Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

130 
Bu Karnegi mehnat taklifiga daromad taʼsirini sezilarliligini va 
uning otalik nuqtayi nazardan qaygʻulidir. Karnegi hayoti davomida va 
vafotidan keyin oʻzining ulkan boyligidan koʻp sadaqa berdi.
Foiz stavkalari uy xoʻjaliklari jamgʻarmasiga qanday taʼsir 
koʻrsatadi? 
Har bir kishi bugun qancha iste’mol qilishi va kelajak uchun qancha 
jamgʻarishi kerakligi toʻgʻrisidagi muhim qarorga duch keladi. Biz 
odamlar bu qarorni qanday qabul qilishlari va jamgʻarma miqdori 
oladigan foiz stavkasiga bogʻliqligin isteʼmolchi tanlovi nazariyasidan 
foydalanib tahlil qilishingiz mumkin. 
Nafaqani rejalashtirayotgan Sem duch kelgan qarorni koʻrib 
chiqaylik. Murakkablashtirmasdan Sem hayotini ikki davrga ajratamiz. 
Birinchi davrida, Sem yosh va ishlayapti. Ikkinchi davrda, u eski va 
nafaqaga chiqqan boʻladi. Yosh Sem $ 100,000 daromad oladi. U bu 
daromadini joriy isteʼmol va jamgʻarmaga ajratadi. U qariganda 
jamgʻarmasini isteʼmol qiladi foiz, shu jumladan, omonatdan olgan 
foizlarni ham. 
Foiz stavkasi 10 foizni tashkil etadi deylik. Soʻngra Sem 
jamgʻarmasining har bir dollar uchun qariganda u $ 1.10 isteʼmol qilishi 
mumkin. Biz “yoshlikdagi isteʼmol” va “qarilikdagi iste’mol”ni tanlashi 
kerak boʻlgan ikki Tovar sifatida koʻrishimiz mumkin. Foiz stavkasi bu 
ikki tovarning narxini belgilaydi. 
7.15-rasm Semning byudjet sigʻimini koʻrsatadi. U hech narsa 
jamgʻarmasa, u yoshligida $100,000 isteʼmol qiladi va qariganda hech 
narsa isteʼmol qilmaydi. U hammasini jamgʻarsa,yoshligida hech narsa 
va qariganda $ 110.000 isteʼmol qiladi. Byudjet sigʻimi bu barcha oraliq 
imkoniyatlarini koʻrsatadi. 
7.15-rasm ikki davrda befarqlik egri chizigʻidan foydalanib 
isteʼmolga Semning afzalliklarini koʻrsatadi. Sem har ikki davrda 
koʻproq isteʼmolni afzal koʻrgani uchun u yuqori befarqlik chiziqlaridagi 

131 
nuqtalarni afzal koʻradi. Berilgan afzalliklaridan Sem isteʼmolning 
optimal kombinatsiyasini tanlab byudjet sigʻimi eng yuqori befarqlik 
egri chizigʻidagi nuqtani tanlaydi. Bu optimumda, Sem yoshligida $ 
50,000 isteʼmol qiladi va keksaligida 55000 $ iste’mol qiladi. 
Endi foiz stavkasi 10 foizdan 20 foizga oshganda nima sodir 
boʻlishini koʻrib chiqamiz. 7.16-rasm ikki mumkin natijalarini 
koʻrsatadi. Har ikki holatda ham byudjet sigʻimi tashqariga siljiydi va tik 
boʻladi. Yangi yuqori foiz stavkasida Sem yoshligida voz kechgan 
isteʼmol har bir dollar uchun qariganida koʻproq isteʼmol oladi. 
Ikkala qism Semning turli afzalliklari bergan natijalarini koʻrsatadi. 
Har ikki holatda ham, qariganda isteʼmol oshadi. Hali foiz stavkasi 
oʻzgarishiga yoshlikdagi isteʼmolning javobi ikki holda farq qiladi. (a) 
qismda Sem yoshligida yuqori foiz stavkasiga javoban kam isteʼmol 
qiladi. (b) qismda Sem yoshligida koʻp iste’mol bilan javob beradi. 
Semning jamgʻarmasi yoshlikdagi daromadi minus yoshlikdagi
isteʼmol miqdori orqali hisoblanadi. (a) qismda foiz stavkasi oshsa 
yoshlikdagi isteʼmol tushadi, shuning uchun jamgʻarma koʻtarilishi 
kerak. (b) qismda Sem yoshligida koʻp iste’mol qiladi, shuning uchun 
jamgʻarma tushadi. 

Download 7,53 Mb.