C++tilining grafik muhitida fazoviy jismlarni

7 
Kirish 
Jamiyatda tobora o‗sib borayotgan axborot oqimi, axborot texnologiyalarining 
turli tumanligi, kompyuterda yechiladigan masalalarning murakkablashuvi ushbu 
texnologiyalardan foydalanuvchilarning oldiga bir qator vazifalarni qo‗ydi. 
Bugungi kunda ma‘lumotlar oqimining ko‗pligi tufayli ularni qisqa vaqt ichida 
qayta ishlash muommosi ham ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda axborot-
kommunikasiya vositalari barcha turdagi tashkilot va muassasalarga shiddat bilan 
kirib kelmoqda. Axborotlarning haddan tashqari ko‗pligi bu axborotlarni 
saqlashda, qayta ishlashda, hamda har xil turdagi tizimlarni yaratish, ulardan keng 
foydalanishni va axborot tizimlari yaratishni talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son Farmoni bilan tasdiqlangan 
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasi mamlakatning davlat va jamiyat 
rivojlanishi istiqbolini strategik rejalashtirish tizimiga sifat jihatdan yangi 
yondashuvlarni boshlab berdi[1]. Unda belgilangan vazifalar sirasida ta‘lim va fan 
sohasini rivojlantirish ham aloxida ko‘zda tutilgan. O‗zbekiston Respublikasi 
birinchi Prezidentining 2012 yil 21 martdagi ―Zamonaviy axborot-kommunikasiya 
texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‘risida‖gi 
PQ-1730 Qarori hamda ―O‗zbekiston Respublikasida ―Elektron ta‘lim milliy 
tarmog‘ini yaratish‖ investision loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari 
to‗g‘risida‖ gi PQ-1740 Qarori va me‘yoriy hujjatlar asosida algoritmik ta‘minot 
ishlab chiqish va joriy etish keng ko‗lamli hisoblanadi. Barcha tashkilot va 
muassasalarda avtomatlashtirilgan tizimlar yaratish ulardan keng ko‗lamda 
foydalanish uchun algoritmlash tillarini o‗rni katta hisoblanadi. 
Axborot tizimlari axborotni to‗plash, saqlash va qayta ishlash uchun, keng 
imkoniyatli maqsadlarda samarali foydalanish uchun xizmat qiladi. Zamonaviy 
axborotlashtirish tizimi, ma‘lumotlar integratsiyasi konsepsiyasiga asoslangan 
katta hajmdagi ma‘lumotlarni saqlash bilan tavsiflanadi va ko‗p sondagi 
foydalanuvchilarning turli xildagi talablariga javob berishi kerak bo‗ladi. 
Axborot 
tizimi 
va 
axborot 
texnologiyalarining 
avtomatlashtirilgan 
elementlarini qo‗llash va avtomatlashtirish asosida yangi axborot texnologiyasini 
yaratish avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashtiruvchilarning asosiy vazifalaridan 
biri hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratish uchun albatta birinchi 
navbatda muommo obektini infologik yoki diskretli modelini qurish dolzarb 
hisoblanadi. Infologik yoki diskretli modelni muommo obektiga qarab 
algoritmlash tillarini qaysi biri asosida yaratish kerakligini tanlab olinish kerak. 
Elektron hisoblash mashinalarini birinchi avlodlari yaratilishi bilan algoritmlash 

8 
tillarini rivojlanishi ham boshlandi. Avval algoritm tuzuvchi mutaxassislar eng 
sodda mashina tilini o‗zida ifodalovchi kompyuter komandalari bilan ishlaganlar.
Bu komandalar nol va birlardan iborat uzun qatorlardan tashkil topgan edi. 
Keyinchalik insonlar uchun tushunarli bo‗lgan mashina komandalarini o‗zida 
saqlovchi assembler tili yaratildi. Shu vaqtlarda BASIC va COBOL singari yuqori 
sathli tillar ham paydo bo‗ldiki, bu tillar yordamida so‗z va gaplarning mantiqiy 
konstruksiyasidan foydalanib algoritmlash imkoniyati yaratildi. Ular komandalarni 
mashina tiliga interpretatorlar va kompilyatorlar yordamida o‗tkazar edi.
Algoritmlash tillari yaratilishi bo‗yicha uchta turga ajratiladi: 
-quyi darajadagi; 
-o‗rta darajadagi; 
-yo‗qori darajadagi. 
Bizga ma‘lumki, ma‘lum bir masalani yechish uchun buyruqlar ketma- ketligi 
ya‘ni algoritmni algoritmlash tilida yozilishida kamroq komandalardan 
foydalanilsa, bunday tillar darajasi yuqoriroq hisoblanadi. 
Quyi darajadagi algoritmlash tillari bevosita kompyuter qurilmalari bilan 
bog‘liq bo‗lib buyruqlar ularning kodlari bilan yoziladi. Bu kabi buyruqlardan 
tashkil topgan algoritmlar katta hajmli bo‗lib, ularni taxrirlash mushkul 
hisoblanadi. Dastlabki kompyuterlar(
ENIAK, MESM
va boshqalar) ana shunday 
tillarda ishlardi. 
O‗rta darajadagi algoritmlash tillari buyruqlarida faqat raqamlar emas, balki 
insonlar tushunadigan bazi so‗zlar ishlatila boshlandi(
Assemblaer
).
Yuqori darajadagi algoritmlash tillari quyidagicha bosqichlarga bo‗linadi: 
Algoritmik
(Basic, Pascal, C va b.) 
Mantiqiy
(Prolog, Lisp va b.) 
Obe‘ktga mo‗ljallangan
(Object Pascal, C++, Java va b.) 
Algoritmlash tillarida yaratilgan algoritmlar mashina tiliga 
Translyatorlar
yordamida o‗tkaziladi. 
Translyator(translator-tarjimon) biror bir algoritmlash tilida yozilgan algoritmni 
mashina tiliga tarjima qiladi.
Translyatorlar ikki turda bo‗ladi: 
-Kompilyatorlar(
compiler-
yig'uvchi) biror bir algoritmlash tilida yozilgan 
algoritmni mashina tiliga to‗liq o‗qib olib tarjima qiladi. 
-Interpretatorlar(
interpreter
—izohlovchi, og‘zaki tarjimon) biror bir algoritmlash 
tilida yozilgan algoritmni mashina tiliga satrma satr tarjima qiladi. 

9 
Translyatorlarni bu ikkala turi bir biridan farq qiladi. Komplyatsiya qilingan 
algoritmlar bir muncha kam vaqt talab etadi, ya‘ni tezroq ishlaydi, lekin 
interpretatsiya qilingan algoritmlarni o‗zgartirish osonroq hisoblanadi. 
C++ dasturlash tili tarkibida bir nechta imkoniyatlar mavjud, ya‘ni consol 
rejimi, forma ob‘yekt rejimi, grafik muhiti va ma‘lumotlar bazasi bilan ishlash 
imkoniyatlari keng joriy etilgan. Ushbu qo‗llanmada keltirilgan misol va 
masalalarning yechimi dasturining intmain funksiyasi tarkibini C++ dasturlash 
tilinining ixtiyoriy versiyalarida ishlatib ko‗rish mumkin. Qo‗llanma oliy o‗quv 
yurtlari talabalari va magistrantlari, litsey kasb hunar kollej o‗quvchilari hamda 
mustaqil o‗rganuvchilar uchun qulay vosita hisoblanadi. 

Download 2,67 Mb.