|
O’zbеkiston rеspublikasi
|
| bet | 28/101 | | Sana | 08.04.2023 | | Hajmi | 30.34 Mb. | | #49635 |
Bog'liq kasbiy faoliyat maruzasi asli 6-sinf informatika monitoring. javobi bilan docx, boha, practice-book-physics, Basic Tactics For Listening, www.idum.uz maktab psihologi yillik ish rejasi, Кафолат хати OTM (2), uzbek-uz, 3-laboratoriya ishi. Mavzu Qidiruv algoritmlari chiziqli va bi-fayllar.org, Burchakli siljish elektromagnit datchiklari reja-1, ishlab chiqarishning metrologik asoslari (1), Reja Standartlarni ishlab chiqish bosqichlar-fayllar.org, Ma’ruza klient-server arxitekturalari-fayllar.org, 1- amaliy, Vet.sertРисунок 1
2.2.4-rasm. Techears ma’lumotlar bazasining grafik tasvirlanishi
Agar bizga qo’yilgan shartga ko’ra “Techears” ma’lumotlar bazasining mohiyat aloqa modelini yaratish talab etilsa, u holda quyidagilar o’rinlidir:
Predmet soha - dorixona
Obyektlar - dorilar, firmalar, mijozlar va h.k.
Atributlar - dorining nomi, narxi, turi, firmasi va h.k.
Yuqoridagi sxemadan ko’rinib turibdiki, dorilar, firmalar va mijozlar kabilar elementlar hisoblanib, ular ikkilamchi jadval asosini tashkil etadilar. Endi esa har bir obyektlarning bir biri bilan bog`lanishini ko`rib chiqamiz. Buning uchun avval bog`lanishning o`zi nima ekanligini ko`rib chiqamiz. Bog`lanish ma`lumotlar bazasining asosiy qismi hisoblanadi. Chunki biz bazada jadvallar bilan ishlaymiz va bu ishlash davomida jadvallarni bir-biriga bog`laymiz. Agar noto`g`ri bog`lasak ma`lumotlar bazamiz hunuk va noto`g`ri shaklga kelishi Techears Stipendiya Firmalar talaba Dori sotish Ism, Familiya Pasport ma’lumoti Dorining nomi, narxi Dori turi va firmasi Firmaning nomi, manzili nomi, narxi Sotib olgan mijoz Sotilgan kuni va narxi mumkin. Ma`lumotlar bazasining ixchamligi ham aynan shu bog`lanishga bog`liq hisoblanadi. Bog`lanishning 4 ta turi mavjud va bular quyidagilar hisoblanadi:
Birga – bir bog`lanish
Birga – ko`p bog`lanish
Ko`pga – ko`p bog`lanish
Ko`pga – bir bog`lanish
Quyida esa “Dorixona” MB ning asosiy tashkil etuvchilari bo’lmish jadvallarga namunaviy misol keltirilgan. Bularning har biri MB da alohida jadval ko’rinishida tasvirlanadi
Nazorot savollari
Ma'lumotlar Bazasini Boshqarish Tizimi
Ma`lumotlar bazasini boshqarishning asosiy tushunchalari
Oracle ning bosh sahifasi ochish
9- Mavzu; Malumotlarni tavsiflash tilini ishlatib relyatsion MB ni yaratish.
Reja:
Malumotlarni tavsiflash tilini ishlatib relyatsion MB ni yaratish
DDL tili foydalanuvchilarga ma’lumotlar turiga yo’l-yo’riq va ularning tuzilmasi
Jadvalarda mavjud ma’lumotlar
Ma’lumotlarning relyasion modeli matematik munosabatlar tushunchasiga asoslanadi. Relyasion modelda ma’lumotlar va aloqalar jadval ko'rinishda taqdim etiladi va ularning har biri yagona nomga ega bo'lgan bir qancha ustunlardan iborat bo'ladi. Ma’lumotlar bazasini tavsiflash imkonini beradi, odatda ma’lumotlarni tavsiflash tili yordamida (DDL-Data Difmition Language). DDL tili foydalanuvchilarga ma’lumotlar turiga yo’l-yo’riq va ularning tuzilmasi, shuningdek ma’lumotlar bazasida saqlanayotgan axborotlar uchun cheklash vazifasi vositalarini taqdim etadi. DDL tilining asosiy komandalari: CREATE – yangi jadval hosil qilish uchun ishlatiladi. Quyidagi ko’rinishda yoziladi: CREATE TABLE ( ustun_nomi va toifasi, … ); ALTER – jadvalga o’zgartirish kiritish uchun ishlatiladi. Bu buyruq jadvalga yangi ustunlar qo'shish, ustunlarni o'chirish, ustunlar kattaligini o'zgartirish, hamda cheklanishlarni qo'shish va olib tashlash imkoniyatlariga ega. Bu buyruq ANSI standarti qismi emas, shuning uchun har xil tizimlarda har xil imkoniyatlarga ega. Misol uchun jadvalga ustun qo’shish buyrug’i sintaksisi quyidagicha: ALTER TABLE ADD ; DROP - jadvalni o’chirish buyrug’i. Jadvalni o'chirish imkoniga ega bo’lish uchun, jadval egasi (ya’ni yaratuvchisi) bo’lishingiz kerak. Faqat bo‘sh jadvalni o'chirish mumkin. Qatorlarga ega bo’lgan, to’ldirilgan jadvalni o‘chirish mumkin emas, ya’ni jadval o‘chirishdan oldin tozalangan bo’lishi kerak. Jadvalni o'chirish buyrug'i quyidagi ko‘rinishga ega: DROP TABLE ; Ishni bajarish tartibi Bizda Dorilar, Firmalar, Mijozlar, Dori_turi, Dori_sotish, Dori_sotildi nomli 6 ta jadval mavjud edi. Endi o’sha jadvallarni Oracle MBBT da yuqorida sintaksisini keltirib o’tganimiz komandalardan foydalanib yaratamiz: Birinchi navbatda o’yinchilar uchun jadval hosil qilamiz. Buning uchun brauzerimizda Oracle ning SQL Commands bo’limiga o’tib, quyidagi komandani teramiz va Run buyrug’ini bosamiz
Object Browser bo’limiga o’tib, qidiruv oynasiga jadvalimiz nomini yozamiz va yaratgan jadvalimizni ko’ramiz:
Jadvalimizda mavjud ma’lumotlarni ko’rish uchun ushbu bo’limning Data bandiga o’tamiz. Lekin hozircha jadvalimiz bo’shligi uchun This table contains no data – Bu jadvalning ma’lumotlari yo’q degan xabar chiqadi. Hudu shu texnologiya yordamida Mijozlar jadvalini yaratamiz. SQL Commands ga o’tib teramiz. Keyin Firmalar jadvalini va qolgan jadvallarni ham shu tarzda yaratamiz. Jadvallarni yaratib bo’lgandan so’ng ma’lumotlarni manipulyatsiyalash tili operatorlaridan foydalanib oddiy so’rovlar yaratish (SELECT, UPDATE, INSERT, DELETE ) kerak bo’ladi.
Ma’lumotlar bazasiga axborotlar qo'shish, yangilash, o'chirish va chiqarib tashlash imkonini beradi, odatda ma’lumotlarni boshqarish tili (DML – Data Manipulation Language) yordamida amalga oshiriladi. Barcha ma’lumotlarning markazlashtirilgan saqlanishi mavjudligi va ularning tavsifi ba’zan so'rovlar tili (query language) deb ataluvchi so'rovlarda tashkil etilgan umumiy uskunasi sifatida DML tilidan foydalanish imkonini beradi. So'rovlar tilining mavjudligi o'ziga xos faylli tizimlarni cheklanishlardan yo'qotish imkoniyatini beradi, unda foydalanuvchilarning fiksirlangan so'rovlar to'plami ustida ish olib borishlari yoki dasturiy ta’minotni boshqarishda ko'proq murakkab muammolar uchun doimiy ravishda yaratilayotgan dasturlar sonining oshishi nazarda tutiladi. DML tilining ikki xil turi mavjud - protsedurali va protsedurali bo'lmagan tillar. Ular bir-biridan ma’lumotlardan ko'chirma olish usullari bilan farqlanadi. Ular o'rtasidagi asosiy farq, protsedurali tillar odatda MB da ketma-ket ravishda axborotlarni qayta ishlaydi, protsedurali bo'lmagan tillar butun yozuvlar to'plamiga birdan operatsiyaga kirishadi.
Biz Dorilar, Firmalar, Mijozlar, Dori_turi, Dori_sotish, Dori_sotildi nomli 6 ta jadval yaratgan edik. Endi yuqorida o’rgangan buyruqlarimizdan foydalanib, ushbu jadvallarga ma’lumot kiritamiz. Biz yuqoridagi komandalarni Dorilar jadvali ustida amalga oshiramiz. Avval unga INSERT buyrug’idan foydalanib ma’lumot kiritamiz, so’ng Run va natijani ko’ramiz. Shu tarzda jadvalni ma’lumotlar bilan to’ldiramiz va natijani ko’ramiz:
Qyuidagi operatolar yordamida amallar bajaramiz. Masalan, UPDATE dan foydalanib, Sefozalinning narxini 3000 dan 3500 ga o’zgartiramiz. Endi DELETE dan foydalanib, Yaroqlilik muddati 04.08.2020 bo’lgan dorini jadvaldan o’chiramiz. SELECT dan foydalanib, Dori_nomi va Narxi ustunlarini chiqaramiz:
Endi Oracle MBBT SQL tili ma’lumotlarni so’rov vositasi. Bitta va bog’langan jadvaldan berilgan ustunlarni o’qish. “WHERE” parametrida shartlarni tashkil qilish.
|
| |
