1-mavzu: O‘QUVChILAR TEXNIK IJODKORLIKNING RIVOJLANISh YO‘NALIShLARI VA ASOSIY BOSQIChLARI
I. O‘quvchilarning texnik ijodkorligi oldingi vaqtlarda individual stixiyali xarakterga yega bo‘lgan. Yeski maktablardan tashqarii ishlar, texnik ijodkorlik to‘garaklari, umuman bulmagan. O‘quvchilarni kiziktirgan ijodiy faoliyat turlari bilan uz hoxish iroda bilan shugullanganlar. Usmirlarning texnik ijodkorligi faoliyati bilan shugullanishi boshlanishi sobik ittifokning tuzumi davrida mos kelgan. O‘quvchi va yoshlar texnik ijodkorligi faoliyatini quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:
1. (1920 yil) mehnat maktabini paydo bo‘lishi, yoshlarni pioner tashkilotini tashkil kilinishi. (1923 yil) mamlakatni chukurlashtirish. Ilmiy texnik taraqqiyotini ommaviy tashvikot qilish (1926 yil) asosida maktabdan tashqarii ishlarini tashkil qilishning Yangi shakllarini topish; (1932 yil) ulug vatan urushi boshlanishi yillarida o‘quvchilarning zaruriy ishlab chiqish ko‘nikmalarini yegallash davri; ulug vatan urushining oxirgi yillarida ko‘p ishlab chiqarish ustaxonalarini kiskartirish; politexnik ta’lim va o‘quv ustaxonalarini tashkil kilinishi texnika bo‘yicha maktabdan tashqarii ishlarni tashkil qilishga sabab buladi. Xalq ta’limini rivojlantirish va maktab bilan xayotni uzaro alokasini mustaxkamlashga karatilgan qonun asosida yanada takomillashtirildi. (1960 yillar) o‘quvchilarning ixtirochilik va rasionalizatorlik bo‘yicha maktab va maktabdan tashqari tashkilotlarning kurigi o‘tkazilishi munosabati bilan (1967 yil) yoshlarning ilmiy-texnik ijodkorligi kuriklarida ishtirok yetish (1976 yil) yoshlarni ilmiy texnikaviy ijodkorligini yagona davlat sistemasining paydo bo‘lishi (1980 yil) bosqichlari mavjud.
II. O‘quvchilarning texnik-ijodkorligini tashkiliy sistemasi juda ko‘p qirrali. Hozirgi kunda bolalar va yoshlar ijodiy faoliyati bilan xar xil vazirliklar xalq ta’limi xodimlari, kasaba uyushmasi, kamolot jamgarmasi, vatanparvar tashkiloti va boshqalar shugullanadilar. Bolalar va yoshlarning ommaviy ravishda ijodiy faoliyat bilan shugullanishida umumiy urta ta’lim maktabi, akademik lisey, kasb hunar kollejlari, markazlar va maktabdan tashqarii muassasalar (yosh texnik stansiyasi, uylari o‘quvchilar markazlari, yosh texniklar klubi, madaniyat markazi, madaniyat va texnika markazi) shugullanadi.
Texnik ijodkorlikning mazmuni o‘quvchilarning yoshlariga karab tanlanadi. 1-4 yelementar bilimlarga, 5-9 sinflar asosiy chukUr texnik tayyorgarlikka yega bo‘lgan bilimlar shakllantiriladi. Yegallangan bilimlar asosiy ko‘nikmalariga tayangan holda o‘quvchilarning yexnik ijodkorligi mazmuni kengayi boradi. Kasb hunar kollejlarida o‘quvchilar tanlagan kasblari bo‘yicha ixtirochilk va rasionalizatorlik faoliyatlarida ishtrok yetadilar. Bunda ular texnik texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil qilish bo‘yicha ilmiy-tekshirish, konstruktorlik ishlarini amalga oshirishda xizmat qiladilar.
III. Bizning asrimiz Fan-texnika yutuklarini mislsiz darajada tarakkIy yetishi hamda bu taraqqiyot natijasining oddiy insonlar hayotiga juda kiska muddatda kirib kelayotganligi bilan tavsiflanadi. Manna shunday taraqqiyot omillaridan biri bu shubxasiz Yangi axborot texnologiyasidir. Bugungi kunda xayotimizning xech bir soxasini, jumladan, ta’lim tizimini ham yangi axborot texnologiyalari (YaAT) hamda uning asosi bo‘lgan kompyuterlarsiz tasavvur yetib bulmaydi.
Axborotni qabul qilish, kayta ishlash va Yangi axborotni yaratish bilan shugullanuvchi texnologiyalarni kompyuterlar asosida joriy yetish, ya’ni belgilangan faolyat turini amalga oshiruvchi kompyuterlar va unda joriy yetilgan dasturiy ta’limotni yurTIsh majmui Yangi axborot texnologiyasi deb yuritiladi. Axborotlar davri hisoblangan bugungi kunda tarixda birinchi marotaba insoniyat faoliyatining ko‘plab sohalari moddiy buyumlar bilan yemas, balki axzborotni kayta ishlash bilan boglik bulmokda. Shu sababli, bugungi kunda yoshlarni axborot davrida yashash va ishlashga o‘rgatish, ularda axborotlarni yigish, tartib va tahlil qilish, uni uzatish ko‘nikmalarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb yetadi. Bular uz navbatida o‘quvchilarning ko‘plab qobiliyatini, shu jumladan ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirishda ham muhim asos vazifasini utaydi, chunki har qanday Yangi g‘oyani taklif gilishdan ilgari karalayotgan sohani batafsil urganib chiqish, Yangi axborotni topi shva uni tavsiya yetilayotgan yechim bilan boglashni o‘rganish lozim buladi. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun bulsa, albatta odiiy inson xotirasida saklab bulmaydigan darajada katta hajmdagi axborotlarni kayta ishlash talab yetiladi. YaAT imkoniyatlari ushbu muammoni avtomatlashgan o‘quv-axborot tizimlari, bilimlar balki ma’lumotlar banklari vositasida asosan va samarali hal qilish imkoniyatini yaratadi. Shu munosabat bilan keyingi paytda Respublikamizda bu sohaga ye’tibor kuchayib bormokda, keyingi 5 yil mobaynida mavjud kompyuterlar parki bo‘yicha vatanimiz jahon ko‘rsatkichlariga yakinlashib koldi. Birok, ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnikalarini, jumladan shaxsiy kompyuterlarning qo‘llanishi uchun zarur nazariy va amaliy, ilmiy-uslubi asoslarning ishlab chikilmaganligi ayniksa ijodiy qobiliyatni rivojlantirish bilan boglik kator muammolarni keltirib chiqarmokda.
Texnik ijodkorlikni amalga oshirishda kompyuterlarni qo‘llashning shakl va usullarini belgilashda, avvalo ular yordamida o‘quvchilarning ijod qilishni yemas balki Yangi texnik yechimni yaratishdagi axborotlarga bo‘lgan yextiyojini kondirishi va uni amalga oshirishni samarali yo‘llarini ishlab chiqarishda foydalanishini ye’tiborga olishi lozim.
|
