|
Quyoshning sporodik radionurlanishi
|
| bet | 2/4 | | Sana | 09.01.2024 | | Hajmi | 257,5 Kb. | | #133036 |
Bog'liq Quyosh tizimining kelib chiqishi va evolyutsiyasi.Quyoshning sporodik radionurlanishi
Aktiv Quyosh radionurlanishi, bizning tojning kondensatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lib , u o‘z ichiga bir necha turdagi qisqa davrli sekundan boshlab bir necha soatgacha bo‘lgan uzunlikdagi chaqnashdan iborat bo‘dadi. Xamma turdagi chaqnashlar xromosfera chaqnashlari bilan bog‘liq. Chaqnashlar Quyosh aktiv soxasining yuqori qismida, yani Quyosh atmosferasining yuqori balandligida kuchli magnit maydoni mavjud yo‘lgan joyda sodir bo‘ladi. Chaqnashning eng ko‘p ehtimoli magnit maydonni nolinchi chiziq yaqinida bo‘ladi, u yerda maydon qutblarini yunalishi qarama-qarshi bo‘ladi.
3.5-rasm. Nolinchi magnit maydon chiziqlari yaqinida Quyosh chaqnashlari sodir bo‘lish sxemasi.
Bunday konfiguratsiyada noturg‘un bo‘lgan to‘lqinlar magnit maydonda tutashishlari mumkin. Bunday holda magnit maydon kuchlanganligini o‘zgarishi arrasimon bo‘ladi va u Maksvell (2,2) tenglamasiga asosan kuchli elektr maydonni hosil qiladi ( )
To‘liq ionlashgan plazmaning yuqori o‘tkazuvchanligi hisobiga kuchli elektr toki hosil bo‘ladi. Dissipatsiya issiqlik toki nisbatan katta bo‘lmagan sohani tez isitadi. Hammadan oldin optik diapazonning N( chizig‘ida chaqnash kuzatiladi. Ko‘pincha kuchli chaqnashlar ayniqsa kuchli qizishda va oq yorug‘likda kuzatiladi. Chaqnash paytida relyativistik elektronlarni energiyagacha bo‘lgan zaryadlangan zarrachalarni tezlanishi va zarb to‘lqini sodir bo‘ladi . Ushbu fizik jarayon yani, Quyosh chaqnashi natijasida radionurlanish hosil bo‘ladi. Bir нечта chaqnashlar. Ko‘rgazma sifatida chaqnash tasvirlari (rasm3,6) da bitta diogrammada “vaqt-tulqin uzunlik” diagrammasida shtrixlangan soxa bilan ko‘rsatilgan.
Rasm 3.6. Quyoshning sporadik radionurlanishlarini turlari
Mikroto‘lqinli chaqnash. Ushbu chaqnash santimetrli to‘lqinda (((10-20 sm) kuzatiladi. Ular ikkita sinflarga bo‘linadilar: impulsli va doimiy o‘suvchi va pasayuvchi chaqnashlarga.
Impulsli chaqnashlarga qattiq rentgen nurlanishi (energiyasi (80 kev) chaqnashlari bilan bog‘langan (korrelatsiya) bo‘ladi. Nurlanish mexanizmi - kuchli magnit maydon sohasida chaqnash magnit tormozlanishi xususiyatiga ega bo‘ladi. Ushbu chaqnash intensivligi doimiy ravishda o‘suvchi va pasayuvchi bo‘lib yumshoq rentgen nurlanishiga (((8-12) mos keladi, natijada chaqnash sohasida plazma qizib, 10 mln. gradusgacha ko‘tariladi. Mikroto‘lqin chaqnashlari intensivligi qisqa va tez o‘zgaradigan chaqnash to‘g‘risidagi prognozni beradi va radionurlanishi ((3sm to‘lqin uzunligigacha ko‘tarilib optik chaqnashga bir necha minut qolganda boshlanadi.
Detsimetrli nurlanish. Ushbu diapazonda 250 Mgs chastotadan yuqori bo‘lgan mikroto‘lqinli chaqnashlari bilan birga kuzatiladi. Burchak o‘lchami (r1-51) kichik bo‘lgan manbalar generatsiyalanadi, u manbalarning o‘lchami mikroto‘lqin chaqnashlariga yaqin bo‘ladi. Ravshanlik temperaturasi Tv(106-109k bo‘ladi. Fotosferadan (0,06 (0,07) Ro yuqori bo‘lmagan balandlikda esa chaqnash yaqinida generatsiya soxasi joylashgan bo‘ladi va bu eng pastki toj qatlamiga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun to‘lqin qirrasi qizigan gazda, front tezligidan katta tezlikda xarakatda bo‘ladi. Natijada to‘lqin fronti juda tik bo‘ladi. QAchon front to‘ntarilishi kelib chiqsa ,u xolda to‘lqin birdan gaz parametrlariga (kichik temperatura va bosim ) aylanadi va ultratovush yoki zarb tovushi hosil bo‘ladi. To‘lqinning zarb kuchi Maxa M soni bilan xarakterlanadi - u to‘lqin fronti tezligini gazdagi tovush tezligi nisbatiga teng:
Gazda zichlanib qolgan to‘lqinlar dastlab zarb to‘lqini ko‘rinishida tarqaladi, agarda gaz ultratovush tezlik bilan xarakat qiladigan tezlikka o‘tganda. Bunday xolatda xromosfera qatlamlarida sodir bo‘ladigan chaqnashlar o‘rin oladi. Zarb to‘lqinlari frontida plazma tebranishlari qo‘zg‘aladi. Tebranish energiyasining bir qismi elektromagnit to‘lqin energiyasiga aylanadi, va u II turdagi chaqnash ko‘rinishida kuzatiladi. Zarb to‘lqinini Quyosh tojining yuqori kattaligiga ko‘tarilishida, qayerda elektron konsentratsiyasi kam bo‘lsa o‘sha yerda plazma chastotasidan pastroqda past chastotadagi chaqnash dreyfiga mos keladi.
II turdagi chaqnash garmonikasi sochilishini magnit maydoni H(2-6 Gs mavjudligi bilan tushuntirish mumkin. Nurlanish ((((((n chastotada sodir bo‘ladi. Xuddi signal modulatsiyasi paytida plazma chastotasi girochastotada sodir bo‘lganday tuyuladi.
IV turdagi nurlanish. Ushbu nurlanish II turdagi chaqnashdan so‘ng kuzatiladi, u holda xromosferadagi chaqnash juda kuchli bo‘ladi, xususiy sholda proton chaqnashini eslatadi. (bu holda nafaqat elektronlar, biroq protonlar ham tezlanish oladi). Ko‘pincha metrli diapazonda to‘lqinlar kuzatiladi, ammo, keng diapozondagi chastotalar ham uchraydi (santimetrli diapozondagi to‘lqinlargacha). Mazer generatsiyasi sinxroton mexanizmi bo‘yicha sodir bo‘ladi. Chaqnash oblastidan tashlangan plazma quyulishi magnit maydonini muzlashiga olib keladi. Maydon ba’zi bir miqdordagi relyativistik elektronlarni ushlab turadi. Zarb to‘lqinlari frontida qo‘shimcha elektronlar tezlanishi sodir bo‘ladi. Elektronlar oldinga otilib chiqadi va III turdagi chaqnashlarni vujudga keltiradi. Tezlanish olgan elektronlarni energiyasi uncha katta bo‘lmaydi, shu tufayli sezilarli sixrotron nurlanish faqat ((((0) chastotadagina, ya’ni tojdan chiqa olmaydigan to‘lqinlargagina o‘rinli bo‘ladi. Zarb to‘lqini faqat elektronlarni juda yuqori satxga erishgandagina, sinxrotron nurlanishini kuzatish mumkin. IV turdagi nurlanish V turdagi nurlanishga mos tushadi, ammo, IV turda nurlanish oblastini o‘lchami va nurlanish uzunligi katta (bir necha soat) bo‘ladi. Oqim zichligi 106-107 Yan ga erishadi. Radionurlanish odatda qutblangan bo‘ladi. IV turdagi nurlanish bir-necha sinflarga bo‘linadi. [To‘liq ma’lumotni [19] dan ko‘ring].
|
| |
