Международный научный журнал № 4 (100), часть 4
«Научный импульс» Ноябрь, 2022
714
Asrimizning global muammolari qatoriga yangidan-yangi turlari bilan tilga olinayotgan
kiberjinoyatchilik kirib kelganiga ham ancha bo'ldi. Uning bizga ma'lum bo'lgan virusli
dasturlarni
tarqatish, parollarni buzib kirish, kredit karta va boshqa bank rekvizitlaridagi
mablag'larni o'zlashtirish talon-toroj qilish, shuningdek, internet orqali qonunga zid
axborotlar, xususan, bo'hton, ma'naviy buzuq ma'lumotlarni
tarqatish bilan bashariyat
hayotiga
katta
xavf
solayotganidan
ko’z
yuma
olmaymiz.
2012-yilda AQSHda onlayn kredit va dabet kartalaridagi firibgarlik oqibatida taxminan 1,5
milliard dollar yo’qotilgan. 2018-yilda Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazi(CSIS)
tomonidan McAfee bialn hamkorlikda o’tkazilgan tadqiqot shuni ko’rsatadiki, har yili global
YaIMning qariyb bir foizi, ya’ni 600 milliard dollarga yaqini kiberjinoyatlar tufayli
yo’qolgan
.
2
Statistik ma'lumotlarga ko'ra har yili 556 milliondan ortiq kiberhujumlar
uyishtirilmoqda va buning natijasida 100 milliard AQSH dollardan ziyod zarar
yetkazilmoqda. Har soniyada 12 nafar insondan biri kibermakonda sodir etilgan hujumlar
qurboniga
aylanadi.
3
AQSH, Fransiya, Angliya, Germaniya, Belgiya kabi rivojlangan
davlatlarda jinoyatlarning 60-65% i kiber hujumlar orqali sodir etilmoqda. 2014-yilda chop
etilgan hisobotda ( Mc Affe) jahon iqtisodiyotiga yetkazilgan yillik zarar 445 million dollarni
tashkil qilgan.Cubersecurity Ventures tomonidan 2016- yilgi hisobotda kiberjinoyatlar
natijasida yetkazilgan global zararlar 2022-yilga kelib 7 trillion dollarga yetganligi va 2025-
yilgacha esa 10.5 trillion dollargacha ko'tarilishi aytib o'tilgan.
4
Kiberjinoyat global maydonda eng tez o'sib borayotgan jinoyat turi sanaladi. Kiber
xurujlar
tobora ortib, og'irlashib, xavfli tus olib, xususiy va davlat sektorini bir xilda
nishonga olmoqda. Bizneslar va kompaniyalarga tegishli tijoriy sirlar va maxfiy axborotlar
o'g'irlanmoqda. Universitet va laboratoriyalarga tegishli ixtirolar o'zlashtirib olinmoqda.
Fuqarolar shaxsiy ma'lumotlarini boy berib furibgarlik qurboniga aylanish holatlari
ko'payishi barcha davlatlarni tashvishga solmoqda.
Milliy qonunlarni uyg'unlashtirish, tergov usullarini takomillashtirish va davlatlar
o'rtasidagi hamkorlikni oshirish orqali Internet va kompyuter jinoyatlarini (kiberjinoyatlar)
hal qilishga qaratilgan birinchi xalqaro shartnoma ,,Kiberjinoyatlar to'g'risida''gi Konvensiya
2001-yilning 23-noyabrida Vengriyaning Budapesht shahrida imzolanadi.
U Fransiyaning
Strasburg shahrida Yevropa Kengashi tomonidan kuzatuvchi davlatlari faol ishtirokida
ishlab chiqilgan.
5
U kuchga kirganidan buyon Braziliya va Hindiston kabi muhim davlatlar Konvensiyani
ishlab chiqishda qatnashmaganliklari sababli qabul qilishdan bosh tortdilar. Bu
kiberjinoyatchilikni tartibga soluvchi birinchi ko'p tomomlama huquqiy majburiy vositadir.
2018-yildan boshlab, Hindiston kuchayganidan keyin Konvensiyadagi pozitsiyani qayta
ko'rib chiqmoqda, ammo chet el agentliklari bilan ma'lumot almashish xavotirlari uni
ratifikatsiya qilishdan saqlab qolmoqda.
6
2006-yil 1-martda ,,Kiberjinoyatchilik to'g'risida’’gi Konvensiyaga qo'shimcha
protokol kuchga kirdi. Qo'shimcha protokolni ratifikatsiya qilgan davlatlar irqchi va
Международный научный журнал № 4 (100), часть 4
«Научный импульс» Ноябрь, 2022
715
ksenofobiya tomonidan tahdid va haqorat tarqatishni jinoiy
javobgarlikka tortishlari
shartligi belgilanadi.
Konvensiya asosan quyidagilarga qaratilgan:
•Kiberjinoyatchilik sohasidagi huquqbuzarliklar va ular bilan bog'liq qoidalarni ichki
jinoyat moddiy-huquqiy elementlarini uyg'unlashtirish;
•Ichki jinoyat-protsessual qonunchiligini tergov qilish va jinoiy javobgarlikka tortish
uchun zarur bo'lgan vakolatlarni , shuningdek elektron tizimda bo'lgan kompyuter tizimi
yoki dalillar yordamida sodir etilgan boshqa huquqbuzarliklarni ta'minlash;
•Xalqaro hamkorlikning tezkor va samarali rejimini o'rnatish;
Bill Frist shunday dedi: „Ushbu konvensiya fuqarolik erkinligi va shaxsiy daxlsizlik
muammolarini muvozanatlash bilan birga, huquqni muhofaza qilish organlari ushbu
jinoyatlarni yanada samaraliroq tekshirish va ularga qarshi
kurashish uchun muhim
elektron dalillarni xorijiy davlatlar oʻrtasida almashishni ragʻbatlantiradi“
