|
Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti
|
| bet | 3/10 | | Sana | 26.05.2024 | | Hajmi | 2,2 Mb. | | #254290 |
Bog'liq var.ru.uzNAZARIY QISM.
1.O'lchash. O'lchash usullari haqida ma'lumotlar
O'lchash - fizik kattaliklar qiymatini tajribada maxsus texnik vositalar yordamida amalga oshirish.Ko'p nazorat o'lchash jarayonida o'lchanayotgan kattalikni shunday fizik kattalik bilan takqoslanadiki, unga 1 ga teng bo'lgan qiymat berilgan va fizik kattalik birligi yoki o'lchov Birligi. deyiladi.
O'lchov natijasi - kattalikning o'lchash usuli bilan, masalan, o'lchov birligi bilan hisoblash yordamida topilgan narsadan. O'lchashni tenglama ko'rinishida tuzatish mumkin:
bu erda, Q—o'lchanayotgan fizik kattalik, U—o'lchash natijasi yoki o'lchanayotgan kattalikning son aniqlash, q—fizik kattalik birligi.
(1) tenglama o'lchashning asosiy tenglamasi deyiladi. Uning o'ng nazorati o'lchash natijasi deb yuritiladi. O'lchash doimiy o'lchamli kattalik bo'lib, uo'z nomiga ega bo'lgan q birlikdan ayni birlikdan o'lchanayotgan kattalikda nechta borligini bildirgan U sondan tashkil topgan. birgalikda o'lchash vositalari topiladi. Laboratoriya amaliyotida va ilmiy darajalarda birlashtirib va birgalikda o'lchash usullaridan o'tkaziladi. Masalan, haroratni termometr bilan, bosimni manometr bilan, uzunlikni chizg'ich bilan o'lchash va aniq o'lchashdan iborat.
Bevosita o'lchash tenglamasi ko'rinishga ega:
(2)
bu erda, Qbev - o'lchanayotgan kattalnkning uning uchun qilingan o'lchov birliklaridagi qabul qilingan; S—raqamli qurilmalari qurilmasi shkalasi bo'linma yoki bir marta ko'rsatishining o'lchanayotgan birliklaridagi kerakli; n — shkala bo'linmalarining qabul qilingan indikatorli qurilma bo'yicha olingan sanoq.
Bilvosita o'lchash deb shunday o'lchashga aytiladiki, unda o'lchash natijasi o'lchan bo'lgan kattalik bilan bog'langan kattaliklarni bevosita o'lchashga bo'ladi. Bilvosita o'lchash tenglamasi ko'rinishga ega:
(3)
bu erda, Qbil. - o'lchanayotgan kattalikning izlangan; Q1,Q2,…,Qnbev — bevosita o'lchanadigan kattaliklarning son narxlari.
Bilvosita o'lchashga o'tkazgich solishtirma elektr qarshiligini uning qarshiligi, foyda va kundalang kesimini yuzi bo'yicha topish; modda zichligini uning massasi va xajmini o'lchash natijasi bo'yicha topish va boshqa misol bo'la oladi. Bilvosita o'lchashlar aniq o'lchashlarning iloji bo'lmagan ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilishda keng qo'llanadi. Tizimdan topiladi.Bir vaqtning o'zida ikki yoki bir necha turli kattaliklarni, faylni boshqarishni topish uchun olib borilgan o'lchashlar o'zgarmaydi. Bitta yoki bir necha amaldagi kattaliklarni o'z vaqtida jismoniy yoki to'g'ridan-to'g'ri to'g'ridan-to'g'ri o'lchash mutlaq o'lchash deb hisoblash. Masalan, shtangensir qabul qilib bajarilgan o'lchashlar mutlaq o'lchashdir, chunki unda o'lchanayotgan bir kattalik yordamida amalga oshirilgan. chora nisbiy o'lchash deb hisoblangan. Masalan, haroratni termoelektr effektdan ekspeditsiyaga o'lchash yoki massani tortish usuli bilan, ya'ni massaga mutanosib bo'lgan og'irlik kuchidan yuklash usuli bilan o'lchash nisbiy o'lchashdan iborat. Nisbiy o'lchashdan katta aniqlik zarur bo'lgan nazorat qilinadi.O'lchashlar o'lchash asosini aniqlab fizikaviy hodisalarga asoslanib bo'ladi. Masalan, moddaning kengayishi bo'yicha haroratni o'lchash, haroratni yuqori darajaga ko'tarish (vakuum)ni o'lchash. O'lchashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik materiallar qo'llaniladi. O'lchashlarda qo'shimcha texnik vositalarga va normallashgan metrologik xossalarga ega bulgan texnikaga o'lchash vositalari deyiladi. O'lchash asosi va vositasini belgilab beradigan usullar majmui o'lchash usuli emas. asbobining qurilmasi bo'yicha olinadi. Masalan, tajribani prujinali manometr bilan, massani siferblatli tarozida, tok kuchini ampermetr bilan o'lchash va joy. Bu usulda o'lchash aniqligi uncha katta bo'lmasa ham, o'lchash jarayonining yuklash uni amalda qo'llanishda tengi yuq usulga aylantiradi.Differentsial o'lchanayotgan va ma'lum kattaliklarning ayirmasini o'lchashni xarakterlaydi. masalan,gaz tarkibini havoning issiq o'tkazuvchanligiga qarab yo'l bilan issiq o'tkazuvchanlik bo'yicha o'lchov. Bunda o'lchanayotgan kattalik o'lchov yordamida topilgan kattaliklar bilan takqoslanadi. Masalan, o'zgarmas tokning quvvatini elektr energiyasi bilan ishlaydigan elektr quvvati bilan o'lchash. Bu usul ta'sir etuvchi kattaliklarning o'lchash natijalariga ta'sir ko'rsatadi. nolga keltiriladi. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan ko'priklar va boshqa nol usulga qarshi kurashishga misol bo'la oladi. Nol usul o'lchashning yuqori aniqligini ta'minlash.
|
| |
