2 -§ . Mineral zarralaming suvda tushish qonunlari
Bo‘shliqdan farq qilib, istalgan muhit (suv, havo va hokazo) o‘zida
tushayotgan jismga qarshilik ko‘rsatadi. Zarraning muhitda tushish tezligi
uning o‘lchamiga, shakliga, zichligiga va muhitning zichligiga'bog‘liq
bo‘ladi. Yuqori zichlikka ega yirik zarralar zichligi kichik mayda zarralaiga
nisbatan tezroq tushadi. Biroq katta zichlikka ega bo'lgan yirik zarraning
59
shakli yassi bo'lsa, zairaning tushish tezligi kamayadi, chunki bunda
muhitning qarshiligi ortadi.
Muhit qarshiligi 2 turga bo‘linadi: dinamik qarshilik va qovushqoqlik.
Gidravlik klassifikatsiyada tushish tezligiga ikkala qarshilik ham ta’sir qiladi,
lekin ulaming ta’sir darajasi turli xil zarralar uchun bir xil emas.
Yirik zarralar katta tezlik bilan tushayotganda suvning turbulent
oqimiga xos dinamik qarshilik ustunlik qiladi. Bu holda zarraning past
bosimli zonasi hosil bo‘ladi va uyurma oqim hosil bo‘lishiga olib keladi.
Dastlabki vaqtda mineral zarralar gravitatsion kuch ta’sirida muhitda
tezlanish bilan tushadi. Tezlik ortib borishi bilan muhitning qarshiligi
ortadi va juda qisqa vaqt ichida harakatdagi gravitatsion kuchga tenglashadi.
Shu paytdan boshlab, zarra doimiy tezlik bilan harakatlanadi va bu
tezlik berilgan zarraning oxirgi tushish tezligi deyiladi.
Nazariy jihatdan amaldagi sharoitda zarraning oxirgi tushish
tezligini aniqlash qiyin, chunki tushishda juda ko‘p sonli zarralar
ishtirok etib, ulaming o‘zaro bir-biriga ta’sirini hisoblash mumkin emas.
Amalda zarraning oxirgi tushish tezligiga erishish vaqti juda kam
(masalan, 1mm diametrga ega shar shaklidagi zarraning tushish vaqti
0,01—0,2 sek) bo‘lganligi uchun gidravlik klassifikatsiyada mineral
zarraning sinflarga ajralishi ulaming oxirgi tushish tezligidagi farqqa
qarab amalga oshiriladi.
Gidravlik klassifikatsiya amalga oshiriladigan real sharoit uchun
zarralarning oxirgi tushish tezligini nazariy jihatdan aniqlash qiyin,
chunki jarayonda juda ko‘p sonli zarralar ishtirok etadi va ulaming bir-
biriga o ‘zaro ta’sirini (ishqalanish, urilish va hokazo) aniqlash mumkin
emas.
|
