qabul qiluvchi va qabul qiluvchi sifatida moddiy vosita kerak. Manbadan oluvchiga xabar aloqa kanallari yoki ommaviy axborot vositalari orqali uzatiladi.
Axborot - har qanday boshqarish tizimidagi boshqariladigan va boshqariladigan ob'ektlar o'rtasidagi aloqa shakli. Ga ko'ra umumiy nazariya menejment, boshqaruv jarayoni ikki tizimning o'zaro ta'siri - boshqaruv va boshqarish sifatida ifodalanishi mumkin.
Axborotning aniqligi uning barcha iste'molchilar tomonidan aniq qabul qilinishini ta'minlaydi. Ishonchlilik tizimning ishlash samaradorligi saqlanib qoladigan, ham kiruvchi, ham olingan ma'lumotlarning buzilishining yo'l qo'yiladigan darajasini belgilaydi. Effektivlik o'zgargan sharoitda zaruriy hisob-kitoblar va qarorlar qabul qilish uchun ma'lumotlarning dolzarbligini aks ettiradi.
Iqtisodiy ma'lumotni avtomatlashtirilgan tarzda qayta ishlash jarayonida ma'lum iqtisodiy hodisalarni tavsiflovchi har xil ma'lumotlar transformatsiyaga uchragan ob'ekt vazifasini bajaradi. Bunday jarayonlar AOEI texnologik jarayonlari deb ataladi va belgilangan ketma-ketlikda davom etadigan o'zaro bog'liq operatsiyalar to'plamini ifodalaydi. Yoki batafsilroq aytganda, bu texnik vositalar va resurslardan foydalangan holda dastlabki ma'lumotni natijaga aylantirish jarayoni.
EISda ma'lumotlarni qayta ishlashning texnologik jarayonlarini oqilona loyihalash ko'p jihatdan butun tizimning samarali ishlashini belgilaydi. Butun texnologik jarayonni dastlabki ma'lumotlarni yig'ish va kompyuter tizimiga kiritish jarayonlariga, ma'lumotlarni joylashtirish va tizim xotirasida saqlash jarayonlariga, natijalarni olish uchun ma'lumotlarni qayta ishlashga va foydalanuvchi sezishi uchun qulay bo'lgan shaklda ma'lumotlarni chiqarish jarayonlariga ajratish mumkin.
Iqtisodiy ma'lumotni kompyuterda qayta ishlash, qoida tariqasida, markazlashtirilgan tarzda amalga oshiriladi va u bir yoki boshqa boshqaruv xizmati mutaxassislarining avtomatlashtirilgan ish joylari (moddiy-texnika ta'minoti va sotish bo'limi, asosiy bo'lim) texnolog, dizayn bo'limi, buxgalteriya bo'limi, rejalashtirish bo'limi va boshqalar).
Mutaxassisning avtomatlashtirilgan ish stantsiyasiga avtonom yoki kompyuter tarmog'ida ishlaydigan shaxsiy kompyuter (kompyuter), funktsional muammolarni hal qilish uchun dasturiy vositalar va axborot massivlari to'plami kiradi. Iqtisodiy ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlash mashinaning barcha moslamalari to'liq tayyor bo'lgandan keyin boshlanadi. Operator yoki foydalanuvchi shaxsiy kompyuterda ish bajarayotganda apparat va dasturiy ta'minotning ishlashi uchun maxsus ko'rsatmalarni boshqaradi.
Ishning boshida mashinalarga dastur va har xil axborot massivlari (shartli doimiy, o'zgaruvchilar, ma'lumotnoma) yuklanadi, ularning har biri avval, qoida tariqasida, ba'zi bir natija ko'rsatkichlarini olish uchun qayta ishlanadi, so'ngra massivlar birlashtirilib xulosa ko'rsatkichlari olinadi.
Iqtisodiy ma'lumotni kompyuterda qayta ishlashda arifmetik va mantiqiy amallar bajariladi. Ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlashning arifmetik operatsiyalari dastur tomonidan aniqlangan barcha matematik operatsiyalar turlarini o'z ichiga oladi.
Mantiqiy operatsiyalar keyinchalik arifmetik ishlov berish sharti bilan massivlarda (birlamchi, oraliq, doimiy, o'zgaruvchan) ma'lumotlarning tegishli tartibini ta'minlaydi. Mantiqiy operatsiyalarda muhim o'rinni buyurtma qilish, taqsimlash, tanlash, tanlash va birlashtirish kabi saralash ishlarining turlari egallaydi.
Iqtisodiy ma'lumotni elektron qayta ishlash texnologiyasi dastlabki (birlamchi) ma'lumotni natijaga aylantirish uchun o'zaro bog'liq operatsiyalarni belgilangan ketma-ketlikda bajarishni o'z ichiga oladi. Amaliyot - bu amalga oshiriladigan texnologik harakatlar majmuasi, natijada ma'lumotlar o'zgartiriladi. Texnologik operatsiyalar murakkabligi, maqsadi, amalga oshirish texnikasi jihatidan xilma-xildir va ko'plab ijrochilar tomonidan turli jihozlarda bajariladi. Ma'lumotlarni elektron ishlov berish sharoitida avtomatik ravishda ma'lumotlarni o'qiydigan mashinalarda va qurilmalarda bajariladigan operatsiyalar, odamning aralashuvisiz avtomatik rejimda berilgan dastur bo'yicha operatsiyalarni bajaradi yoki foydalanuvchi uchun boshqarish, tahlil qilish va tartibga solish funktsiyalarini saqlab qoladi.
Texnologik jarayonni qurish quyidagi omillar bilan belgilanadi: qayta ishlangan iqtisodiy ma'lumotlarning xususiyatlari, uning hajmi, qayta ishlashning dolzarbligi va aniqligiga talablar, ishlatiladigan texnik vositalarning turlari, miqdori va xususiyatlari. Ular ro'yxatni belgilash, operatsiyalarni bajarish ketma-ketligi va usullari, mutaxassislar va avtomatika uskunalarining ishlash tartibi, ish joylarini tashkil etish, o'zaro ishlash uchun vaqt reglamentlarini belgilash va boshqalarni o'z ichiga olgan texnologiyalarni tashkil etish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Texnologik jarayonni tashkil etish uning samaradorligini, murakkabligini, ishlashning ishonchliligini, ishning yuqori sifatini ta'minlashi kerak. Bunga iqtisodiy muammolarni hal qilish texnologiyasini loyihalashtirishga tizimli yondashuv yordamida erishiladi. Shu bilan birga, texnologiyani qurish, tipifikatsiya va standartlashtirish elementlaridan foydalanish, shuningdek, texnologik jarayonlarni unifikatsiyalashning barcha omillarini, usullarini, usullarini kompleks o'zaro bog'liq holda ko'rib chiqish mavjud.
|
