Stiv Ballmer
Boshqaruv strukturasi ishlab chiqarish strukturasi deb ham yuritiladi. Bunda
boshqarishni tashkil etishning dastlabki va belgilovchi omili ishlab chiqarish jarayoni
hisoblanadi. U o’zaro bog’langan asosiy, yordamchi hamda xizmat ko’rsatuvchi
jarayonlardan iborat bo’lib, bu jarayonlar bo’limlar va xodimlar o’rtasida mehnat
taqsimotini talab qiladi. Shu maqsadda ishlab chiqarish bo’limlari va ularga xos bo’lgan
boshqaruv apparati tuziladi. Bo’linmalar yig’indisi, ularninng tarkibi va o’zaro aloqa
shakllari korxonalarning ishlab chiqarish strukturasini tashkil etadi.
Boshqaruvning maqsadi,
funktsiyasi
,
vazifasi, ob’ekti va organlari uning tashkiliy
strukturasini belgilab beradi. Tashkiliy strukturalarni hosil qiladigan boshqaruv organlari
boshqaruv bo’g’inlari va boshqaruv bosqichlari shaklida bo’ladi.
Boshqaruv bo’g’ini – bu boshqaruvning ayrim yoki qator funktsiyalarini bajaruvchi
mustaqil bo’limlardir. Bu bo’limlar o’rtasidagi bog’lanish va aloqalar gorizontal xarakterga
ega bo’ladi.
Boshqaruv bosqichi – bu ierarxiyaning muayyan darajasida amal qiladigan bo’g’indir.
Masalan:
Vazirlik → birlashma → korxona → tsex → uchastka
Boshqaruv bosqichlari bir boshqaruv bo’g’inining
ikkinchisiga
, odatda, quyi bo’g’inning
yuqori bo’g’iniga izchillik bilan bo’ysunishini ko’rsatadi. Bu vertikal bo’yicha bo’linishdir.
Barcha bo’g’in hamda bosqichlarning tarkibi, ularning o’zaro bo’ysunish tartibi, har bir
boshqaruv organi va bo’g’inining huquq hamda burchlari, ular o’rtasidagi munosabatlar
boshqaruv tizimini tashkil qiladi.
Boshqaruv tizimini turli jabhalarga bo’lish mumkin:
butun tarmoqni boshqarish
; har bir
tarmoq tasarrufidagi korxonalarni boshqarish; korxonalar ichidagi bo’limlarni boshqarish va
h.k.
2
Tashkiliy-ma'muriy usullar boshqarish usullari tizimida alohida o’rin tutadi.
Bu usullarga:
- boshqarish apparatining
muayyan
strukturasini tuzish
;
- har bir boshqaruv bo’g’inining funktsiyalarini belgilash;
- kadrlarni to’g’ri tanlash;
- buyruklar, farmoyishlar va qo’llanmalar chiqarish, ularning bajarilishini
nazorat qilish;
- topshiriqlar va direktiv ko’rsatmalarni bajarmayotgan bo’linma va shaxslarga
nisbatan majburiy choralarni qo’llash kiradi. Tashkiliy-ma'muriy
usullar yuqori organlar
hokimiyatiga
va quyi organlarning
bo’ysunishiga asoslanadi. SHuning uchun ularni ko’pincha ma'muriy usullar deb
yuritiladi. Yuqori ma'muriy organlar boshqariluvchi ob'ektning bajarishi majburiy
bo’lgan
tartib-qoidalarni
ishlab chiqadi
, shuningdek bo’ysunuvchi organlarga
farmoyishlar beradi.
Tashkiliy usullar shu yo’l bilan boshqarish tizimida ichki ongli aloqalarning
tarkib topishiga yordam beradi. Bu uslublar boshqarish funktsiyalari bajarilishining:
tashkiliy
barqarorligini
;
intizomliligini;
muvofiqliligini;
uzluksizligini ta'minlaydi.
Tashkiliy-ma'muriy usullar boshqaruv organlarining o’zaro aloqada
ishlashini, boshqaruv
munosabatlarini aks ettirib, boshqariluvchi ob'ektlarga
ma'muriy ta'sir ko’rsatishning butun mexanizmini ifodalaydi.
Shu
bilan birga
, ma'muriy yoki to’g’ridan-to’g’ri boshqaruv usuli xo’jalik
yurituvchi sub'ektning tanlash erkinligini cheklab qo’yadi, muayyan huquqiy
chegaralarini belgilaydi. O’z mohiyatiga ko’ra ma'muriy boshqarish bozorga xos
bo’lgan tartibga solish harakatiga to’sqinlik qiladi.
Biroq, rivojlangan bozor sharoitida ham boshqarishning ma'muriy usullari o’z
ahamiyatini saqlab qoladi va zarur bo’lganda ulardan foydalaniladi. Xususan, bozor
iktisodiyoti rivojlangan hamma mamlakatlarda ma'muriy
usullar vositasida
monopoliyaga qarshi siyosat amalga oshiriladi. Davlat bozorning
monopollashtirilishiga to’sqinlik qiladigan ma'muriy
cheklovlar tizimini belgilaydi,
monopol kompaniyalar faoliyatini direktiv yo’sinda boshqaradi.
Ma'muriy
usullardan
;
iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish;
atrof-muhitni muhofaza qilish;
xavfli
texnologiyalardan foydalanish
, zararli ishlab chiqarish chiqitlarini
chiqarib tashlashni ta'qiqlash;
odamlar sog’lig’iga zararli mahsulotni reklama qilishni ta'qiqlash kabi
sohalarda
faol foydalaniladi
3
Korxonaning va milliy iqtisodiyotning iqtisodiy samaradorligi ko'rsatkichlarining to'liq mos
kelishini talab qilishning iloji yo'q, xuddi shu kabi uning qismlarini umumlashtirib, milliy
iqtisodiyotning umumiy darajasini baholash mumkin emas.
Shuning uchun samaradorlikni hisoblashning optimal usulini tanlashda quyidagi muhim
jihatlarni hisobga olish kerak:
maqsadga yo'naltirish
xususiyati
boshqaruv
qarorlari
;
hisob-kitoblarda talab qilinadigan spetsifikatsiya darajasi;
olingan baholarni iqtisodiy samaradorlikning asosiy
normasi bilan taqqoslash
;
rejalashtirilgan iqtisodiy-iqtisodiy tadbirning mahsulot aylanishining to'liq davrida
tutgan o'rni va uni amalga oshirishda ishtirok etadigan xo'jalik
yurituvchi
sub'ektlarning iqtisodiy manfaatlari sohasidagi kutilayotgan natijalar, xarajatlarning
o'rni.
Iqtisodiy qarorlarning har xil toifalari va turlarining xilma-xilligi bilan amalda faqat ikkita
tubdan optimallashtirish usullari nazarda tutilgan:
