30
6-AMALIY MASHG’ULOT
YOYLI DASTAKLI PAYVANDLASH UCHUN QOPLAMALI
ELEKTRODLARNI RUSUMLANISHINI O’RGANISH
Ishdan maqsad: Yoyli dastakli payvandlash uchun qoplamali elektrodlarni
rusumlashini o’rganish.
Kerakli jihozlar va asbob-uskunalar: Yoyli dastakli payvandlash uchun
mo’ljallangan turli qoplamali elektrodlardan namunalar.
Qoplamali elektrodlar haqida umumiy ma’lumot
Yoy dastakli payvandlash uchun metall qoplamali elektrodning metall o’zagiga
maxsus qoplama qoplangan bo’ladi (6-rasm).
6-rasm. Qoplamali elektrod:
1 – o’zak; 2 – o’tish hududi; 3 – qoplama; 4 – qoplamasiz yon tomon.
Yoy bilan qo’lda payvandlash uchun quyidagi o’lchamlardagi payvandlash
elektrodlari tayyorlanadi. (6.1-jadval)
Elektrodlar o’lchamlari
6.1-jadval
Elektrodning
diametri, mm
1,6
2,0
2,5
3,0
4,0
5,0
6,0 8.0
10.0
12,0
E
le
kt
ro
dn
in
g
u
zu
nl
ig
i,
m
m
Uglerodli va
legirlangan
elektrodlar
200,
250
250
250,
300
300,
350
350,
450
450
Yuqori
legirlangan
elektrodlar
150,
200
200,
250
250
300,
350
350
350,
450
31
Barcha turdagi elektrodlarga qo’yiladigan talablar quyidagilardan iborat:
- yoyning turg’un yonishini va chokning yaxshi shakllanishini ta’minlash;
- payvand chok metalini berilgan kimyoviy tarkibda olish;
- elektrod sterjeni va qoplamaning bir tekis hamda sokin suyuqlanishini
ta’minlash;
- elektrod metalini minimal sachratishva payvandlashning yuqori unumdorligini
ta’minlash;
- shlakning oson ajralishi va qoplamalarning yetarlicha mustahkam bo’lishi;
- ma’lum vaqt oralig’ida elektrodlarning fizik-kimyoviy va texnologik
xossalarining saqlanishi;
- tayyorlash va payvandlash vaqtida zaharliligi minimal bo’lishi kerak.
Elektrodlar xususiyati elektrod o’zagi va qoplamasining kimyoviy tarkibiga
qarab aniqlanadi. Erigan metall kimyoviy tarkibiga va uning mexanik
xususiyatlariga elektrod o’zagining kimyoviy tarkibi yanada kuchliroq ta’sir etadi.
Elektrodlar turlari
Ishlatiladigan qoplamlar nihoyatda xilma-xil bo’lgani uchun elektrodlar
bo’yicha qoplamlarining tarkibiga qarab mas, balki nima payvandlanishi, chok
metali hamda ana shunday turdagi elektrodlar bilan payvandlanganda hosil
bo’ladigan payvand birikmalarning mexanik xossalariga qarab turlarga bo’linadi.
Elektrodning har qaysi turiga elektrodlarning bir nechta rusumi mos keladi.
Masalan, 42 turiga OMA-2, AHO-6, Mp - 4 va boshqa elektrodlar to’g’ri keladi.
Elektrodning rusumi uning sanoat belgisi bo’lib, odatda, o’zak va qoplamani
tavsiflaydi.
9467-75 «Konstruksion va issiqqa chidamli po’latlarni elektr yoy
yordamida payvandlashda ishlatiladigan metall elektrodlar. Elektrod turlari».
Uglerodli va kam legirlangan konstruksion po’latlarni payvandlash uchun
elektrodlarning to’qqiz turi:
42,
42A,
46,
46A,
50,
50A,
55,
60
mustahkamligi oshirilgan va yuqori bo’lgan legirlangan konstruksion po’latlarni
payvandlash uchun besh turi: 70, 85, 100, 125, 150 ko’zda tutilgan. Bundan
32
tashqari, issiqqa chidamli po’latlarni payvandlash uchun elektrodlarning to’qqiz turi:
09M,
09MX,
09X1M,
05X2M,
09X2M1,
09X1M ,
10X1M1B,
10X3M1B , 10X5M mo’ljallangan.
Elektrodning turi
harfi va chok metalining kafolatlanadigan mustahkamlik
chegarasini 10
-1
MPa hisobida ko’rsatadigan raqam bilan belgilanadi. A harfi shu
elektrod bilan eritib qoplangan chok metalining plastik xossalari yuqoriligini
ko’rsatadi. Bunday elektrodlar eng ma’suliyatli choklarni payvandlashda ishlatiladi.
Uglerodli va legirlangan konstruksion po’latlarni payvandlashga mo’ljallang
ko’pchilik elektrodlarning o’zaklarini tayyorlash uchun
-08 va
-08A rusumli
simlar qo’llanadi.
9466-75 «Eritib qoplash va yoyli dastakli payvandlash uchun
qoplamali metall elektrodlar. Tasnifi, o’lchamlari va umumiy talablari»
Dastakli yoy payvandlashda qo’llaniladigan elektrodlar
9466-75 «Eritib
qoplash va yoy dastakli payvandlash uchun metali qoplamali elektrodlar. Tasnifi,
o’lchamlari va umumiy talablar» bo’yicha quyidagi asosiy belgilari bo’yicha
klassifikatsiyalanadi:
1. Elektrodlar payvandlanadigan metallarning turlariga qarab quyidagi sinflarga
bo’linadi:
a) uglerodli va kam legirlangan konstruksion po’latlar uchun (shartli belgisi - ").
b) legirlangan konstruksiyon po’latlar uchun (shartli belgisi - " ").
d) issiq bardosh po’latlar uchun (shartli belgisi - “T”).
) yuqori legirlangan alohida xususiyatga ega bo’lgan po’latlar uchun (shartli
belgisi -” ”).
f) eritib qoplashga mo’ljallangan alohida xususiyatli qatlam hosil qiluvchi
elektrodlar (shartli belgisi - “ ”).
2. Qoplamaning qalinligi:
Elektrodning umumiy diametri “D” ni elektrod
o’zagining diametri “d” ga nisbatiga bog’liq holda aniqlanadi va quyidagi
guruhlarga bo’linadi.
a) D/d 1,2 – yupqa qoplamali elektrodlar, (shartli belgisi – "M");
b) 1,2 D/d 1,45 – o’rtacha qoplamali eletrodlar, (shartli belgisi – " ")
33
d) 1,45 D/d 1,8 – qalin qoplamali elektrodlar, (shartli belgisi – " ")
e) D/d 1,8 – o’ta qalin qoplamali elektrodlar, (shartli belgisi – " ")
4. Elektrodlar qoplamasining turi bo’yicha quydagi guruhlarga bo’linadi:
a) kislota qoplamali – (shartli belgisi – “A”);
b) asosiy qoplamali – (shartli belgisi – “ ”);
d) sellyuloza qoplamali – (shartli belgisi – “ ”);
e) rutil qoplamali – (shartli belgisi – “ ”).
f) aralash turdagi qoplamali – qo’shaloq belgili (masalan,
);
g) boshqa turdagi qoplamali – (shartli belgisi – “ ”).
h) qoplama tarkibida 20% dan ko’p temir kukuni bo’lgan elektrodlar uchun, guruh
shartli belgisiga qo’shimcha ” ” harfi yoziladi.
5. Payvand choklarini bajarilishiga ruxsat etilgan fazoviy holatlariga qarab
elektrodlar 4 guruhga bo’linadi:
a) hamma fazoviy holatlar uchun mo’ljallangan elektrodlar – (shartli belgisi – “1”)
b) vertikal holatning “tepadan pastga” ko’rinishidan boshqa hamma holatlar uchun
mo’ljallangan elektrodlar – (shartli belgisi – “2”).
e) pastki holat, gorizontal holat va vertikal holatning “pastdan tepaga” ko’rinishlari
uchun mo’ljallangan elektrodlar – (shartli belgisi – “3”).
d) pastki holat va pastki holatlarda “qayiqsimon” ko’rinishlarga mo’ljallangan
elektrodlar – (shartli belgisi – “4”).
6. Payvandlashda ishlatiladigan tok turi, qutbi hamda salt yurish kuchlanishining
kattaligiga qarab elektrodlar 10 ta ko’rinishga bo’linadi (6.2-jadval).
Tok turi, qutblanishi va hamda salt yurish kuchlanishiga nisbatan
elektrodlarni belgilanishi
6.2-jadval
Tavsiya etilgan qutb
Ta’minlovchi manbaaning
salt ishlash kuchlanishi U
xx
, V
Raqam belgilari
teskari
-
0
34
har-hil
to’g’ri
teskari
50±5
50±5
50±5
1
2
3
har-hil
to’g’ri
teskari
70±10
70±10
70±10
4
5
6
har-hil
to’g’ri
teskari
90±5
90±5
90±5
7
8
9
Elektrodlarni rusumlash
Elektrodlarning to’liq shartli belgisi quyidagi ma’lumotlarni tashkil etadi:
1 – turi;
2 – rusumi;
3 – diametri;
4 – elektrodlarni mo’ljallanganligi;
5 – qoplama qalinligi belgisi;
6 – elektrodlarni sifat guruhi;
7 – eritib qoplanadigan metall xususiyatini ko’rsatuvchi belgilar guruhi
9467-75 bo’yicha;
8 – qoplama turini belgisi;
9 – payvandlash ruxsat etilgan fazoviy holatni ko’rsatuvchi belgi;
10 – ruxsat etilgan tok turi va qutbini ko’rsatuvchi belgi;
11 –
9466-75 ning standart belgisi;
12 – elektrod turini belgilab beruvchi.
35
Elektrodlarning shartli belgilari.
Misol:
46A turidagi,
-13/45 rusumli, diametri 3 mm, kam uglerodli va
kam legirlangan po’latlarga mo’ljallangan ( ), qalin qoplamali ( ), 2 - guruh
sifatidagi, -432(5) payvand chokining mexanik xususiyatlari, asosli qoplamali ( ),
barcha fazoviy holatlarda payvanlashga mo’ljallangan (1), o’zgarmas tokning
teskari qutbiga va har qanday salt yurish kuchlanishiga mo’ljallangan elektrodning
rusumlanishi quyidagicha bo’ladi:
75
9467
,
75
9466
10
)
5
(
432
2
0
,
3
45
/
13
46
Topshiriq:
Quyidagi rusumlanishni tariflang:
36
9467-75
9466-75
| 