O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti

151 
Bu yerda: 
A
– agressivlik ko‘rsatkichi shartli 
t
l
/
, (
33
,
0

A
);
1
m
– BPK miqdori 
3
/
m
kg
. 
Bioenergetik qurulmalarning ishlatilishi oqibatida yaqin joylashgan suv 
havzalarini ifloslanishdan saqlab qolish samarasi: 
М
C
В
В



(2.15)
 
Bu yerda: 
V

– shartli ko‘paytiruvchi so‘m/t (
100

V

); 
V

– suv havzalarining ifloslanishi xavfi ko‘rsatuvchisi (
5
,
0

V

) 
Biogaz olishdan chiqqan samara, qozonxonada yoqilgan mazutni biogaz bilan 
almashtirishdagi baho bilan, 
m
m
b
T
b
Т
S
T
V
C
/

(2.16)
 
Bu yerda: 
T
V
– biogazning umumiy chiqishi, 
yil
m
/
3
; 
b
T
– biogazning issiqlik chiqarish xususiyati, 5360 
3
/
m
kkal
; 
m
T
– mazutning issiqlik chiqarish xususiyati, 8200 
t
kkal
/
ga teng; 
m
S
– 1 tonna mazutni bahosi, so‘m. 
Biogaz ishlab chiqarish qurilmasining yaratish uchun mahalliy chiqindilardan 
foydalanib ish olib boriladi. Lekin qurulmadan chiqayotgan mahsulotlar chiqindisiz 
hisoblanadi. Biogaz qurilmasini barpo etish, fermer xo‘jaligi rahbarlari uchun ham, 
xonadon sohiblari uchun ham birdek iqtisodiy jihatdan foydali hisoblanadi. Biogaz 
qurilmasidan faqat biogazning o‘zi emas, balki biogaz generator yordamida issiqlik 
energiya va yuqori sifatli bioo‘g‘it ham olinadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, gazga 
bo‘lgan ehtiyojdan tashqari, issiqlik energiyaga bo‘lgan ehtiyoj ham qondirilmoqda.
Kichik hajmdagi biogaz qurilmasi mavjud xo‘jalik isitish tizimini to‘liq o‘zi 
ta’minlashga qodir hamda tabiiy gazga ketayotgan sarfni butunlay qoplaydi.

152 
Bundan tashqari, biogaz qurulmasidan qoldiq sifatida chiqayotgan bioo‘g‘it yerga 
solinsa, hosildorlikni (25 – 30) %ga oshiradi. Mineral o‘g‘it sarfini (15 – 20)% ga 
qisqartiradi. Bu fermer xo‘jaliklari uchun mo‘l hosil olish va mineral o‘g‘itdan 
tejamkorlik bilan foydalanish uchuniqtisod bo‘ladi.
Biogaz qurulmasining hajmi qanchalik katta bo‘lsa, undan olinadigan biogaz, 
elektr energiya va bioo‘g‘it shunchalik ko‘p bo‘ladi. Shuni hisobga olib, biogaz 
qurilmasi uchun sarflangan mablag‘ shuncha tez qoplanib, foyda bera boshlaydi. Agar 
fermer xo‘jaligi rahbari katta hajmdagi biogaz qurulmasini barpo etsa, olinayotgan 
biogazning o‘z ehtiyojidan ortgan qismini fermer xo‘jaligiga yaqin joylashgan aholiga 
sotishi yoki issiqxonalar barpo etib, qish kunlari ham bozorga mahsulot olib chiqib, 
qo‘shimcha katta daromad keltirishi mumkin.
Biogaz ishlab - chiqarishni asosiy va foydalanish xarajatlari biogaz qurulmalarini 
asosiy loyiha va foydalanish ko‘rsatkichlarini yig‘indisi bilan uzviy bog‘liq. 
Go‘ngga ishlov berish va biogaz qurilmalarining tuzilish ko‘rsatkichlarini 
aniqlash bo‘yicha masalalarning yechilishi, quyida keltirilgan usul asosida amalga 
oshiriladi: deyarli barcha zamonaviy biogaz qurilmalar isitiladigan reaktorlarni 
ishlatishga asoslangan, ya’ni metanogenez jarayonining amalga oshishi uchun doimiy 
ravishda energiya (issiqlik, elektr yoki boshqa bir turdagi, shular qatori qayta 
tiklanmaydigan) saflanadi. 
Biogazdan olingan energiya summasi, uni ishlab chiqarish saflangan energiya 
summasidan ancha ko‘p bo‘lgandagina texnologiya samarali hisoblanadi, ya’ni biogaz 
olish shartlari quyida keltirilgan formula asosida amalga oshirilmog‘i lozim: 
3
,

Download 3,83 Mb.