Demak. «uzatish soni» iborasi faqat tishli uzatmalarda ishlatiladi; har
doim musbat qiymatga ega boMadi.
Harakatni sekinlashtiradigan
uzatmalar uchun и > l
(-2 / -,);
tezlashtiradigan uzatm alar uchun
и < l <«, /« ,);
3.2-§. Tishli uzatmalar
Aylanma harakat bir valdan ikkinchi valga o ‘zaro ilashgan tishli
gMldiraklar vositasida uzatilsa bunday uzatmalar tishli uzatmalar deb
ataladi.
Tishli uzatmalar o'qlarning joylanishiga qarab quyidagi turlarga
boMinadi:
silindrsimon, o ‘qlari o‘zaro parallel
(3.1 -rasm), konussimon
o ‘qlari o‘zaro perpendikulyar
(3.2-rasm), vintli o ‘qlari o ‘zaro ayqash
joylashgan
(3.3-rasm).
3.1-rasm.
a!
S!
3.3-rasm.
47
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.4-rasm.
Bundan
tashqari
aylanma
harakatni
ilgarilanm a
harakatga
aylantiruvchi mexanizm sifatida ishlatiladigan va tishli g ‘ildirak
bilan
tishli reykadan iborat uzatmalar ham ishlatiladi
(3.4-rasm). Bunday
uzatm alar silindrik uzatm alarning xususiy hoii bo‘lib, g ‘ildiraklardan
birining diametri cheksiz bo‘ladi.
Tishlarning g 4ildirak sirtida joylashuviga qarab, tishli g ‘ildiraklar
to ‘g ‘ri
(3.1 a -rasm), va qiya
(3.1, b -rasm) aylanasim on
(3.2 b-rasm)
turlariga b o ‘linadi.
G ‘ildirak tishlari shakliga ko‘ra
evolventali, (L.Eyler ixtiro qilgan)
nuqtaviy (M .L.Novikov ixtiro qilgan) hamda sikloid ilashish bilan
ishlaydigan turlarga boMinadi.
Bu xil uzatmalar boshqa xil uzatmalarga nisbatan quyidagi
afzalliklarga ega: uzatm aning tezligi 150 m/s gacha bo 'lib, uzatiladigan
quvvat 50000 kVt gacha yetishi mumkin; tashqi
oMchamlari bir muncha
kichik; tayanchlarga tushadigan kuch nisbatan kichik, FIK qiymati
yuqori 0,97-0,98; uzatish soniga salbiy ta ’sir ko ‘rsatuvchi sirpanish
hodisasi b o im ay d i;
ishda ishonchli, chidamligi katta; uzatm a g‘ildirak-
larini har xil metall, metallmas materiallardan tayyorlash mumkin.
Bir pog‘onada uzatish sonining qiymati chegaralangan bo 4lib
umax-1 2 ,5 gacha b o ‘lishi mumkinligi, tayyorlashi nisbatan murakkabligi;
katta tezlik bilan ishlavotganda
shovqin chiqarish; yuqori aniqlikdagi
tishli
g ‘ildiraklam i
tayyorlashning
qiyinligi
m azkur
uzatmaning
kam chiligi hisoblanadi.
K o‘rsatilgan
kam chiliklarga
qaramasdan
m ashinasozlik
va
asbobsozlik sanoatida asosan tishli uzatm alar ishlatiladi.
Yuqorida qayd etilgan uzatmalardan eng ko‘p tarqalgani to ‘g ‘ri va
qiya tishli silindrsimon uzatmalar, chunki bu uzatm alar ishda ishonchli,
tashqi oMchamlari kichik, tayyorlash nisbatan yengil.
Ishlash jarayonida
harakatning yo'nalishini o ‘zgartirish zarur b o ‘lgan hollarda konussimon,
chervyakli uzatmalar ishlatiladi.
48
www.ziyouz.com kutubxonasi
