|
Nomoddiy aktivlarni amortizatsiyasi va ularni hisobdan chiqarish
|
| bet | 7/10 | | Sana | 26.01.2024 | | Hajmi | 465,19 Kb. | | #146454 |
Bog'liq Nomoddiy aktivlar 52, Qaraqalpoqlar, To\'ychiyev Alisher buyruq , 2-СЕМИНАР , lecture № 5 (2), Korxona foydasining taqsimlanishi va ishlatilishi Y.Jamshid, 4, 30720707-Tikuvchi, Yillik ish reja 4, ИШОНЧНОМА, `103, Dasturlash sillabus 2023-2024 Sirtqi KI (2), Fiz va ast asoslari, 1-kurs Test Kaliti bn yakuniy .docx 2024Nomoddiy aktivlarni amortizatsiyasi va ularni hisobdan chiqarish
Nomoddiy aktivlarga eskirish ular foydalanishga topshirilgan oydan keyingi oydan boshlab hisoblab yoziladi. Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyalanadigan summasi ularning foydali xizmat muddati mobaynida muttasil tarzda bank xarajatlariga hisobdan chiqariladi.
Nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati bank tomonidan ularning boshlang‘ich qiymati va foydali xizmat muddatidan kelib chiqqan holda hisoblangan amortizatsiya me’yorlari yordamida belgilanadi.
Foydali xizmat muddati aktivdan foydalaniladigan yillar mobaynida, ko‘rsatilgan xizmatlar hajmlarida o‘lchanishi mumkin. Aktivning foydali xizmat muddatini belgilashda quyidagi barcha omillar hisobga olinishi lozim:
1) qanchalik samarali ishlatilishiga bog‘liq holda bank tomonidan aktivdan kutilayotgan qo‘llanishi;
2) aktiv uchun odatdagi hayotiylik davri va foydalanilayotgan shunga o‘xshash turdagi aktivlarning foydali xizmat muddatlarini baholash to‘g‘risidagi oshkor ma’lumot;
3) texnik, texnologik yoki boshqa turdargi eskirishlar. Kompьyuter dasturiy ta’minoti va shunga o‘xshash nomoddiy aktivlarning jadal texnik rivojlanishini hisobga olgan holda foydali xizmat muddati qisqa bo‘ladi;
4) aktiv ustidan nazorat qilinadigan davr va aktivdan foydalanishdagi yuridik yoki boshqa cheklovlar (ijara shartnomasi muddatining tugashi kabi va sh.k.);
5) aktiv foydali xizmat muddatining bankning boshqa aktivlari foydali xizmat muddatlariga bog‘liqligi.
Nomoddiy aktiv foydali xizmat muddatini baholash foydali xizmat muddati davomiyligining oshishi bilan ishonchsiz bo‘lib boradi, chunki chegara mavjud xalqaro standartlarga muvofiq ba’zi nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati yigirma yildan oshmaydi.
Agar nomoddiy aktivdan olinadigan kelajakdagi iqtisodiy foydani nazorat qilish yuridik huquq (patent, mualliflik huquqi singari) orqali erishilsa, bunday nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati yuridik huquqning amal qilish davridan oshmasligi kerak, bundan quyidagi hollar mustasno:
1) yuridik huquq tiklanadigan bo‘lib hisoblanganda;
2) tiklanish haqiqatan ham aniq bo‘lganda.
Nomoddiy aktivning foydali xizmat muddatiga ta’sir ko‘rsatuvchi ham iqtisodiy, ham huquqiy omillar mavjud bo‘lishi mumkin: iqtisodiy omillar iqtisodiy foyda olish davrini belgilaydi; huquqiy omillar ushbu foydani olinishi ustidan bank nazorati davrini cheklashi mumkin. Bunday holda foydali xizmat muddati ushbu davrlarning eng qisqasini ifodalaydi.
Aktiv mavjud bo‘lgan davr ichida nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati texnologik o‘zgarishlar yoki xizmatlar bozoridagi o‘zgarishlarga qarab vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqilishi lozim. Ushbu holda foydali xizmat muddati va tegishincha, amortizatsiya me’yori joriy va kelgusi davrlar uchun korrektirovka qilinadi.
Aktivning amortizatsiyalanadigan summasi balans qiymatidan aktivning tugatish qiymatini chegirish yo‘li bilan aniqlanadi. Nomoddiy aktivning tugatish qiymati nolga teng deb qabul qilinishi lozim, bundan quyidagi hollar mustasno:
1) aktivning foydali xizmat muddati oxirida uchinchi tarafning uni sotib olish majburiyati mavjud bo‘lsa; yoki
2) aktiv uchun faol bozor mavjud bo‘lsa va:
a) tugatish qiymati ushbu bozordagi dalillar bilan aniqlanishi mumkin bo‘lsa;
b) aktivning foydali xizmat muddati oxirida bunday bozorning mavjud bo‘lish ehtimoli mavjud bo‘lsa.
Foydalaniladigan amortizatsiya usuli bank aktivdan olinadigan iqtisodiy foydani iste’mol qiladigan sxemani aks ettirishi lozim. Agar bunday jadval aniq belgilanishi mumkin bo‘lmasa, unda amortizatsiyani teng maromli hisoblash usulini qo‘llash lozim.
Amortizatsiya quyidagi usullarni qo‘llash yo‘li bilan hisoblanadi:
1) teng maromli (to‘g‘ri chiziqli) hisoblash usuli;
2) bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirishni hisoblash usuli;
3) kamayib boruvchi qoldiq usuli.
Turli xildagi aktivlarga amortizatsiya hisoblashning turli usullari qo‘llanishi mumkin. Bunda nomoddiy aktivlarning bir turiga faqat bitta usulni qo‘llash lozim.
Eskirish hisoblashning tanlangan usuli hisob siyosatida belgilanishi va bir hisobot davridan boshqasiga izchillik bilan qo‘llanishi va yil davomida o‘zgartirilmasligi lozim.
Teng maromli hisoblash usuli o‘zgarmas eskirish (amortizatsiya) summasini teng maromda, asosiy vositalarning foydali xizmat muddati mobaynida ularning qiymatidan kelib chiqqan holda teng ulushlarda hisoblashga asoslanadi. Bunda quyidagi formulani ishlatish maqsadga muvofiq:
|
| |
