SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
228
yerlar meliorativ yer fondining 4.35 mln gektarini tashkil etadi. Ekinlar yoz chillasida koʻproq
sugʻorishni talab etadi va shu bilan birga daryolarning toʻlin suv davrlari mavsumiy xoʻjalik
muvozanatiga toʻgʻri kelmaydi. Bu esa ekinlarni sugʻorishda koʻplab muammolarga sabab
boʻladi. Shu maqsadda suv omborlarida jamgʻarilgan suvlardan samarali foydalanilmoq-da.
Qishloq xoʻjaligida ekinlarni sugʻorishda: Tuyamoʻyin, Chordara, Qayroqqum, Janubiy Surxon,
Chimqoʻrgʻon, Andijon, Hisorak va Shoʻrkoʻl suv omborlarining ahamiyati nihoyatda katta.
Shoʻrkoʻl suv ombori (Buxoro viloyati Gʻijduvon), Navoiy viloyati (Konimex va boshqa
tumanlar)dagi 35 000 gektar, Chimqoʻrgʻon (Qamashi, Qarshi, Gʻuzor, Koson tumani)ning 188
000 gektar ekinzorlarni sugʻoradi, Andijon suv ombori suvi Fargʻona vodiysida 27 300 gektarga
yaqin yer maydonini suv bilan taʼminlaydi, qoʻshimcha 35 000 gektar yerni sugʻorish imkonini
beradi. Hisorak suv ombori (Shahrisabz va va Chiroqchi) tumanlarining xoʻjalik va maishiy-
kommunal ehtiyojlarida foydalanadi. Janubiy Surxon suv omboridan Sherobod choʻlidagi 52
ming gektar yerning suv taʼminotini yaxshilash, Qumqoʻrgʻon tumani va qoʻshni tumanlarni
suvga boʻlgan ehtiyojini taʼminlasa, Kattaqoʻrgʻon suv ombori suvi bilan Samarqand, Buxoro
viloyatlaridagi 94 000 gektar yer sugʻoriladi va 150 ming gektar yerning suv taʼminotini
yaxshilash uchun xizmat qiladi. Soʻnggi yillarda mamlakatimizda
suvdan oqilona foydalanish,
uning sifati va xavfsizligi taʼminlash, shuningdek suv isteʼmolini hisobga olishning innovatsion
tizimlarini joriy etish boʻyicha kompleks vazifalar amalga oshirilmoqda. Aholining ichimlik suvi
bilan taʼminlash darajasi 73% ga yetgan. 2021-yil davomida 400 km li yangi ichimlik suvi
tarmoqlar barpo etildi va 1100 km tarmoqlar joriy va mukammal taʼmirlandi. 5000 ta inshoot
tarmoqlariga onlayn hisoblagichlar oʻrnatildi, 973 ta nasos qayta taʼmirlandi, 938 ta energo
tejamkor nasoslar faoliyati samarali tashkil etildi. Suv omborlarida jamgʻarilgan suvlardan
aholining maishiy-kommunal ehtiyojlarida, masalan: Pachkamar suv ombori (Gʻuzor tumani),
Janubiy Surxon suv ombori (Qumqoʻrgʻon tumani), Toʻpalang (Denov, Shoʻrchi, Qumqoʻrgʻon
tumanini), Kosonsoy suv ombori (Namangan viloyati), Uchqizil suv ombori (Termiz
shahri),Chorvoq suv ombori (Toshkent viloyati va shahri) ni suv taʼminotini yaxshilash uchun
xizmat qiladi. Suv omborlaridan kommunal ehtiyojlarda foydalanish bilan birga baliq
mahsulotlarini yetishtirishda ham keng foydalaniladi. Baliqlar asosan sunʼiy suv havzalari,
tabiiy
havza va suv omborlarida, intensiv suv havzalarida koʻpaytirilmoqda. Suv omborlarida
baliqchilik xoʻjaliklarini rivojlantirish oʻz samarasini berib kelmoqda. Masalan, Sirdaryo viloyati
(14646 t), Xorazm viloyati (8 669 t), Toshkent viloyati (9565), Jizzax viloyati (5 786 t), Fargʻona
viloyati (6 170 t), eng kam miqdorda Buxoro viloyati (251 t), Surxondaryo viloyati (196 t)
toʻgʻri keladi. Mamlakatimizda barcha sunʼiy suv havzalarida 54245 t, shundan suv omborlarida
36351 t baliqlar urchitilmoqda. Har yili Toʻdakoʻl suv omboridan 500 t, Chimqoʻrgʻon va Jizzax
suv omborlaridan 70-100 t gacha baliq ovlanadi. Hozirda respublikamizda baliqchilik
xoʻjaligining rivojlantirish maqsadida 8 ta birlashma, 7ta kombinat, 10 ta baliqchilik xoʻjaliklar
faoliyat yuritmoqda. Respublikamiz suv omborlarida 106 turdagi baliqlar urchitilmoqda.
Respublikamiz umumiy maydoni 12 ming gektar boʻlgan sunʼiy koʻl va havzalarda 22ming
tonna baliq mahsulotlarini yetishtirish imkoniyatiga ega. Oʻzbekiston suv omborlaridan
sogʻlomlashtirish, dam olish, suv sporti maqsadlarida ham foydalaniladi. Insonlar jazirama yoz
kunlarida va boʻsh vaqtlarida tabiat bagʻrida dam olishga koʻproq ehtiyoj sezadi. Hozirda suv
omborlarida turistik zonalar tashkil etish, mamlakatimiz miqyosida endigina shakllanish
bosqichida. Kelgusida suv omborlari atrofida dam olish zonalari barpo etish orqali mamlakatda
ichki turizm salohiyati rivojlantirish mumkin.
Shuningdek, suv omborlaridan davolash,
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
229
sogʻlomlashtirish maqsadlarida ham keng foydalanish mumkin. Janubiy Surxon, Chordara,
Chorvoq, Sardoba, Hisorak suv omborlari atrofida kichik dam olish zonalari tashkil etishning
ahamiyati yuqori darajada. Gidroenergetika tarmogʻining rivojlanishi mamalaktimizda elektr
energiyasiga boʻlgan ehtiyojini bevosita taʼminlashda xizmat qiladi. Mavjud suv omborlarida
jamgʻarilgan suv resurslaridan oqilona foydalanish maqsadida daryo havzalariga yirik kaskadli
GESlar qurilgan. Daryolarning energetika resurslaridan toʻlaroq
foydalanish uchun GESlar
kaskad tarzida, yaʼni daryo oqimi boʻyicha maʼlum masofada joylashtiriladi. Masalan:
Oʻzbekistondagi Toshkent (Boʻzsuv, Boʻrijar, Oqtepa, Shayxontohur GESlari); Qodriya
(Qodriya, Qibray, Salar, Oqqovoq-2); Chirchiq (Tovoqsoy, Oqqovoq); Quyi Boʻzsuv (GES-14,
GES-18, GES-19, GES-22, GES-23); Oʻrta Chirchiq (Chorvoq, Hojikent, Gʻazalkent);
Shahrixon (GES5A, GES-6A, GES-YUFK-1, GES-4A YUFK-3); Samarkand (GES-1B, GES2B,
GES-ZB, GES-5B) GESlar kaskadlari kiradi. Hozirda respublikamiz suv omborlarida quvvati
505 mln. Mvt elektrenergiya ishlab chiqarilmoqda. Shu bilan birga 1354 mln. kVt miqdorli
oʻrtacha koʻp yillik elektrenergiya ishlab chiqarish imkoniyati ham mavjud. Kanallar suv
tushirgichlaridagi kichik GESlar resursi esa 3060.7 mln. kVt ni tashkil qiladi. Hozirgi kunda
suv omborlari barpo etishga katta eʼtibor qaratilmoqda. Suv omborlari tog‘li rayоnlarda va past-
tekisliklarga qurilgan bo‘ladi. O‘zbеkiston hududidagi suv omborlarining ko‘pchiligi pastlik
rayоnlariga tеgishlidir. Past–tеkisliklardagi suv omborlaridа tog‘li rayоnlarnikiga qaraganda suv
tarkibidagi cho‘kindilar miqdori katta bo‘ladi. Buning natijasida
suv omborining yarim hаjmi
25–50 yildan so‘ng loyqa bosadi va 50–100 yilda umuman ishdan chiqadi. Мasalan, Qayrоqqum
suv ombori 4,2 mlrd. m³ dan 0,5 mlrd m³ hаjmini loyqa bosgan boʻlsa, Chordarа suv omborida
uch yil ichida 5,7 mlrd. m³ dan 0,10 mlrd. m³, Qashqadaryoda qurilgan Chimqoʻrgʻon suv
ombori 20 yilda 60 mln. m³, Gʻuzordaryodagi Pachkamar suv ombori 9 yilda 17 mln. m³,
Janubiy Surxon suv omborining toʻrtdan bir qismi 25 yilda loyqa bosgan. Sirdaryodagi
Uchqoʻrgʻon suv ombori hajmi 19 yil davomida 60% ga qisqardi. Daryo suvlarining yil
davomida lоyqаligi natijasida, dаryolаrdа bаrpо еtilgаn suv оmbоrlаrini tеz cho‘kindi qоplаy
bоshlаydi, оqibаtdа ulаrning suv sig‘imi yildаn - yilgа kаmаya bоrаdi. Аyrim hоllаrdа еsа ulаr
bir nеchа o‘n yillаr dаvоmidаyoq dаryo оqimini bоshqаrish uchun yarоqsiz hоlgа kеlib qoladi.
Loyqa bosishining asosiy sababi suv omborlarining xoʻjalikda notoʻgʻri foydalanish natijasida
yuzaga kelgan. Маsаlаn, kichik suv оmbоrlаridа lоyqа bоsish birdаnigа butun suv оmbоri kоsаsi
bo‘ylаb sоdir bo‘lаdi. Suv оmbоrini lоyqа bоsishi uning sig‘imini kаmаytirib, sаmаrаdоrligini
kеskin pаsаyishiga sabab boʻladi. Buning оldini оlish uchun suv оmbоrining ish rеjimini to‘g‘ri
tаshkil qilish lоzim. Hozirgi paytda mamalaktimizda
mavjud gidrotexnik inshootlar, suv
omborlari, gidrouzellar va minglab kichik gidroinshootlar bilan birga 27 000 km uzunlikdagi 60
ta magistral va xoʻjaliklararo kanallardan samarali foydalanib kelinmoqda. Soʻnggi yillarda
barpo etilgan suv omborlarining xoʻjalik miqyosida ahamiyati ortib bordi. Kattaqoʻrgʻon ( hajmi
900 mln m³ ), 1951; Quyimozorri ( hajmi 250 mln m³), 1967; Chimqoʻrgʻon ( hajmi 450 mln m³
), 1960 ; Janubiy Surxon ( hajmi 610 mln m³ ), 1967; Toʻdakoʻl ( hajmi 800 mln m³ ), 1968;
Tallimarjon ( hajmi 1530 mln m³ ), 1985; Chorvoq ( 1650 mln m³ ), 1964; Sardoba hajmi ( 930
mln m³), 2017; Kattaqoʻrgʻon suv ombori mamlakatimizda tashkil etilgan birinchi suv ombori
hisoblanadi. Bundan tashqari 2017 - yilda Sirdaryo viloyatida tashkil etilgan Sardoba suv
omborining qurilishi Sirdaryo va Jizzax viloyatlarining unumdor yerlaridan foydalanish bilan
birga qishloq xoʻjaligi ekinlarining hosildorligini oshirish imkonini berdi. Sardoba suv ombori
atrofida dam olish zonalari tashkil etish rejalashtirilgan edi.
