O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
2011-2012 O‘QUV YILIDA UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARINING 10- 11 SINF O‘QUVCHILARI UCHUN FIZIKA,KIMYO FANIDAN IMTIHON MATERIALLARI VA METODIK TAVSIYALAR TO’PLAMI
Toshkent-2012
Imtihon materiallari va tavsiyalar Respublika Ta’lim markazi qoshidagi ilmiy-metodik kengashlar tomonidan muhokama qilinib, nashrga tavsiya etilgan. Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Maktab metodbirlashmalari imtihon biletlariga 15-20 % hajmda o‘zgartirishlar kiritishi mumkin.
Tuzuvchilar
FIZIKA
Zamira Sangirova - RTM “Aniq fanlar” bo`limi fizika metodisti
Nashr uchun mas’ul
N. Sh. Turdiyev
Imtihon materiallarini ko‘paytirib tarqatish ta’qiqlanadi.
Fizika
Fizikadan og‘zaki imtihon quyidagicha o‘tkaziladi:
Imtihon boshlanishida komissiya stol ustiga uchta konvertni qo‘yadi. Konvertlar ochilib savollar yozilgan kartochkalar uch qator qo‘yiladi Har bir qatorda tegishli uchta bo‘limdan savollar bo‘ladi. O‘quvchilar har bir qatordan bittadan savolni olib tayyorlanishga o‘tiradi. Tayyorgarlik ko‘rishga 15 minut vaqt ajratiladi.
Bo‘limlardagi savollar 6-11 sinflarda o‘tilgan materiallar asosida tuzilgan.
Birinchi bo‘lim o‘z ichiga mexanika, molekulyar fizika va termodinamika, gidro va aerostatikadan savollarni olgan.
Ikkinchi bo‘limga elektrodinamika, optika, atom va yadro fizikasi va koinot tuzilishi haqidagi tasavvurlar haqidagi savollar kiritilgan.
Uchinchi bo‘limda laboratoriya ishlari va masalalar beriladi.
Laboratoriya ishlarini bajarishda o‘quvchi ishni bajarishdan maqsad, ishlatiladigan asboblarni tanlash, tajriba chizmasini chizish, tajribani o‘tkazish, jadvallar tuzish va grafiklarni chizish, formulalar yordamida hisoblash ishlarini bajarish va nazariy jihatdan tahlil qilish kerak. Laboratoriya ishlarini bajarish uchun asboblar yetarli bo‘lmasa, boshqa teng kuchli ish yoki eksprimental xarakterdagi masala bilan almashtirilishi mumkin.
Fizika chuqur o‘rganiladigan sinflarda konvertlar soni 4 ta bo‘ladi. Unda ikkita nazariy savol va ikkita amaliy topshiriq (laboratoriya ishi va masala yechish) bo‘ladi.
Quyidagi bo‘limlarda tegishli savollar, masalalar va laboratoriya ishlari beriladi.
1-bo‘lim
1. Mexanik harakat. Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. 2. To‘g‘ri chiziqli tekis va tekis tezlanuvchan harakat. Tezlanish. Tezlik va yo‘l grafiklari.
3. Moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab harakati: davri va chastotasi, markazga intilma tezlanish. Burchak tezlik va chiziqli tezlik orasidagi bog‘lanish.
4. Jismlarning o‘zaro ta’siri. Kuch. Nyuton qonunlari.
5. Butun olam tortishish qonuni. Og‘irlik kuchi. Jism og‘irligi. Vaznsizlik.
6. Ishqalanish kuchlari. Ishqalanish kuchining tabiati. Sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti.
7. Elastiklik kuchi. Guk qonuni.
8. Jism impulsi. Impulsning saqlanish qonuni. Tabiatda impulsning saqlanish qonunining namoyon bo‘lishi.
9. Mexanik ish va quvvat. Oddiy mexanizmlar.
10. Potentsial va kinetik energiya. Energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanishi. Mexanik energiyaning saqlanish qonuni.
11. Qattiq jism, suyuqlik va gazlar tomonidan bosimning uzatilishi. Gaz - 1) uzunlik va masofani oʻlchash uchun moʻljallangan qad. oʻlchov birligi; arshin. Oʻrta Osiyo, shu jumladan Oʻzbekistonning baʼzi joylarida zar deb ham yuritilgan. Qiymati 0,71 m deb qabul qilingan. Paskal qonuni va uning gidravlik mashinalarda ishlatilishi.
12. Suyuqlik yoki gazga botirilgan jismga ta’sir etuvchi kuch. Arximed kuchi va uning hosil bo‘lish sabablari.
13. Qattiq jismlarning muvozanati: kuch momenti, muvozanatda turish sharti.
14. Tebranma harakat. Prujinali va matematik mayatnik.
15. Majburiy tebranishlar. Rezonans hodisasi.
16. Mexanik to‘lqinlar. To‘lqin uzunligi. To‘lqinlarning tarqalish tezligi. Tovush to‘lqinlari.
17. Kuchlarni qo‘shish. Aylanish o‘qiga ega bo‘lmagan jismlarning muvozanat sharti.
18. Moddaning gaz, suyuqlik va qattiq holati. Moddaning turli agregat holatlarida zarrachalar harakati va o‘zaro ta’siri hamda ularni tasdiqlaydigan tajribalar.
19. Gazlar molekulyar-kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi. Temperatura.
20. Atmosfera bosimi. Atmosfera bosimini o‘lchaydigan asboblar.
21. Havoning namligi va uni o‘lchash.
22. Termodinamikaning birinchi qonuni va uning gazlardagi izojarayonlarda qo‘llanilishi.
23. Kristall jismlarning erishi. Solishtirma erish issiqligi.
24. Issiqlik mashinalarining ishlash prinsipi. Issiqlik mashinalarining foydali ish koeffitsenti.
25. Bug‘lanish va kondensatsiya. Qaynash. Bug‘ hosil bo‘lish solishtirma issiqligi.
26. Suyuqlik bosimining oqim tezligiga bog‘liqligi. Samolyot qanotining ko‘tarish kuchi.
27. Jismlarning ichki energiyasi va uni o‘lchash usullari. Issiqlik uzatish usullari. Issiqlikdan kundalik turmushda foydalanish.
28. Zaryadlangan jismlarning o‘zaro ta’siri. Kulon qonuni. Elektr zaryadining saqlanish qonuni.
29. Elektr maydonida o‘tkazgichlar va dielektriklar. Elektr maydon kuchlanganligi. Maydon - ochiq, meʼmoriy jihatdan tartibga keltirilgan, atrofi bino, inshootlar yoki daraxtlar bilan toʻsilgan keng satq. Toʻrtburchakli, temperaturapetsiyasimon. doirasimon, tuxumsimon (oval) va boshqa shakllarda yopiq yoki ochiq holda boʻladi.
30. Elektr sig‘imi. Kondensatorlar. Kondensatorlarning ishlatilishi.
2-bo‘lim
1. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni. O‘tkazgichlarni ketma-ket va parallel ulash.
2. To‘la zanjir uchun Om qonuni. Elektr tokining ishi va quvvati.
3. Metallarda elektr tokining tabiati. Elektr qarshiligining temperaturaga bog‘liqligi.
4. Gazlarda elektr toki.
5. Vakuumda elektr toki.
6. Elektr va magnit maydonlari. Bu maydonlarning manbalari va ularni payqaydigan asboblar.
7. Yarim o‘tkazgichlar. Xususiy va aralashmali o‘tkazuvchanlik. Yarim o‘tkazgichli asboblar.
8. Toklarning o‘zaro ta’siri. Tokning magnit maydoni.
9. Elektromagnit induksiya. Magnit oqimi. Elektromagnit induksiya qonuni. Lens qoidasi.
10. O‘zgaruvchan tok. O‘zgaruvchan tok generatori. O‘zgaruvchan tok kuchi va kuchlanishining ta’sir etuvchi qiymati.
11. O‘zgaruvchan tok zanjirida induktivlik va sig‘im.
12. -zarralarning sochilishiga doir Rezerford tajribalari.
13. O‘zgaruvchan tokni transformatsiyalash. Elektr energiyani uzatish. O‘zbekistonda elektr energetikaning rivojlanishi.
14. Avtotebranishlar. So‘nmaydigan elektromagnit tebranishlar generatori.
15. Magnit maydoni va uning mavjud bo‘lish shartlari. Magnit maydonining elektr zaryadiga ta’siri va uni tasdiqlaydigan tajribalar. Magnit induksiyasi.
16. O‘z induksiya hodisasi. Induktivlik.
17. Elektromagnit induksiya hodisasi. Lents qoidasi.
18. Erkin va majburiy elektromagnit tebranishlar. Tebranish konturi va unda elektromagnit tebranishlar energiyasining o‘zaro aylanishi. Tebranishlar chastotasi va davri.
19. Linzalar. Linza formulasi. Yig‘uvchi linzada tasvir yasash.
20. Fotoeffekt va uning qonunlari. Fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasi. Fotoeffektning texnikada qo‘llanilishi.
21. Borning kvant postulotlari. Atomlarning yorug‘likni yutishi va chiqarishi. Spektral analiz.
22. Atom yadrosining tarkibi. Izotoplar. Atom yadrosining bog‘lanish energiyasi. Zanjirli yadro reaksiyasi.
23. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘likning elektromagnit tabiati.
24. Yorug‘likning qaytish va sinish qonunlari. Nur sindirish ko‘rsatigichi.
25. Radioaktivlik. Radioaktiv nurlanish turlari va ularni qayd etish usullari. Ionlashtiruvchi nurlanishlarning biologik ta’siri.
26. Yorug‘lik difraksiyasi va dispersiyasi.
27. Nisbiylik nazariyasi elementlari.
28. Galaktika haqida tushuncha. Quyoshning galaktikadagi harakati.
29. Quyosh sistemasidagi kichik jismlar.
30. Quyosh sistemasining tuzilishi. Quyosh sistemasi tuzilishiga bo‘lgan turlicha qarashlar.
3-bo‘lim
1. Laboratoriya ishi: Dinamometrning bikrligini aniqlash.
2. Laboratoriya ishi: Jismni qiya tekislik bo‘yicha ko‘tarishda foydali ish koeffitsentini aniqlash.
3. Laboratoriya ishi: Shishaning nur sindirish ko‘rsatgichini aniqlash.
4. Laboratoriya ishi: Elektromagnit induksiya hodisasini kuzatish.
5. Laboratoriya ishi: Linzaning fokus masofasini aniqlash.
6. Laboratoriya ishi: O‘tkazgichlarni ketma-ket ulash.
7. Laboratoriya ishi: Ixtiyoriy shakldagi qattiq jism zichligini aniqlash.
8. Laboratoriya ishi: Aylanish o‘qiga ega bo‘lgan richag misolida momentlar qoidasini amaliy ravishda tekshirish.
9. Laboratoriya ishi: O‘tkazgichlarni parallel ulash.
10. Laboratoriya ishi: Ampermetr va voltmetr yordamida o‘tkazgich elektr qarshiligini aniqlash.
11. Laboratoriya ishi: Sirpanish ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash.
12. Jism yuqjriga tik ravishda 30 m/s tezlik bilan otildi.Qancha vaqtlan so`ng
va qanday balandlikda jism tezligi modul jihatidan, Boshlang‘ich holatga
nisbatan 3 marta kichik tezlikka ega bo’ladi?
13. Gorizontga nisbatan 60 0 burchak ostida 40 m/s tezlik bilan otilgan
signal raketasining ko’tarilish balandligi va uchish uzoqligini
aniqlang.
14. Massasi 4 t bo’lgan avtomobil tepalikka 0,2 m/s2 tezlanish bilan ko’tarilmoqda.Agar tepalikning qiyaligi 0,02 va qarshilik koeffitsiyenti 0,04.
-
Devorga perpendikulyar yo’nalishda qoqilayotgan mixga 300 burchak ostida 200 N kuch ta’sir etadi.Bu kuchlarni tashkil etuvchilarga ajrating.
16. Ballonda gaz 150 S temperaturada turibdi. Agar undagi gazning 40 % chiqib ketsa temperaturasi 8 0 C ga kamayadi. Gaz bosimi qanday o’zgaradi?
-
Hajmi 60 m 3 bo’lgan aerostat 100 kPa bosimgacha geliy bilan to’ldirilgan. Gazning ichki energiyasini toping.
-
Hajmi 200 l bo’lgan vanna tayorlash uchun 100 C li sovuq suv va 60 0S li issiq suvdan qanchadan olish kerak?
| Suv, vodorod oksid, H2O - vodorod (11,19%) va kislorod (88,81%)dan iborat eng sodda kimyoviy birikma. S. rangsiz, hidsiz suyuqlik (qalin qatlamda zangori rangli). Mol. m. 18,0160. Yerning geologik tuzilishi tarixi va unda xayotning paydo boʻlishi, fizik va kimyoviy muhit, iqlim va obxavoning shakllanishida S. |
-
Diametri 0,5 mm bo’lgan kapillyar trubkada ko’tarilgan suv massasini
hisoblang.
20. Zaryadi 36 nKl bo’lgan nuqtaviy zaryaddan 9 va 18 sm uzoqlikda
joylashgan nuqtalardagi maydon kuchlanganligini aniqlang.
-
Kuchlanishi 1,4 kV bo’lgan kondensator 28 nKl zaryadga ega.
Kondensatorning sig’imini toping.
21.Uzunligi 10 m ,ko’ndalang kesim yuzasi 2 mm2 bo’lgan po’lat o’tkazgichga
12 mV kuchlanish berildi.O’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchini toping.
22.Nima sababdan elektr isitgich asboblarining spiralini qarshiligi
katta bo’lgan o’tkazgichdan yasaladi?
23.Elementlar batareyasiga lampochka ulangan.Lampochkaga parallel
ulangan voltmetr 4 V ni,ketma-ket ulangan ampermetr 0,25 a ni
ko’rsatsa batareyaning ichki qarshiligi nimaga teng.Elementning
e.yu.k. 4,5 V.
24.Kumushning elektrokimyoviy ekvivalentini bilgan holda,oltinning
elektrokimyoviy ekvivalentini hisoblang.
25. O’ramlari soni 500 ta bo’lgan solenoiddagi magnit oqimi 7 s davo-
mida 5 dan 9 mVb gacha kamayadi. Solenoiddagi E.Yu.K. ni toping.
26. Тebranayotgan torning so’nmas tebranishlari amplitudasi 1 mm,
chastotasi 1 kGs. Тorning nuqtasi 0,2 s davomida qancha masofa
bosib o’tadi?
-
Тebranish konturidagi kondensator sig’imini 25 marta ortti-
rilsa uning xususiy tebranishlar chastotasi qanday o’zgaradi?
-
Nur suvdan shishaga o’tmoqda.Тushish burchagi 350. Sinish bur-
chagini toping.
-
Yorug’likning suvdagi to’lqin uzunligi 0,46 mkm.Uning havodagi
to’lqin uzunligini toping.
-
Ruxga to’lqin uzunligi 0,45 mkm bo’lgan yorug’lik tushmoqda.Fo-
effekt hodisasi kuzatiladimi?
| 