WWW.HUMOSCIENCE.COM
25
OLIY TA’LIM TASHKILOTLARIDA WEB DASTURLASHNI
O‘RGATUVCHI AMALIY LOYIHA ISHLAB CHIQISH
Madaminov Uktamjon Ataxanovich
TATU Urganch filali o‘qituvchisi,
uktam9527@mail.ru
Karimova Mumtozbegin Sobirboy qizi
TATU Urganch filali 4-bosqich talabasi,
mumtozbegimkarimova@gmail.com
Annotatsiya: Mazkur ilmiy maqolada web dasturlash o‘qitilishining asosiy
vazifalari jumladan: internetning ishlash printsipi, web-texnologiya asoslari, web-
dizaynning asosiy mohiyatlari, gipermatn belgilash tili HTML, web sahifani javaScript
dasturlash tili yordamida boshqarish, web sahifalarda grafikadan foydalanish kabi
mavzularni talabalarga o’rgatish va amaliy natijalarni olishda ko’maklashishdir. Ushbu
maqolamizda web dasturchining yangi loyiha tuzishi uchun kompyuter va boshqa
texnik vositalardan foydalanishni talablari ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: Tashkilot, web, texnologiya, algoritm, ilova, dasturlash.
Oliy ta’lim tashkilotlarida web dasturlashni o‘qitishning shu turdagi boshqa web
saytlarni ham o‘rganib, ularning ish tizimi, ishlash prinsipi va mavjud muammolarni
tadqiqot davomida o‘rganib chiqdik. Misol tariqasida oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi Samarqand davlat universiteti tahlil qilinganda quyidagilar o‘rganildi:
Fan ishchi o‘quv dasturi bakalavriat yo‘nalishida taxsil olayotgan talabalarning
o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilimlari va unga qo‘yiladigan talablar asosida tuzilgan
bo‘lib, bo‘lajak fan o‘qituvchisi egallashi kerak bo‘lgan bilimlar va ko‘nikmalar
majmuini o‘z ichiga oladi:
Ushbu dastur web dizaynda foydalaniladigan asosiy va zamonaviy dasturlash
WWW.HUMOSCIENCE.COM
26
tillari, ularning tuzilishi va ulardan foydalanish metodalari, har bir dasturning afzalligi
va kamchiligi, fanning rivojlanish tendensiyasi, istiqboli hamda respublikamizdagi bu
borada olib borilayotgan ishlar va olinayotgan natijalarning Web dizayn sohasida
foydalaniladigan dasturlash tillari istiqboliga ta’siri masalalarini qamraydi[1].
Talabalarga mijoz (client) tomonida, hamda server tomonida turgan holda web
dizaynning asosiy tushunchalari, tuzulishi, ishlatish ko‘lami va ulardan foydalanish
usullari bo‘yicha yo‘nalish mos bilim, ko‘nikma va malaka shakllantirish.
Talabalarga HTML gipermatn tili asoslari, web-sahifa va ma’lumotlar bazasiga
web-interfeyslarni dasturlash uchun JavaScript, PHP dasturlash tillarini o‘rgatishdan
iborat ekanligi o‘rganildi[2].
Italiya oliy ta’limning so‘nggi yilidagi o‘qitish tajribasi natijalariga ko‘ra veb-
dasturlash bo‘yicha o‘quv rejasi taklif qilindi. Pedagogik yondashuv talabalardan
ishchi artefaktga olib keladigan kichik bosqichlar ketma-ketligi bilan yechimni
loyihalashtirish va amalga oshirishni talab qiladigan laboratoriya mashg‘ulotlariga
asoslangan edi. Keyinchalik laboratoriya mashg‘ulotlari yangi tushunchalar yoki
texnikalarni taqdim etish va qo‘llash va veb-saytdagi kirish ma’lumotlarini
boshqarishga qaratilgan barcha laboratoriya mashg‘ulotlarini qamrab oluvchi loyihani
bosqichma-bosqich takomillashtirish orqali bir-birini takomillashtirdi[3].
Tizimga kirish muammosini hal qilishda talabalar veb-dasturlashning barcha
asosiy mavzularini yoritib, ularni tranzaksiya, saqlangan protsedura va xavfsizlik
modellari kabi ilg‘or ma’lumotlar bazasi tushunchalari, odatda o‘rta maktab yoki
bakalavriat muhitida yoritilmaydigan mavzular bilan bog‘lay oldilar. Shu bilan birga,
talabalarning ko‘pchiligi tomonidan o‘zlashtirilgan tushunchalar veb-ilovalarda
ma’lumotlarni boshqarish uchun echim sxemasini oson shakllantirishga imkon berdi.
Kursning dastlabki bahosi ham taqdim etildi. Maiorana (2013 (a)) ga ko‘ra taqdim
etilgan o‘quv dasturi server tomoni dasturlash bilan shug‘ullanadigan uchinchi darajali
kurs uchun mos keladi. Kurs yakuniy bosqichni ifodalaydi, birinchi kursda tegga
asoslangan til va kaskadli uslublar jadvali va ikkinchi kursda mijoz tomoni dasturlash.
WWW.HUMOSCIENCE.COM
27
Taklif etilayotgan yondashuv ma’lumotlar bazasi tushunchalari bilan mustahkam
aloqaning afzalliklarini taqdim etadi, bu esa bir vaqtning o‘zida veb-interfeyslar va
foydalanish qulayligi bilan bog‘liq dastlabki muammolarni taqdim etishga imkon
beradi.[4]
So‘nggi yillarda professor va talabalarga odatiy ta’limda yoki masofadan turib,
zamonaviy texnologiyalar orqali yordam berish uchun, ko‘proq elektron ta’lim
platformalari joriy etilmoqda. Oliy ta’limda muhim rolga ega bo‘lgan eLearning
platformalari juda xilma-xildir va ularni quyidagi toifalarga ajratish mumkin:
1. xotiraga asoslangan (Memrise, Duolingo).
2. mashqlarga/loyihaga asoslangan (Codecademy, Dataquest).
3. dasturlashga asoslangan (Infoarena, HackerRank).
4. vizualizatsiyaga asoslangan (VisuAlgo, CodinGame)
Web dasturlashni o‘rgatuvchi zamonaviy texnologiyalarga misol qilib
www.w3chool.com,
www.geksforgeks.com,
www.tutorialspoint.com,
www.udacity.com
va boshqa ko‘plab web saytlarni keltirish mumkin.
W3Schools - onlayn kodlashni o‘rganish uchun
bepul ta’lim veb-sayti
. Dastlab
1998 yilda chiqarilgan. W3Schools veb-ishlab chiqishning barcha jihatlarini qamrab
oluvchi kurslarni taklif etadi. W3Schools bepul HTML shablonlarini ham nashr
etadi. Unda TryIt Editor deb nomlangan onlayn matn muharriri mavjud boʻlib,
oʻquvchilar misollarni tahrirlashlari va kodni sinov muhitida ishga tushirishlari
mumkin[5].
Saytda tushuntirishlar bilan manba kodlari misollari ingliz tilida bepul
ko‘rsatiladi, ularning aksariyati jonli muharrirda interaktiv tarzda tahrirlanishi va
bajarilishi mumkin. Boshqa muhim kod elementlari foydalanuvchi ko‘rsatilgan kodga
e'tiborini qaratishi uchun yashiringan (ishlab chiquvchi sinov maydoni). Qo‘llanmalar
tillarni rivojlantirish bo‘yicha alohida boblarga bo‘lingan. Asosiy ma’lumotlarga
qo‘shimcha ravishda, dastur bilan bog‘liq amalga oshirish variantlari va misollar,
shuningdek, dasturlash tilining alohida elementlariga ("ma’lumotnomalar" deb
WWW.HUMOSCIENCE.COM
28
ataladigan) hujjatlashtirilgan. Bundan tashqari, veb-ishlab chiqishda ma’lum
mavzularni o‘z ichiga olgan va tushuntiradigan YouTube kanali va Internet-forum
mavjud.
HTML
,
CSS
,
JavaScript
,
JSON
,
PHP
tillari,
AngularJS
,
SQL
,
Bootstrap
,
Node.js
,
jQuery
,
XQuery
,
Ajax
va
XML
ni qo‘llab quvvatlaydi[6].
Talabalarning fanni muvafaqiyatli o‘zlashtirishi uchun o‘qitishning ilg‘or va
zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi axborot-pedagogik texnologiyani tadbiq
etish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy
qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, plakatlardan
foydalaniladi.
Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarda mos ravishda ilg‘or pedagogik va kompyuter
texnologiyalardan foydalaniladi.
O‘quv jarayonida fanni o‘tish sifatini belgilovchi quyidagi holatlar e’tiborga
olinadi: yuqori ilmiy darajada dars berish, muammoli ma’ruzalar o‘qish, darslarni
savol-javob tarzda qiziqarli tashkil qilish, ilg‘or pedagogik texnologiyalardan va
multimedia vositalardan foydalanish, tinglovchilarni undaydigan, o‘ylantiradigan
muammolarni ular oldiga quyish, erkin muloqot yuritishga, ilmiy izlanishga jalb
qilish[7].
Kompyuter fanlari uchun elektron ta’lim platformalari. Odatda, eLearning
platformalari professor va talabalarga talabalar kurslari va mavzularini (HTML yoki
PDF yoki DOC, TXT yoki multimedia kontenti shaklida) boshqarish uchun
platformaga kirish imkonini beradi. Shuningdek, ular professorlarni o‘z talabalari bilan
bog‘lash, ular o‘rtasida elektron pochta yoki chat orqali o‘zaro aloqada bo‘lish, grid
testlari asosida baholash imkonini berish, talabalar evolyutsiyasi bilan grafiklarni taklif
qilish va h.k. fan, talabalar yangi dasturlash texnikasini yoki yangi dasturlash tilini
o‘rganishganda, ular mustaqil ravishda yoki professor nazorati ostida baholashlari
mumkin bo‘lgan dasturlarni yozishlari kerak. Shu sababli, elektron ta’lim tizimining
elementlarini ishlab chiqish va dasturlash muhitining o‘ziga xos elementlari bilan
birlashtirgan platformalar informatika fakultetlari professor-o‘qituvchilari va talabalari
WWW.HUMOSCIENCE.COM
29
tomonidan yuqori baholanadi[8]. Keyinchalik, biz kompyuter fanlari talabalari uchun
mo‘ljallangan ba’zi e-learning platformalarini ko‘ramiz. Maqolada elektron taʼlim
texnologiyasi Java dasturlash tilining virtual interaktiv oʻquv qurolini yaratish orqali
ijodiy ish sifatini yaxshilash va oshirish, oʻrganish, muloqot va oʻquv mazmuniga
kirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi
| 