O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
Kimyo kafedrasi kimyo yo’nalishi 2- kurs 20.64-guruh talabasi
MAXAMATYUSUPOV SUXROBIDDIN
“Analitik kimyo” fanidan
“Gravimetrik analizda cho’ktirishga tasir etuvchi omillar” mavzusidagi
ILMIY RAXBAR:
ILMIY DARAJASI VA LAVOZIMI:
FARG’ONA-2022
KURS ISHI
REJA:
I. KIRISH.
II. ASOSIY QISIM.
1.1. Gravimetrik analiz usulining mohiyati.
1.2. Gravimetrik analizning bevosita va bilvosita usullari.
1.3. Gravimetrik analiz usulining olib borish (cho’ktirish, cho’kmani
ajratib olish, qizdirish, quritish, tarozida tortish) jarayonlari.
1.4. Cho’ktirish usuli asosi va indikatorli va indikatorsiz titrlash usullari
1.5. Gravimetrik analiz hisoblash formulalari va natijalari.
III. XULOSA.
IV.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
KIRISH.
Miqdoriy analiz haqida umumiy tushuncha
Miqdoriy analiz moddalarning miqdoriy tarkibini aniqlashga imkon
beradigan metodlarni o`rganadi.
Miqdoriy analizning vazifalari birikmalardagi kimyoviy elementlar (yoki
ularning guruhlari) tarkibini miqdoriy jihatdan aniqlashdir. Miqdoriy analiz
yordamida har xil aniqlashlarni o`tkazish mumkin. Murakkab modda
(kislotalar, tuzlar va boshqalar) tarkibiga kiruvchi elementlarning massalari
orasidagi nisbatni, eritmadagi moddalar miqdorini, moddalar aralashmasi
tarkibiga kiruvchi elementlar (neftdagi uglerod va vodorod) miqdorini yoki
rudalar, minerallar, o`g`itlardagi u yoki bu komponentlarning tarkibiy
qismini aniqlash mumkin.
Miqdoriy analiz foydali qazilmalarni izlab topish, metallurgiya va
kimyoviy texnologiya, biokimyo va agrokimyo, tuproqshunoslik,
o`simliklar fiziologiyasi, dorishunoslik, tibbiyot va boshqa sohalar bilan
uzviy bog`liqdir.
Miqdoriy analiz o`simliklar va hayvonlar a`zolarining tarkibi to`g`risidagi
ma`lumotlarga ega bo`lishga , ayrim elementlarni ularning o`sishiga,
rivojlanishiga va mahsuldorligiga ta`sirini o`rganishga imkon beradi.
Miqdoriy analizning hozirgi zamon metodlari o`lchanadigan ko`rsatkichlar
(xossalar): modda massasi, reagent eritmasi hajmi, elementlarning spektr
chiziqlarining intensivligi, ko`rinadigan, infraqizil va ultrabinafsha
nurlarining yutilishi, sorbentlarning adsorbsion xossalari, eritmalarning
elektr o`tkazuvchanligi, elektrod potensiali, diffuzion tok qiymati,
radioaktiv impulslar soni va boshqalar asosida turlarga ajratiladi.
Miqdoriy analiz metodlarini 3 qismga bo`linadi:
• Kimyoviy
• Fizikaviy
• Fizik – kimyoviy metodlar.
Kimyoviy metodlar kimyoviy o`zgarishlarga asoslangan bo`lib, bularga
gravimetrik (tortma) analiz, titrimetrik (hajmiy) analiz va gazovolyumetrik
analizlar kiradi.
Analizning fizikaviy metodlari moddaning kimyoviy tarkibi bilan uning
ayrim fizikaviy xossalari o`rtasidagi bog`lanishdan foydalanishga
asoslangan.
Analizning fizik – kimyoviy metodlari kimyoviy reaksiyalar vaqtida sodir
bo`ladigan fizikaviy o`zgarishlarni tekshirishga asoslangan.
Kimyoviy analizning gravimetrik va titrimetrik metodlari turli – tuman
moddalarning miqdoriy tarkibini aniqlashga imkon beradi. Ba`zan bu
metodlar bilan aniqlashlarni bajarish katta qiyinchiliklar bilan bog`liq
bo`lib, ularning asosiylari quyidagilar
1) Aniqlanuvchi qismni qo`shimchalardan avval ajratib olish
zarurligi;
2) Kam miqdordagi aniqlanuvchi moddalarni analiz qilishda
kimyoviy metodlarning sezgirligining nisbatan kam bo`lishi;
3) Analizni to`liq bajarish uchun (ayniqsa gravimetrik metodda)
ko`p vaqt ketishi, chunki ishlab chiqarish sharoitida analizning
tez bajarilishi hal qiluvchi o`rinni egallaydi.
Gravimetriya va titrimetriya usullarining bir-biriga o‘xshashlik va farqli
tomonlari mavjud bo‘lib, buni quyidagi qiyoslashdan ko‘rishimiz mumkin:
1)
Gravimetrik analiz negizida massani aniq o‘lchash yotsa,
titrimetrik analiz negizida hajmni aniq o‘lchash yotadi.
2)
Gravimetrik analizda aniqlanadigan modda yoki tarkibida
aniqlanadigan modda (tarkibiy qism) bo‘lgan cho‘kma (namuna) massasi
o‘lchanadi. Titrimetrik analizda esa analiz qilinuvchi modda va u bilan
reaksiyaga kirishuvchi reaktiv eritmasining hajmi o‘lchanadi.
3)Gravimetrik
analizda
reaktivlarning
taxminiy
konsentratsiyali
eritmalari ishlatilsa, titrimetrik analizda ularning aniq konsentratsiyali
eritmalari ishlatiladi.
4)Gravimetrik analizda reaktivlar eritmalari, asosan, tekshiriladigan
eritmaga ortiqcha miqdorda qo‘shilsa, titrimetrik analizda qat’iy ekvivalent
miqdorlarda qo‘shiladi.
5)Gravimetrik analizda ekvivalentlik paytining qachon yuzaga kelishi
ahamiyatga ega emas, titrimetrik analizda esa ekvivalentlik nuqtasining aniq qayd
etilishi juda muhimdir.
6)Gravimetrik analizda moddani cho‘ktirish, dekantatsiyalash, filtrlash,
cho‘kmani yuvish, quritish, kuydirish, tortish amallari uchun ko‘p vaqt talab
etilgani holda, titrimetrik analizda bunday operatsiyalar bo‘lmagani uchun
analizga kam vaqt sarflanadi.
7)Gravimetrik analizning aniqligi: 10
-2
- 5•10
-3
% bo‘lib, titrimetrik
analizning aniqligi 10
-1
– 5•10
-2
% ni tashkil etadi.
Miqdoriy analizning fizik va fizik–kimyoviy (instrumental) metodlari
kimyoviy metodlarga nisbatan yuqori sezgirligi va analitik aniqlashlarning
tez bajarilishi bilan afzal hisoblanadi. Bu metodlar bilan analizlarni bajarish
uchun bir necha minutlar kerak bo`ladi, xolos. Fizik va fizik-kimyoviy
metodlar bilan analiz bajarilganda juda oz miqdordagi analiz qilinuvchi
modda kerak bo`ladi va bu namunadagi aniqlanuvchi element o`ta kam
bo`lganda ham miqdori topilishi mumkin. Ko`pgina hollarda aniqlanuvchi
komponentni tekshiriladigan moddaning boshqa tarkibiy qismlaridan
ajratishga hojat qolmaydi, shuningdek, indikatorlar qo`llash zarurati
bo`lmaydi.
Moddalarning fizik xossalari bilan ularning kimyoviy tarkiblari o`rtasida
ma`lum bog`lanish mavjud bo`ladi. Kimyoviy reaksiyalar qo`llamasdan
moddalar tarkibini aniqlash imkoniyati bor metodlar fizik metodlar deb
ataladi.
Moddalarni miqdoriy jihatdan aniqlashda kimyoviy reaksiyalardan
foydalanilganda, bu reaksiyalarning borishida eritmalarning fizik
xossalarini o`zgarishi (masalan, elektr o`tkazuvchanligini, rangning
intensivligini o`zgarishi) yuz beradi. Ma`lum reaksiyalarning borishida
vujudga keladigan fizik hodisalarni ko`rsatkichlarini o`lchashga asoslangan
analiz metodlari fizik kimyoviy metodlar deb ataladi.
Analizning fizik va fizik-kimyoviy metodlarini quyidagi guruhlarga bo`lish
mumkin:
1.Analizning ekektrokimyoviy metodlari. Bu metodlar tekshiriladigan
moddalarning elektrokimyoviy xossalaridan foydalanishga asoslanadi.
2.Analizning optik (spektral) metodlari – tekshiriladigan birikmalarning
optik xossalaridan foydalanishga asoslangan.
3.Analizning xromatografik metodlari – tanlab adsorbsilanish hodisasidan
foydalanishga asoslangan.
4.Analizning radiometrik metodlari – ayni elementning radioaktiv
nurlanishini o`lchashga asoslangan.
5.Analizning mass-spektrometrik metodlari ayrim ionlashtirilgan atom,
molekulalar va radikallarning massalarini aniqlashga asoslangan.
Elektrokimyoviy
metodlarga
elektrogravimetriya,
potensiometriya,
konduktometriya, polyarografiya, amperometriya va boshqalar kiradi.
Analizning optik metodlariga fotometrik, emission spektral analiz, alanga
fotometriyasi, rentgenospektral, atom-adsorbsion spektrofotometriya va boshqalar
kiradi.
| 