|
TEXNOLOGIK JARAYONLARNI AVTOMATIK BOSHQARISH-NING TEXNIK VOSITALARI
|
| bet | 2/4 | | Sana | 21.02.2024 | | Hajmi | 0,97 Mb. | | #160410 |
Bog'liq REFERAT SUN\'IY INTELEKT referat Tarmoq protokoli, Kompyuterlarni adminstaratsiyalash test bank, тармокни дастурлаш Oraliq nazorat testTEXNOLOGIK JARAYONLARNI AVTOMATIK BOSHQARISH-NING TEXNIK VOSITALARI
Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar haqida tushuncha Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar haqida tushuncha deganda nazorat qilinadigan texnologik parametrlar nazarda tutiladi. Texnologik parametrlar deb - fizik va kimyoviy kattaliklar bo‘lib, boshqaruv ob’ektidagi texnologik jarayonning holatini tavsiflaydigan kattalik hisoblanadi. Masalan: harorat, bosim, tezlik, namlik, sath, sarf va boshqalar. Texnologik jarayonida nazorat qilinadigan yana bir kattalik bu rostlanuvchi parametr. Rostlanuvchi parametr texnologik parametr bo‘lib, uning qiymati maxsus texnik vositalar yordamida nazorat qilinadi. Rostlanuvchi parametrlar soni odatda texnologik parametrning umumiy sonidan ancha kam bo‘ladi. Ob’ekt holati parametrlari chiqish qiymatlari, maqsad ko‘rsatkichlari ma’lum bir fizik kattalik o‘lchangan vaqtda ob’ekt (daraja, kilogramm va hokazo.) yoki nisbiy (kasrlar, foizlar, nuqtalar va boshqalar.) birliklaridir. Qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat va qayta ishlash sanoatida, harorat, namlik, bosimni nazorat qilish va boshqarish avtomatlashtiriladi; harakat tezligini rostlash, sifati bo‘yicha saralash, qadoqlash va mahsulotlarni ishlab chiqarish, saqlash va qayta ishlashning boshqa ko‘plab jarayonlari va operatsiyalari yuqori samaradorligini ta’minlash, mehnat va iqtisodiy tejashdir. Hozirgi davrda xalq xo‘jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik ko‘rsatkichlarni nazorat qilish kerak bo‘ladi. Qishloq xo‘jaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan kattaliklar va ko‘rsatkichlar asosan besh guruxga bo‘linadi: teploenergetik 20 ko‘rsatkichlar; elektroenergetik ko‘rsatkichlar; mexanik ko‘rsatkichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishi. Teploenergetik ko‘rsatkichlarga: harorat, bosim, satx va sarf kabi kattaliklar, elektroenergetik ko‘rsatkichlarga: o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok va kuchlanish, aktiv reaktiv va to‘la quvvat, quvvat koeffitsienti, chastota, izolyatsiya qarshilig, mexanik ko‘rsatkichlar: burchak tezlanish, deformatsiya, kuch, aylanish momentlari, detallar soni, materiallar qattiqligi, tebranish, massa, kimyoviy ko‘rsatkichlar: konsentratsiya, kimyoviy tuzilishi va tarkibi va fizikaviy kattaliklar: namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik, yumshoqlik, yoritilganlik va kabilar kiradi.
N
azorat qilinadigan kattaliklar bilan o‘zgartirgichlar va signallarning strukturaviy bog‘lanish sxemasi.
O‘lchash o‘zgartirgichlarining strukturaviy bog‘lanish sxemasi. Bosim va bosim farqini o‘lchash SI tizimida bosim o‘lchov birligi Paskal (Pa) hisoblanadi. Paskal 1m2 (n/m2 ) maydonga 1 n kuchning bosimi. Bu birlik foydalanganda, prefikslar bir necha va kasr birliklari hosil qilish uchun foydalanish mumkin-birinchi navbatda qayd qiymati muhim raqamlar sonini kamaytirish uchun (masalan, 5.28 Mpa o‘rniga 5 280,000 Pa). Bosimni o‘lchash kgs/cm2 (kvadrat santimetrga kilogramm-kuch) va kgs/m2 (kvadrat metrga kilogramm-kuch) da amalga oshiriladi. Suyuq qurilmalarning ko‘rinadigan meniskli bosimini o‘lchash uchun ishlatilganda bosim birligi sifatida millimetr suv yoki simob ustuni ishlatiladi.
Keltirilgan o‘lchov birliklaridan tashqari 760 mm s.u. normal atmosfera havosi bosimi 0° bilan va erkin tushish normal tezlanishi (760 mm s.u = 101.325 KPa = 1.0332 kgs/sm2 ) ga teng bo‘lgan fizik atmosfera qo‘llaniladi. 2. Haroratni o‘lchash Harorat termodinamik tizimni xarakterlovchi va jismlarning turli darajadagi qizishi haqidagi intuitiv tushunchani miqdor jihatdan ifodalovchi fizik miqdordir. Haroratni o‘lchash uchun tananing ba’zi jismoniy xususiyatlarining o‘zgarishi ishlatiladi, bu uning haroratiga bog‘liq va osongina o‘lchanadigan bo‘ladi. Haroratni o‘lchash asboblarining ishlashiga asos bo‘ladigan xossalarga quyidagilar kiradi: jismlarning hajmiy kengayishi, yopiq hajmda modda bosimining o‘zgarishi, termoelektromotiv kuchning vujudga kelishi, o‘tkazgichlar va yarim o‘tkazgichlar elektr qarshiligining o‘zgarishi, qizdirilgan jismlarning nurlanish intensivligi va boshqalar. Jismlarning qizdirilganlik darajasini taqqoslashda ularning haroratga bog‘liq bo‘lgan va osongina o‘lchanadigan fizik xossalaridan birortasini o‘zgartirishdan foydalaniladi. Molekulalarning o‘rtacha kinetik energiyasi va ideal gaz harorati orasidagi bog‘lanish quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 22 𝐸 = 3 2 ⁄ 𝐾 ∙ 𝑇, bu erda, K. - 1,380·10-23 -J·K -1 - Bolsman doimiymi; T - jism mutlaq harorati, 0K. 3. Sathni o‘lchash Sanoatining ishlab chiqarish jarayonlarida texnologik qurilmalarda, turli idishlarda va rezurvuarlarda suyuqliklar va qattiq quyma materiallar darajasini kuzatish katta ahamiyatga ega. Texnologik qurilmalarda darajani o‘lchash ulardagi texnologik jarayonlar oqimi uchun zarur bo‘lgan moddalarni kerakli yo‘nalishda nazorat qilish imkonini beradi.
Qurilmalardagi moddalar zaxirasi ancha aniq bo‘lishi va nominal qiymatga nisbatan sezilarli darajada kamayishi yoki ko‘payishi ishlab chiqarish jarayonining buzilishiga olib kelishi mumkin. Qurilmalarda sathni o‘lchash odatda uning o‘lchovi nisbatan kichik diapazonda bajariladi va o‘lchashda yuqori aniqlik talab etilmaydi. Faqat moddaning darajasi ruxsat etilgan qiymatlardan katta yoki kam emasligini ta’minlash kerak.
Sath uzunlik-metr birligida o‘lchanadi. Zavodlarda ko‘pincha % bilan o‘lchanadi. Moddaning sathini o‘lchash yuqorida aytib o‘tilganidek, uni hisobga olish uchun moddaning miqdori va massasini hisoblash imkonini beradi. Suyuqliklar uchun sath o‘lchagichlar oynali ko‘rsatuvchi, qalqovuchli, gidrostatik, elektr va radioaktiv ishlash tamoyiliga ko‘ra bo‘linadi. 4. Suv sarfini nazorat qilish usullari va asboblari Nasos stansiyalarida qo`llaniluvchi avtomatikaning texnik vositalariga nazorat axborotlarini qabul qiluvchi, uzatuvchi, o`zgartiruvchi, saqlaguvchi, programmalashtirilgan axborot bilan solishtiruvchi, buyruq axborotini shakllantiruvchi hamda texnologik jarayonga ta`sir ko`rsatuvchi quyidagi uskunalar va texnik qurilmalar kiradi: datchiklar, relelar, kuchaytirgichlar, logik (mantiqiy) elementlar, rostlagichlar, stabilizatorlar, ijro mexanizmlari va boshqalar.
Bunday texnik vositalar avtomatikada o`lchash o`zgartkichlari deb ham yuritiladi. 23 Sarf datchiklarini qo`llashda turli xil fizikaviy prinsiplardan foydalaniladi. Uzluksiz oquvchan suyuqliklar va gazlarning sarfini aniqlashning eng ko`p tarqalgani droselli qurilmalarda bosimning o`zgarishi bo`yicha o`lchash usuli hisoblanadi. Droselli qurilmalar sifatida diafragmalar, sopla va Venturi trubkalari qo`llaniladi. Drosel-diafragmali suyuqlik datchiklarida unga o`rnatilgan trubkaning ikkala tomonida impul`sli trubkalar joylashgan bo`ladi. Rezistor R suyuqlik bilan shuntlanadi hamda bosim va tok o`zgarishini proporsionalligini ta`minlaydi. Ikkilamchi jihozdagi tok quyidagicha aniqlanadi: 𝐼𝑢 = (𝑃1 − 𝑃2 ) = 𝑎𝑃. Bosim o`zgarishi ∆R (N/m ) va sarf Q (m /s) orsidagi bog`lanish quyidagi tenglik bilan ifodalanadi: 𝑄 = 𝑎𝑠𝑆 ∙ 𝑎√ 0,2g ∙ ∆𝑃 𝜂 . Bu erda: S- diafragma teshigi yuzasi, m2 ; αs – sarf koeffisienti; a - proporsionallik koeffisienti; ∆P- bosim o`zgarishi N/m2 ; g- erkin tushish tezlanishi,m/s2 ; ή -muhitning zichligi, kg/m3 ; Sarfni o`lchovchi tezlik datchiklari suv, suyuq yoqilg`i, gaz va boshqa moddalarni aniqlash schyotchiklarida qo`llanilib kelinmoqda. Vertikal qanotli tezlik datchiklarida IM ular orqali o`tadigan suyuqlik vertushkani aylanishiga sababchi bo`ladi. Bunda oqim tezligiga proposional bo`lgan aylanish chastotasi quyidagicha bo`ladi: n = av = aQ/S, bu erda a – proporsionallik koeffisienti, ayl./min; v – cuyuqlik tezligigi,m/s Q – suyuqlik sarfi, m3 /s; S – datchikning ishchi yuzasi, m2 . 24 Spiral vertushkali datchiklar suyuqlikni katta sarflarini aniqlashda ishlatiladi.
Bunday turdagi datchiklar boshqa turdagi datchiklardan farqli o`laroq truboprovodlarning notekis joylarida ham ishlash qobiliyatiga ega. Spiral vertushkaning aylanish chastotasi n (ayl./s) sarfga Q (m /s) to`g`ri proporsional va qanot qadamiga l (m) teskari proporsional bo`ladi: n =a Q / S∆l Avtomatik rostlagichlar kichik nasos stansiyasida texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda keng ishlatiladigan texnikaviy vositalar hisoblanadi.
|
| |
