Olinadigan
|
Kuzatuv
|
|
|
|
|
foyda (x), ming
|
holatlari soni
|
( − )
|
( − )
|
( − ) ∗
|
|
hodisa
|
|
so‘m
|
(n)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A loyiha:
|
|
|
|
1
|
25
|
48
|
-
|
-
|
|
|
2
|
20
|
36
|
-5
|
25
|
900
|
|
3
|
30
|
36
|
+5
|
25
|
900
|
|
|
=25
|
∑ =120
|
|
|
|
|
|
|
B loyiha:
|
|
|
|
1
|
40
|
30
|
+10
|
100
|
3000
|
|
2
|
30
|
50
|
-
|
-
|
-
|
|
3
|
20
|
20
|
-10
|
100
|
2000
|
|
|
=30
|
∑ =100
|
|
|
|
|
Olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, A loyiha bo‘yicha variatsiya koeffitsiyenti 15,48 % ga teng bo‘lsa, B loyiha bo‘yicha kutilayotgan daromad qisman yuqori bo‘lsa-da, bu loyiha kapital qo‘yishda vari-atsiya koeffitsiyenti 23,57 % ni tashkil etadi, ya’ni loyihani moliya-lashtirishning risklilik darajasi A loyihaga nisbatan 1,5 marta yuqori.
7.4. Riskli investitsiyaviy to‘lovlar
Agar kelgusi to‘lovlar riskli bo‘lsa, ya’ni, ular qat’iy aniqlan-magan bo‘lsa, investorlar orttirilgan diskontlash stavkasini qo‘llash orqali kelgusidagi daromadlarning bugungi qiymatini kamaytiri-shadi. Bunda loyihalarni kam riskli, o‘rta riskli va yuqori riskli toifalarga ajratish va ularning har biri uchun oddiy diskontlash
150
koeffitsiyentiga muayyan qo‘shimcha kiritish kerak bo‘ladi, u qancha katta bo‘lsa, risk ham shuncha yuqori.
Taklif etilgan loyihalar uchun investitsiyalarni jalb qilish uchun firma ushbu riskli qo‘shimchani kamaytirishga harakat qilishi kerak. Buning uchun potensial investorlarga dividendlarni o‘z vaqtida to‘lash, aksiyadorlarning huquqlariga rioya etishi va hokazolar bilan ularning ishonchini qozonishi lozim.
Qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalarni, ya’ni, davr boshida uni R narxda xarid qilish va yil oxirida Rk narxda sotishni ko‘rib chiqamiz. Ehtimoliy joriy daromadni Dk deb belgilaymiz. =
|
formulaga muvofiq, davr boshi uchun qimmatli qog‘oz kurs
|
( )
|
|
|
qiymatining ehtimoliy bahosi quyidagicha:
|
|
|
=
|
(7.4.1)
|
Bu yerda: i qimmatli qog‘ozni daromadlilik stavkasi.
i foiz stavkasi rolini risksiz qo‘yilma samaradorligi rolini o‘ynovchi i0 risksiz foiz stavkasi o‘ynaydi. Shu bilan birga, investor uchun o‘zi qo‘yilma samaradorligi sifatida prognoz qilgan daromadlilik stavkasi bo‘yicha diskontlangan kelgusi kutilgan daromad qiymati bo‘lg‘usi qiymatning aniqroq boshlang‘ich bahosi sanaladi.
Agar aktiv bo‘yicha o‘rtacha kutilgan daromad moliya bozorida muomalada bo‘lgan barcha qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha ikd kutilgan daromad (orttirilgan daromadlilik), i0 risksiz daromad stavkasi va aktivga tegishli hamda butun bozor riski va bozorga nisbatan m turdagi qimmatli qog‘ozlar βm koeffitsiyenti orqali ifodalanadigan risk darajasi orqali ifodalangan bo‘lsa, u holda m aktiv bo‘yicha kutilgan daromadlilik stavkasi quyidagicha aniqlanadi:
= +
|
|
(
|
−
|
)
|
(7.4.2)
|
|
Ushbu stavka bo‘yicha diskontlagan holda, joriy qiymat
|
|
bahosini olamiz:
|
|
|
|
=
|
(
|
)
|
(
|
)
|
(7.4.3)
|
|
|
|
(
|
)
|
|
|
|
|
|
|
7.4.1-misol. Qiymati bo‘yicha moliyaviy bozor 20% risksiz va 80% riskli qimmatli qog‘ozlardan iborat. Riskli qimmatli qog‘ozlar to‘rt toifali: birinchisi 1/6 ulushni tashkil etib, ular uchun β1 = 0,9,
151
ikkinchi – 1/4 qism va β2 = 0,7 va uchinchisi – 1/3 qism va β3 = 1,1. To‘rtinchi toifa qimmatli qog‘ozlarning ulushi va β4 ni toping. Agar bozor samaradorligi (riskli qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha o‘rtacha daromadlilik) 8%, risksiz stavka 4% bo‘lsa, barcha riskli qimmatli qog‘ozlar samaradorligi va butun bozor bo‘yicha o‘rtacha daromadlilikni toping. To‘rtinchi turdagi qimmatli qog‘ozlarning ulushi quyidagiga teng:
1 −
|
1
|
+
|
1
|
+
|
1
|
=
|
1
|
|
6
|
4
|
3
|
4
|
|
To‘rtinchi qimmatli qog‘ozlar β4 bozor portfeli uchun β=1 shartidan aniqlanadi. O‘z navbatida,
∗0,9+ ∗0,7+ ∗1,1+ ∗ =1
bundan = ekanligi kelib chiqadi.
Har bir turdagi qimmatli qog‘oz samaradorligi quyidagiga teng:
=
+
(
− )=0,04+
(0,08 − 0,04) = 0,04 + 0,04 ∗
U holda
= 0,04 + 0,04 ∗ 0,9 = 0,076, 7,6%;
= 0,04 + 0,04 ∗ 0,7 = 0,068, 6,8%;
= 0,04 + 0,04 ∗ 1,1 = 0,084, 8,4 %;
37
= 0,04 + 0,04 ∗ 30 = 0,089, 8,9%.
Butun bozor bo‘yicha o‘rtacha daromadlilik quyidagiga teng:
i = 0,2 ∗ 4% + 0,8 ∗ 8% = 7,2 %
Aktivning bozor bilan musbat korrelatsiyasida bozor tomonidan kiritilgan risk qancha yuqori bo‘lsa, daromadlilik stavkasi shuncha katta, aksiyadan bo‘lg‘usi daromadlarning joriy bahosi shuncha kam bo‘ladi va aksincha, bozor bilan manfiy korrelatsiyada bozor riski qancha yuqori bo‘lsa, aktivdan bo‘lg‘usi daromadlarning joriy bahosi shuncha kam bo‘ladi.
Nazorat savollari
Investitsiya risklari tushunchasiga ta’rif bering.
Investitsiya loyihalari bo‘yicha risk darajasi va variatsiya koef-fitsiyenti o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
Investitsiya risklarini boshqarishning asosiy yo‘llari nimalar hisoblanadi?
152
Investitsiya faoliyatida risklar deganda nimani tushunasiz?
Investitsiya risklari o‘z ichiga qanday risk turlarini oladi?
Investitsion loyihaning butun bir hayotiy sikli davomida risk-larning yuzaga keladigan qanday davriy holatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin?
Riskli aktivlarning daromadlilik stavkalari deganda nimni tushunasiz?
Test
…………………… - korxonaning investitsion faoliyatlarni amalga oshirish natijasida kutilgan daromadlarni ololmaslik ehtimol-ligidir.
A) investitsiya riski; B) inflatsiya riski; C) kredit riski;
D) foiz riski.
Investitsiyaga yo‘naltirilgan mablag‘ bo‘yicha 200 holatdan 80 holatda 25 ming so‘m foyda olmaslik mavjud. Bunda yo‘qotishlar oralig‘i darajasini aniqlang.
A) 0,12; B) 0,05; C) 0.04; D) 0,4.
Investitsiya risklari o‘z ichiga qanday risk turlarini oladi?
to‘g‘ridan to‘g‘ri moliyaviy yo‘qotishlar riski, daromadlarni pasayish riski, qo‘ldan chiqarilgan yutuqlar riski;
qo‘ldan chiqarilgan yutuqlar riski, biznes g‘oyaning paydo bo‘lishi;
daromadlarni pasayish riski, investitsion loyihaning ishlab chiqilishi;
davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish tadbirlarining o‘zgarishi, loyihaviy normativlarning o‘zgarishi.
4. Investitsion loyihaning butun bir hayotiy sikli davomida risklarning yuzaga keladigan qanday davriy holatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin?
sifatni boshqarish, tannarxni boshqarish;
153
raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish, standart va me’yorlarga rioya qilish;
biznes g‘oyaning paydo bo‘lishi, investitsion loyihaning ishlab chiqilishi, biznes rejaning ishlab chiqilishi va uning amalga oshirilishi, investitsion loyihani amalga oshirishning nihoyasiga yetkazilishi, ya’ni tayyor mahsulotlarning ishlab chiqilishi va sotilishi;
ichki sud jarayonlari, Monte-Karlo usulida risklarni imi-tatsion modellashtirish.
5. Investitsion loyihalarni moliyalashtirishdagi risklarni yuzaga kelishini tashqi sabablari berilgan javobni aniqlang.
davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish tadbirlarining o‘zgarishi; mamlakatda siyosiy vaziyatning o‘zgarishi; tabiiy halokatlar; ekologik muhitning buzilishi; iqtisodiyotning investitsiya kiritilayotgan tarmog‘idagi shart-sharoitlarning yomonlashuvi.
boshqarish samaradorligining pastligi; samarasiz marketing;
mahsulotlarning noraqobatbardoshligi; ishlab chiqarish salohiyatining yetarli emasligi; moliyaviy holatning yomonlashuvi; huquqiy muhitning yaxshi emasligi.
davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish tadbirlarining o‘zgarishi; mamlakatda siyosiy vaziyatning o‘zgarishi; tabiiy halokatlar; ishlab chiqarish salohiyatining yetarli emasligi; moliyaviy holatning yomonlashuvi; huquqiy muhitning yaxshi emasligi.
boshqarish samaradorligining pastligi; samarasiz marketing; mahsulotlarning noraqobatbardoshligi; ekologik muhitning buzilishi; iqtisodiyotning investitsiya kiritilayotgan tarmog‘idagi shart-sharoitlarning yomonlashuvi.
6. Investor sifatida yil boshida bitta aksiyani 500 so‘mdan aksiyalar sotib oldingiz. Yil davomida ushbu aksiyaning narxi 525 so‘mga ko‘tarildi. Yil oxirida aksiyalar bo‘yicha bitta aksiya uchun 15 so‘m miqdorda dividendlar to‘landi. Bir yil uchun bitta aksiyaga sarflangan kapitalning daromadlilik stavkasini aniqlang.
|
