Lekciya-5-6. Operacion sistemalar hám olardıń túrleri. Windows operatsion sistemesında fayllar menen islew
Reje:
Operaciyalıq sistemalar hám olardıń túrleri.
Windows operaciyalıq sistemasınıń semyası
Windows operaciyalıq sistemasında fayllar menen islew
Utilita hám drayverler
1. Operaciyalıq sistemalar hám olardıń túrleri.
Operaciyalıq sistema kompyuter iske túsiriliwi menen júkleniwshi sonday bir dástúr, bul dástúr paydalanıwshıģa kompyuter menen baylanıs etiw quralı bolıp xızmet etedi, onıń barlıq qurılmaları jumısın basqarıw múmkinshiligin beredi. Operaciyalıq sistema járdeminde operativ yadtan paydalanıw, disklerden maģlıwmatlardı oqıw hám maģlıwmatlardı disklerge jazıw, ámeliy dástúrlerdi iske túsiriw hám usı sıyaqlı túrli islerdi ámelge asırıw múmkin. Operaciyalıq sistemaģa zárúrlik barlıģınıń tiykarģı sebebi, joqarıdaģı islerdi orınlaw ushın kompyuterdiń tómengi basqıshındaģı júzlegen eki mıńlap elementar ámellerdi orınlawģa durıs keledi.
Máselen, disk júritiwshi yamasa vinchester qurılmaları diskti aylandırıwshı dvigatellerdi iske túsiriw yamasa toqtatıw, oqıw qurılmaların disktiń bir cilindrine ótkeriw, oqıw qurılmalarınan birin tańlaw, maģlıwmattı disk jolınan kompyuterge oqıw sıyaqlı elementar ámellerdi ģana “túsinedi”. Sonıń ushın bir fayldı bir diskten basqa diskke jazıp qoyıw sıyaqlı ápiwayı process te, disk júritiwshi isleri menen baylanısl mıńlaģan ámellerdi, olardı qadaģalaw menen baylanıslı ámellerdi, disktegi fayllardıń jaylasıw kestesinen maģlıwmattı izlew hám kayta islew ámellerin hám jáne bir qansha ámellerdi óz ishine aladı. Bunnan tısqarı tómendegilerdi de esapqa alıw kerek:
túrli formatlı diskler bar bolıp, olardıń hár biri menen operaciyalıq sistema isley biliwi shárt. Paydalanıwshı ushın bolsa hár qanday formatlı disketler menen islew processi birdey keshiwi kerek.
disktegi hár bir fayl óz ornına iye, biraq olardıń disktiń qay jerinde jaylasqanlıģın paydalanıwshı biliwi shárt emes, fayllardıń jaylasıw kestesin shólkemlestiriw, maģlıwmattı izlew, fayllarģa orın ajıratıw sıyaqlı islerdi operaciyalıq sistema ámelge asıradı.
kopiya alıw dástúri isi waqtında bir neshe onlaģan arnawlı jaģdaylarģa dus keliniwi múmkin, máselen maģlıwmattı oqıw yamasa jazıwdaģı qátelik (disktegi kerekli xabar jaylasqan geypara jollardıń isten shıģıwı), disk júritiwshilerdiń iske tayar emesligi (disk ornında emes), kopiya alınıp atırģan fayl ushın diskte orın joq ekenligi hám basqalar. Mine usı barlıq jaģdaylerden shıģıw jumısların orınlaw hám paydalanıwshıģa bul haqqında kerekli xabar berip barıw kerek.
Operaciyalıq sistemanıń tiykarģı wazıypası paydalanıwshını onıń orınlawı hám ulıwma biliwi de kerek bolmaģan joqarıdaģı zerigerli hámde júdá quramalı islerden shıģıw, kompyuter menen baylanıs qılıwda qolaylıqlar jaratıw. Bunnan tısqarı, operaciyalıq sistema fayllardı kóshiriw yamasa baspaģa shıģarıw, kerekli dástúrlerdi operativ yadqa júklep iske túsiriw hám basqarıwdı olarģa uzatıw, operativ yadtı dástúr jumısı sońında bosatıp basqarıwdı jáne ózine alıw sıyaqlı islerdi de orınlaydı.
Házirgi waqıtta operaciyalıq sistemanıń bir neshe túrleri bar. Mac OS X operaciyalıq sisteması, Linux-operaciyalıq sisteması, Unix operaciyalıq sisteması, Windows semyaları keń tarkalģan bolıp bolıp óz náwbetinde bir neshe túrlerge bólinip ketedi.
Mac OS X operaciyalıq sisteması Macintosh firması kompyuterler islep shıģarıwdı baslaģannan keyin, 1984 jıldan baslap Apple firmasınıń Mac OS X operaciyalıq sistemasın islep shıģıw baslandı. Bul Mac OS X dan paydalanıwda normativ qolaylıqlar jaratıw ushın jańa GUI (grafikalıq interfeys)ler model sıpatında paydalanıldı. Mac OS X operaciyalıq sistemasınıń eń aqırģı versiyası, kóp funkciyalı operaciyalıq sistema bolıp, Apple diń kompyuterleri ushın arnalģan
(2.18-súwret. Mac OS Apple diń tiykarģı ayna kórinisi.)
Mac OS X Macintoshdıń aldınģı versiyaları barlıq múmkinshiliklerin óz ishine alıp, sıpatlı kórinis belgileri, elektron pochta, on-layn satıp alıwlar, optikalıq disklerge jazıw hám keńeytirilgen multimedia múmkinshiliklerin óz ishine aladı.
Mac OS X tómendegi funkciyalarģa iye:
Jumıs stol jańa izlew texnologiyası
Gadjetler dep atalģan Jumıs stolındaģı instrumentler paneli
İshki operativ Veb-brauzer
Ata-ana qadaģalawı
Mashina waqıtı dep atalģan islep shıģılģan zapas dástúr
3-D jeke video hám audio konferenciya
Spam maģlıwmatlardı saplestiriwshı filtr dástúri
Bluetooth smartfon basqa mobil qurılmalar menen islewshi kontaktlar dizimi
İnternette muzıka esitiwshi yamasa video kóriwshi Quick TIme nıń eń aqırģı versiyası
Windows tarmaq jalģanıwı hám Windowsdıń hújjetleri menen islew
UNIX operaciyalıq sisteması
UNIX 1970 jıldıń baslarında Bell Labaratoriyası alımları tárepinen jaratıldı. Kommerciya bazarınida UNIX federal qádeleri normaları sebepli Aktiv etiw qadaģan etildi. UNIX kóp sanlı kolledj hám universitetler ushın licenziya aldı. UNIX túrli kompyuterler ushın arnalģan edi. 1980 jılda telefon kompaniyaları sınıwınan keyin (deregulirovanie) UNIX texnikalıq hám dástúrli kompaniyalar tárepinen kóplep licenziyalarģa iye boldı. Bul operaciyalıq sistemanıń geyparaları bar bolıp, bir-birinen azıraq parıq etedi. Dástúrshiler UNIX tiń bir versiyasınan basqasına ámeliy dástúrli támiynattı kóshirip atırģan waqıtta dástúrdi qayta jazıwģa durıs keledi. UNIXtiń geypara versiyalarında buyrıqlar qatarı berilgen bolsa, kópshiliginde paydalanıwshınıń grafikalıq interfeyslerin usınıs etedi.
(2.19-súwret. UNIX operaciyalıq sisteması)
UNIXtiń kópshilik versiyalarında paydalanıwshınıń grafikalıq interfeysleri bar. Búgingi kúnde hár qıylı ólshemdegi kópshilik kompyuterlerde UNIX operaciyalıq sisteması bar. Paydalanıwshılar operaciyalıq sistema sáykeslesiwsheńligi hám támiynatı sebepli UNIX penen islewdi SUN hám IBM sıyaqlı islep shıģarıwshılar jeke kompyuterler hám isshi stanciyalardı UNIX operaciyalıq sisteması menen birge satpaqta.
LINUX-operaciyalıq sisteması
LINUX - tez ósip baratırģan operaciyalıq sistemalerden biri bolıp tabıladı. Linux 1991 jılda jaratılģan bolıp, kóp wazıypalı, belgili, UNIX operaciyalıq gruppasına kiriwshi operaciyalıq sistema. Tiykarģı operaciyalıqqa qosımsha ráwishte Linux óz ishine kóplegen dástúrlew tillerin hám xızmetshi qural (utilita) lardı óz ishine aladı. Linux operaciyalıq sistemalar sıyaqlı dástúrler múlk dástúrli ónim emes. Linux ashıq kodlı dástúrli támiynat bolıp, Bul kodtı ózgertiw hám qayta bólistırıw ushın usınıs etiledi. Dástúrli támiynatıń ishki kórsetpelerin hám qayta bólistiriliwdiń sheklewleri haqqında hesh qanday avtorlıq huqıqı bar emes. Kópshilik dástúrshiler UNIXtiń eń jaqsı versiyaların tayarlaw ushın Linuxti ózgertiw hám qayta bólistırıw jumısların alıp barģan. Aktivatorlardıń ashıq kodlı dástúrli támiynattan paydalanıwınıń eki tiykarģı abzallıqları bar: dástúrli támiynattı ózgertırıwshiler basqalar menen dástúrli támiynat múmkinshiliklerin jaqsılaw hám paydalanıwshılardıń dástúrli támiynatqa bolģan talapların qandırıw múmkinshiligine iye boladı.
(2.20-súwret Linuxta paydalanıwshınıń ajıratılģan interfeysi)
Operaciyalıq sistema (OS) kompyuter apparat resursları arasında barlıq jumıstı muwapıqlestiriw ushın kórsetpeler beriwshi dástúr quramı esaplanadı. Kópshilik kompyuter jaģıw hám óshiriw, qurılmalardı konfiguraciya etiw, yadtı basqarıw, wazıypalardı muwapıqlestiriw, fayl basqarıw is jumısın monitorıng etiw, tarmaq qáwipsizligin támiynlew, internet jalģanıwın ornatıw hám basqa qurallardı basqarıw hám soģan uqsas wazıypalardı óz ishine aladı. Operaciyalıq sistemalar optikalıq disk yamasa mobil flesh-yad tasıwshıları járdeminde islewi múmkin bolsada, kópshilik jaģdaylarda operaciyalıq sistema ornatılģan hám kompyuterdiń qattı diskinde jaylasqan boladı.
Avtonom operaciyalıq sistemalar - stol kompyuterlerine, noutbuklarģa, jeke kompyuterlerge yamasa mobil qurılmalarģa baylanısatuģın kompyuterler.
Geypara operaciyalıq sistemalar klientler dep ataladı, sebebi olar tarmaq operaciyalıq sistemaları menen birgelikte isleydi. Sistemada islewshi klient tarmaq penen hám tarmaqsız islewi múmkin.
|
