|
O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Кommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi
|
| bet | 2/3 | | Sana | 17.01.2024 | | Hajmi | 35,21 Kb. | | #139823 |
Bog'liq BOSHQARUV USULLARI TO\'GRISIDAGI TUSHUNCHA. Iqtisodiy boshqaruv usullari
Iqtisodiy boshqaruv usullari - bu shaxsning ishlab chiqarish jarayonlarida (har qanday boshqa faoliyatda) ishtirok etishi bilan bog'liq moddiy manfaatlarini tovar-pul munosabatlaridan foydalanish orqali amalga oshiradigan usullardir. Ushbu usullar ikkita amalga oshirish jihatiga ega.
Birinchi jihat milliy darajada yaratilgan tashqi muhitning iqtisodiy segmentidan foydalanishga qaratilgan boshqaruv jarayonini tavsiflaydi. Ushbu jihatning mohiyati:
tadbirkorlik sub'ektlarining soliqqa tortish tizimini shakllantirish;
korxonaning moddiy va nomoddiy aktivlarini yangilashni (qayta ishlab chiqarishni) ta'minlaydigan samarali amortizatsiya siyosatini belgilash;
davlat tomonidan ish haqi va pensiyalarning eng kam darajasini belgilash va boshqalar.
Iqtisodiy boshqaruv usullarining ikkinchi jihati boshqaruv jarayoni bilan bog'liq bo'lib, moliyalashtirish, kreditlash, narx belgilash, jarimalar va boshqalar kabi turli iqtisodiy dastaklardan foydalanishga qaratilgan.
2. Ijtimoiy-psixologik boshqaruv usullari insonning ijtimoiy xulq-atvori motivlarini amalga oshiradi. Zamonaviy ishlab chiqarish darajasi, ishchilarning umumiy ma'lumoti va kasbiy malakasining o'sishi qadriyat yo'nalishlari tizimida va odamlarning mehnatini rag'batlantirish tarkibida sezilarli o'zgarishlarning sababidir. Moddiy rag'batlantirishning an'anaviy shakllari asta-sekin o'zining ustuvor rag'batlantiruvchi ta'sirini yo'qotmoqda.
Mehnatning mazmuni va ijodiy xususiyati, tashabbuskorlik imkoniyatlari, jamoatchilik e’tirofi, ma’naviy rag‘batlantirish kabi omillar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Demak, ijtimoiy psixologiya qonuniyatlarini va xodimning individual ruhiyatini tushunish ishlab chiqarishni yoki boshqa faoliyat turini samarali boshqarishning zaruriy shartidir.
Ijtimoiy-psixologik boshqaruv usullarini amaliy amalga oshirish ijtimoiy yo'naltirish va tartibga solishning turli usullari, guruh dinamikasi, ziddiyatli vaziyatlarni hal qilish, ishni insonparvarlashtirish va boshqalar yordamida amalga oshiriladi.
3. Tashkiliy boshqaruv usullari majburlash motivlariga asoslanadi. Ularning mavjudligi va amaliy qo'llanilishi odamlarning ishni birgalikda tashkil etishga qiziqishi bilan bog'liq. Tashkiliy boshqaruv usullari - bu boshqaruvning tashkiliy munosabatlari va ma'muriy vakolatlaridan foydalanishga asoslangan xodimlarga ta'sir qilish usullari va usullari to'plami. Barcha tashkiliy boshqaruv usullari tartibga soluvchi va ma'muriy bo'linadi.
Tartibga solish usullarining mazmuni boshqaruv tuzilmasi va ierarxiyasini shakllantirish, kompaniya xodimlarining ayrim toifalariga vakolat va majburiyatlarni berish, bo'ysunuvchilarning faoliyati bo'yicha yo'riqnomalarni belgilash, ijrochilarga uslubiy ko'rsatma va boshqa yordam ko'rsatishdan iborat. Ma'muriy boshqaruv usullari joriy (operativ) tashkiliy ishlarni qamrab oladi va, qoida tariqasida, korxonalar (tashkilotlar) rahbarlarining buyruqlariga asoslanadi. Ular ijrochilar uchun aniq vazifalarni aniqlash, bu vazifalarni ular o'rtasida taqsimlash, bajarilishini nazorat qilish, kompaniyaning (korxona, tashkilot) joriy faoliyati bo'yicha yig'ilishlar o'tkazishni ta'minlaydi.
Iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik va tashkiliy boshqaruv usullarini kasbiy mahorat bilan qo'llash ko'p hollarda etarlicha samarali boshqaruvni ta'minlaydi.
Ijtimoiy tizimlarni, shu jumladan ichki ishlar organlari faoliyatini malakali va samarali boshqarish ko'p jihatdan boshqaruv mexanizmida markaziy o'rinni egallagan tegishli usullarni tanlash va uyg'unlashtirishga bog'liq. Odamlarning mehnat faoliyatida ongli, faol, ijodiy ishtirokini ta'minlaydigan boshqaruv usullarini to'g'ri tanlash, ya'ni. xodimni uning manfaatlarini hisobga olgan holda ishlashga undash.
Ijtimoiy boshqaruv jarayoni boshqaruv sub'ektining boshqaruv ob'ektiga, odamlarning irodasiga maqsadli ta'sir etishi orqali amalga oshiriladi, bu esa shaxsning maqsadli harakatlarni amalga oshirish qobiliyatida ifodalangan ongning tartibga soluvchi omili sifatida tushuniladi. Iroda odamlarning xulq-atvorini tartibga soladi, odamlarning harakatlarini o'z maqsadlariga erishishga yo'naltiradi. Odamlarning birligiga erishish uchun ularning irodasi birligiga erishish kerak. Iroda birligiga maqsadlar va faoliyat tartibini muvofiqlashtirish, bir irodani boshqasiga bo'ysundirish orqali erishiladi.
Boshqaruv tizimida boshqaruv xodimlarining roli katta, chunki boshqaruvning muayyan usullarini tanlash va qo'llash ularga bog'liq, garchi tizim ham, xodimlar ham tanlashda erkin emas. Shu bilan birga, menejmentda asosiy shaxs, qaror qabul qiluvchi shaxs bo'lib qoladi. Bu holat zamonaviy sharoitda ayniqsa muhimdir. U, aslida, ob'ektiv shartlar etuk bo'lganda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ko'plab menejerlarda aloqalarni o'rnatish, boshqa muassasalar bilan o'zaro munosabatlarni tashkil etish, jamoada to'g'ri munosabatlarni shakllantirishda eng samarali usul va shakllardan foydalanishda moslashuvchanlik va hatto favqulodda vaziyatlarda ham bilim va ko'nikmalar etishmaydi.
Bu muammo nafaqat ichki ishlar organlarining o‘ziga bo‘ysunuvchi xodimlari, balki tizimdagi rahbar kadrlar ham yosharayotgani munosabati bilan bugungi kunda juda dolzarb.
|
| |
