|
MODELLASHTIRISH AXBOROT TIZIMINI LOYIHALASHNING ASOSI SIFATIDA
Pdf ko'rish
|
| bet | 18/551 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 15,84 Mb. | | #234763 |
Bog'liq Asosiy oxirgi 17.05.2023 18.20MODELLASHTIRISH AXBOROT TIZIMINI LOYIHALASHNING ASOSI SIFATIDA
Kayumova Nasiba Ashurovna
Qarshi davlat universiteti, p.f.d.,(DSc), v.b.professor.
Orcid рақам: 0009-0000-8633-7277. E-mail. n_ashurovna@mail.ru
Turli-tuman sharoitlarda real tizimlarning, jarayon va obyektlarning hatti-harakatlarini
kuzatish yoki ularni o‘zgartirish odatda qiyin kechadi, ba’zan esa imkonsiz bo‘ladi. Bunday
vaqtda biz, tizimlarning, jarayon va obektlarning modelini yaratib muammoni hal
qilishimiz mumkin. tizimlar, jarayonlar va obektlarning modelini qurib, biz qayta-qayta
dastlabki holatiga qaytishinmiz, shuningdek, o‘zgaruvchan sharoitlarda uning xatti-
harakatlarini kuzatishingiz mumkin bo‘ladi.
Model – lotinchadan olingan, “modulus”– “oʻlchov, analog, namuna” ma’nolarini ifodalab,
qandaydir real jarayon, qurilma yoki kontsepsiya, tizimni ifodalash va o‘rganish, maʼlumot
olish vositasi boʻlib xizmat qiladigan tizimdir. Modelni obyektning dastlabki o‘rnini
bosuvchi, uning ayrim xususiyatlarini o‘rganishni ta’minlovchi, tizimni tahlil qilish va
bashorat qilish, shuningdek, to‘g‘ri boshqaruv qarorini qabul qilish uchun zarur bo‘lgan
sifat va miqdoriy natijalarni olish uchun soddalashtirilgan taqdimoti deb qarash mumkin.
Muayyan muammoni hal qilishda, o‘rganilayotgan obektning ma’lum bir xususiyatini
aniqlash lozim bo‘lganda model nafaqat zarur, balki ba’zan yagona tadqiqot vositasi sifatida
foydalaniladi. Bir dona yoki bir xil obekt ko‘plab modellarga ega bo‘lishi mumkin va turli xil
obektlar bitta model bilan tavsiflanishi ham mumkin.
Ilm-fan, texnika va texnologiya sohasida "model" tushunchasining noaniqligi tufayli
modellar turlarini yagona tasniflash juda qiyin hisoblanadi. Modellar turli sabablarga ko‘ra
amalga oshirilishi mumkin. Masalan, modellar quyidagicha tasniflanadi:
1.
Foydalanish maqsadiga ko‘ra modellar
2.
Qo‘llanish sohasi bo‘yicha modellar
3.
Vaqt hisobi omili bo‘yicha modellar
4.
Tizimga ta'siri bo‘yicha modellar
5.
Taqdimot qilinishi bo‘yicha modellar
6.
Inson bilimining sohasi bo‘yicha va hokazo.
Model – masalani yechishda asl nusxa o‘rniga ishlatiladigan analog, prototip, shablon,
namuna bo‘lib hisoblanadi. Model asl nusxa haqida bizga ma'lum bo‘lgan cheklangan
ma'lumotlar: xususiyatlari, xatti-harakatlari to‘plami asosida quriladi.
Modellarni qurish va modellardan foydalanish (ular bo‘yicha masalalarni hal qilish)
quyidagilar uchun amalga oshiriladi:
ilgari noma'lum ma'lumotlarni olish, yangi xususiyatlar va kelajakdagi xatti-
harakatlarni bashorat qilish;
yechimlarni amalga oshirishdan foyda olish,
ma'lum ma'lumotlarni tizimlashtirish, umumlashtirish uchun.
|
| |
