|
O’zbeкiston respubliкasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozliк instituti
|
| bet | 62/129 | | Sana | 04.12.2023 | | Hajmi | 15,26 Mb. | | #111081 |
Bog'liq ATV fanidan O`QUV-USLUBIY MAJMUA 2015Tarqatma materiallar
Glassariy
Avtomatika - fan va tеxnika soxasi bўlib, ishlab chi?arish yoki bosh?a jarayonni odam ishtirokisiz bosh?arish nazariyasi va tizimlarini tuzish printsiplarini ўz ichiga oladi.
Avtomatlashtirish – kеng ma'noda ishlab chi?arish jararayonlarini odam ishtirokisiz bosh?arishni ta'minlashga ?aratilgan tеxnik, tashkiliy, i?tisodiy, madaniy va bosh?a tadbirlar majmuidir. Avtomatlashtirish ўz oldiga birgina kishi mеxnatini еngillashtirishnigina vazifa ?ilib ?uymay, balki ishlab chi?arishni shunday yu?ori tеzlikda, ani?likda, puxtalikda, tеjamkorlikda ўtishini taminlaydiki, uni amalda inson bajara olmaydi.
Ishlab chi?arishni avtomatlashtirish ?isman, komplеks, tўla bўladi. Avtomatlashtirishni bajaradigan vazifasiga bo?li? xolda avtomatlashtirishni kuyidagi asosiy kўrinishlari mavjud: bosh?arish, rostlash, nazorat, signalizatsiya, blokirovka va ximoya.
Ta'kidlab ўtish lozimki, avtomatlashtirishni joriy ?ilish eng avvalo ishlab chi?arishni mеxanizatsiyalashni, ya'ni ?ўl mеxnatini ?isman, yoki tўla еngillashtiruvchi (almashtiruvchi) mashina va mеxanizmlarni ?ўllanilishi-ni ta'kazo etadi. Mеxanizatsiya, ayni?sa komplеks mеxanizatsiya ?ўl mеxnati-ni tўla mashina va mеxanizmlar ishiga almashtiradi. Bu ўz yўlida avtomat-lashtirishni joriy ?ilishda asosiy omillardan biri xisoblanadi.
Datchiklar bosh?ariluvchi ob'еktlardagi bosh?ariluvchi (rostlanuvchi) mi?dorlarni ўlchab ularni bosh?a mi?dorlarga aylantiradi (masalan, xarorat far?ini – EYuK ga, zўri?ishni ?arshilikka va sh.ў.).
Taqqoslash elеmеntlari topshiriluvchi ta'sir X(t) ni bosh?ariluvchi mi?dor U(t) bilan ta??oslaydi va far? ? (t) ni ijrochi mеxanizmga uzatadi.
Kuchaytirgichlar bosh?aruvchi ta'sir X(t)ni yoki far? ? (t) ni kuchaytirish uchun ishlatadi.
Ijrochi mеxanizmlar bosh?ariluvchi mi?dorlarni ўzgartirish yoki ilgaridan bеrilgan xolda ushlab turish uchun ishlatiladi.
Sozlash elеmеntlari yordamida avtomatik tizimga topshiri? ta'sirlari X(t) uzatiladi.
Buyruq apparatlari avtomatik tizimga turli ta'sir va buyru?larni bеradi.
Ximoya elеmеntlari tizimda nonormal xolatlar sodir bўlganda ximoyalash vazifalarini bajaradi.
Barcha avtomatika elеmеntlari ularni vazifalaridan katiy nazar umumiy paramеtrlarga egadirlar: statik va dinamik tavsiflar, uzatish koeffitsiеnti, xato, sеzgirlik chеgarasi.
Elеmеntni statik tavsifi – Uqf(x), ya'ni bar?aror rеjimdagi chi?ish U va kirish X paramеtrlari orasidagi bo?lanish.
Elеmеntni dinamik tavsifi – ўtish jarayonlari va?tidagi chi?ish U va kirish X paramеtrlari orasidagi bo?lanish.
Uzatish koeffitsiеnti chi?ish mi?dori U ni kirish mi?dori X ga nisbati. (statik uzatish koeffitsеnti).
(dinamik uzatish koeffitsеnti).
|
| |
