Oʻzinduksiya
Oʻzinduksiya — elektr zanjiridagi tok kuchining oʻzgarishi natijasida bu zanjirda elektr
yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil boʻlishi. Zanjirda tok oʻzgarganida shu zanjir konturi bilan
cheklangan yuzada magnit induksiya oqimi ham oʻzgaradi, natijada unda Oʻzinduksiya e.yu.k.
hosil boʻladi. Uning yoʻnalishi Lens qoidasi bilan aniqlanadi. Oʻ. hodisasi elektrotexnika va
radiotexnikada muhim ahamiyatga ega. Mas, induktivlik gʻaltagiga ketmaket ulangan
kondensator Oʻ. tufayli oʻz-oʻzidan qayta zaryadlanadi, natijada konturda elektromagnit
tebranishlar paydo boʻladi.Konturni kesib o ‘tadigan magnit oqimining o ‘zgarishi ro‘y
beradigan
barcha hodisalarda elektromagnit induksiya hodisasi ro‘y beradi. Kuzatilayotgan konturdan
o‘tayotgan tok kuchining o‘zgarishi konturda qo‘shimcha tok kuchi hosil qiladigan konturdagi
EYUK ni hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu hodisaga о ‘zinduksiya, o‘zinduksion EYUKni hosil
qiladigan qo‘shimcha kuchga о ‘zinduksiya ekstra toki deyiladi. 0 ‘zinduksiya EYUK i nimalarga
bog‘liq va u qanday kattaliklar bilan ifodalanadi? Ixtiyoriy nuqtada hosil bo‘luvchi magnit
induksiya vektori g‘altakdan o‘tayotgan tok kuchiga to‘g‘ri proporsional: d> = ILBunda L —
konturning induktivligi bo‘lib, konturdan bir birlik tok
kuchi o‘tganda konturda hosil bo‘luvchi magnit induksiya oqimiga son jihatdan teng bo‘lgan
kattalikdir.
0 ‘zinduksiya hodisasiga tenglamani tatbiq etsak,
dd>
_ d l
E s = - dl = - L ^ t (5-4)
hosil bo‘ladi. 0‘zinduksiya EYUK tok kuchining o ‘zgarish tezligiga to ‘g‘ri proporsional bo‘lar
ekan. Induktivlik L = d l / / d t bo'ladi. Bu ifodadan foydalanib, uning birligini aniqlasak,
konturdagi tok bir sekundda bir amperga 0 ‘zgarganda bir volt 0 ‘zinduksiya EYUK i hosil b o
‘lsa, bu konturning birligini birgenri deyiladi: 1H = w U s = 1 V c 1с H ar qanday konturni tok
manbaiga ulagan vaqti tok kuchi eng katta qiymatga erishmaydi, buning uchun ma'lum vaqt
o‘tadi. Bu vaqtda konturda ulanish ekstratoki hosil bo'ladi. l - e Bunda I 0—tokning erishishi
zarur bo‘lgan maksimal qiymati, R — zanjir qarshiligi, L — induktivlik. Kalit uzilganda esa tok
kuchi nolga teng bo‘lishi uchun yana vaqt kerak. Bu vaqtdagi tokka uzilish ekstratoki deyiladi .
U quyidagicha ifodalanadi: L Bunda f - — —zanjiming doimiy vaqti deyiladi va u tok kuchini
qancha К vaqtda y e m arta o ‘zgarishini ko‘rsatadi. Zanjirning qarshiligi (R) qancha kichik b o
‘lib, uning induktivligi (L) qancha katta bo‘lsa, zanjirdagi tokning kamayuvi shuncha sekin
bo‘ladi. Bunda ko‘p o'ramli temir о ‘zakli g‘altakka parallel ravishda galvanometr ulangan.
Zanjir tok manbaiga ulanganda manba EYUK yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda g‘altakda
ulanish induksion EYUK hosil bo'ladi. Bu holdagi tok yo‘nalishi rasmda tutash strelka bilan
ko‘rsatilgan. Zanjirni uzishda esa g‘altakda induksiyalangan EYUK g‘altakdagi tokni awalgi
yo‘nalishini saqlaydi, ammo zanjir m anbadan uzilgan b o ‘lgani uchun uzilish ekstratoki
galvanometr orqali punktir strelka bilan ko'rsatilgan yo‘nalishda o‘tadi. G ‘a_ltak induktivligini
hisoblaylik. Uning uzunligi / va umumiy sim o‘ram lar soni N ta bo‘lsin. U vaqtda uzunlik
birligidagi o'ram lar soni _ N n ~ bo‘lib, unda hosil bo‘luvchi magnit maydon induksiyasi B = w
0In 0 ‘tayot'gan oqim: Tutinisfi oqimi: Г ф = N 0 , = ц ц ()п 71 SI 0 ‘zinduksiya EYUK i esa bo‘lib,
uni bilan taqqoslasak, induktivlik L = (j,fu0n 2Sl bo‘ladi. Bu ifoda bir qatlam o‘ralgan toroid yoki
juda uzun solenoid (g‘altak)
uchun o ‘rinlidir.
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
(2000-2005) maʼlumotlaridan
foydalanilgan.
Ushbu maqola
chaladir
. Siz uni
boyitib, (h
ttps://uz.wikipedia.org/w/index.php?title
=O%CA%BBzinduksiya&action=edit)
Vikipediyaga
yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=O
ʻ
zinduksiya&oldid=3975489
"
dan olindi
Bu sahifa oxirgi marta 4-Dekabr 2023, 09:49 da
tahrir qilingan.
•
Matndan
CC BY-SA 4.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
|
