Kredit yoki kredit liniyasiga ega boʻlgan kichik biznes subʼyektlarining ulushi (%) 2021 yil.
Rivojlanayotgan, sanoat iqtisodiyoti rivojlanayotgan mamlakatlarda kichik firmalarning 27,9 foizi kreditdan foydalanadi (1-chizma). Shu bilan birga, Sahroi Kabirdan janubiy Afrikada kichik biznesning atigi 16,9 foizi kreditga ega bo'lsa, Lotin Amerikasi va Karib havzasida - deyarli har soniyada.
Raqamlashtirish kichik biznes subyektlarining raqobatbardosh ustunligini oshirish orqali xarajatlarni kamaytirish vositalaridan biri bo‘lib, bu qulay ishbilarmonlik muhitini va jahonda ishbilarmonlik muhitini rivojlantirishning asosiy ko‘rsatkichlariga muvofiq O‘zbekistonning ijobiy imidjini shakllantirishni taqozo etadi. 2022-yil 2-chorak yakunlari boʻyicha Oʻzbekiston iqtisodiyotida kichik biznes subʼyektlarining eksporti hajmi 1748557,0 ming AQSH dollarini yoki oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 111,4 foizni tashkil etdi, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) eksportining eng katta hajmi shu yilning 2-choragida 1748557,0 ming AQSh dollarini yoki oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 111,4 foizni tashkil etdi. kichik korxonalar – 969814,0 ming AQSH dollari [5].
Kichik biznes va umuman ishbilarmonlik muhitini rivojlantirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan “Biznes erkinligi” subindeksi tadbirkorlik faoliyatini ochish, yuritish va yopish imkoniyatlarini aks ettiradi; tadbirkorlar zimmasiga tushadigan umumiy ma'muriy yuk darajasi, shuningdek, ishbilarmonlik muhitini tartibga solishda davlatning samaradorligi darajasi [4].
O‘zbekiston pandemiya va uning natijasida boshqa mamlakatlar iqtisodiyotidagi tanazzul sharoitida hukumat tomonidan ko‘rilayotgan rag‘batlantirish choralari tufayli iqtisodiy o‘sishning ijobiy dinamikasini saqlab qolishga va ishbilarmonlik faolligini tiklashga o‘tishga muvaffaq bo‘ldi.
2022-yilda biznes muhitining barcha ko‘rsatkichlari yuqori darajada saqlanib qoldi. So‘nggi yillarda amalga oshirilgan chora-tadbirlar tufayli O‘zbekiston dunyoning 190 ta davlati orasida “Biznes yuritish” reytingida 138-o‘rindan 69-o‘ringa ko‘tarildi.
Bunga kichik biznes sub'ektlari tomonidan ishlab chiqilgan va o'zgartirilgan, o'z salohiyatini jadallashtirishga yordam beradigan jarayonlarni joriy etish chora-tadbirlari yordam berdi. Bu raqamli transformatsiya usullarini muvaffaqiyatli amalga oshirish va kichik biznesni rivojlantirishning yangi strategiyasiga qaratilgan chora-tadbirlar va o‘zgarishlarni korxona xodimlari tomonidan to‘g‘riroq idrok etish talablaridan biridir.
Strategiyani shakllantirish doirasida kichik biznes nafaqat ichki jarayonlarni, balki ularning xarajatlarini ham raqamlashtirishni joriy qilmoqda.
IT-loyiha va kompaniyalarni moliyalashtirishning zamonaviy shakllarini (venchur moliyalashtirish, kraudfanding, IPO, aktivlarni tokenlashtirish) joriy etish, davlat buyurtmalarining shaffofligi va ochiqligini oshirishga qaratilgan “Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasi konsepsiyasi qabul qilindi. axborot texnologiyalari sohasi, venchur fondlari va texnoparklarini tashkil etish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarni rivojlantirishni rag‘batlantirish, raqamli mahsulotlar va xizmatlarni monetizatsiya qilishni qo‘llab-quvvatlash[3].
Raqamli transformatsiyaning kichik biznes uchun uchta eng muhim taʼsiri – bu xarajatlarni kamaytirish, xizmat koʻrsatish va mahsulot sifatini yaxshilash hamda samaradorlikni oshirishdir.
Xususan, tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kompaniyalarning 61 foizi uchun raqamli texnologiyalar ularning biznesida yangi o'yinchilarning raqobatini kuchaytirishga yordam berdi. Bugungi kunda dunyodagi kompaniyalarning 44 foizi o‘z biznesini optimallashtirish va sifat jihatidan yaxshilash maqsadida raqamli rivojlanish strategiyasini joriy qilmoqda. Eski biznes tizimlaridan foydalanadigan tashkilotlar o'zlarining ichki resurslarini zamonaviy standartlarga moslashtirish va optimallashtirish, o'z jarayonlarini raqamlashtirishga o'tishlari va raqamli biznes strategiyasi va madaniyati ustida ishlashlari uchun shoshilinch ehtiyoj bor.
Biznes jarayonlari va funksiyalarini raqamlashtirish, shuningdek, mikro va makroiqtisodiy darajadagi axborot va moddiy boyliklarni qayta ishlash, saqlash va uzatishning prinsipial yangi usullari butun dunyoda ham, O‘zbekistonda ham raqamli transformatsiyaning asosiy jihatlari hisoblanadi.
Jahon banki va O‘zbekiston ma’lumotlarini tahlil qilish asosida kichik biznes sub’ektlarining YaIMdagi ulushi va internet tarmog‘iga ulangan aholi ulushi o‘rtasida bog‘liqlik bor degan xulosaga kelish mumkin (3-rasm).
2000-2022 yillar uchun ushbu ko'rsatkichlar o'rtasidagi munosabatlarning ekonometrik modeli quvvat funktsiyasi shaklida eng adekvat deb hisoblanadi, uning adekvatligi R ga teng determinatsiya koeffitsienti bilan aks ettiriladi.2=0,8436, ya'ni. O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi kichik biznes ulushining o‘zgarishining 84,36 foizi internet tarmog‘iga ega bo‘lgan aholi ulushi dinamikasi bilan, atigi 15,64 foizi esa tasodifiy omillar yoki modelda hisobga olinmagan omillar bilan izohlanadi. Ekonometrik model tahlili shuni ko'rsatdiki, internet tarmog'iga ega bo'lgan aholi ulushining bir foizga o'sishi kichik biznes sub'ektlari yalpi ichki mahsulotdagi ulushining 0,1461 foizga oshishiga olib keladi.
2023-yil 1-yanvar holatiga kichik biznes sub’ektlari soni (fermer va dehqon xo‘jaliklari bundan mustasno) 523 ming 556 tani tashkil etib, 2019-yilning mos davriga nisbatan 2,0 barobarga oshgan.
2023-yilga borib O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi raqamli iqtisodiyot ulushini ikki baravar oshirish rejalashtirilgan. Buning uchun raqamli infratuzilmani modernizatsiya qilish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini hayotning barcha jabhalariga joriy etish, shuningdek, raqamli tadbirkorlikni rivojlantirish zarur.
Muvaffaqiyatli raqamli biznesga aylanishning muhim tarkibiy qismi bu raqamli asrda qaror qabul qilish, tajriba o'tkazish va oldinga siljish uchun mavjud bo'lgan ko'plab ma'lumotlar va tahlillardan foydalanish qobiliyatidir. Bunday qobiliyatsiz korxonalar turg'unlikka duch kelishadi. Ma'lumotlardan nafaqat foydalanish, balki ulardan samarali foydalanish va saqlash qobiliyati zamonaviy iqtisodiy voqeliklarni tez va moslashuvchan tarzda yo'naltira olmaydigan zamonaviy tashkilotlar uchun qiyinchilik tug'diradi.
Oʻzbekiston aloqa va aloqa sohasida 2022-yil 1-oktabr holatiga kichik biznes subʼyektlariga kiritilgan korxonalarning jami jalb etilgan korxonalar sonidagi ulushi 96,7 foizni (11 220 ta) tashkil etib, ularning soni 5,5 foizga oshgan. Bundan tashqari, ushbu davrda axborot va kommunikatsiyalar sohasida yangi tashkil etilgan korxonalar soni 1893 tani tashkil etdi.
O‘zbekistonda 2035 yilgacha kichik biznesni rivojlantirish bo‘yicha raqamli ko‘rsatkichlar prognozi 1- jadvalda keltirilgan.
Kichik biznesning kredit portfelidagi ulushi bilan kichik biznesning YaIMdagi ulushi o'rtasida ma'lum qonuniyatlar mavjud.
Yalpi ichki mahsulotda kichik biznesning ulushi yuqori bo‘lgan rivojlangan mamlakatlar kredit portfelida kichik biznes ulushining pastligi bilan ajralib turadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlar kichik biznesning o'sishini rag'batlantirish maqsadida ularni yanada intensiv moliyalashtirish bilan ajralib turadi.
Yalpi ichki mahsulotda kichik biznesning ulushi yuqori bo‘lgan O‘zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning kredit portfeliga nisbatan past kirib borishi kuzatilmoqda – qariyb 18 foiz (1-jadval), rivojlanayotgan mamlakatlar uchun o‘rtacha ko‘rsatkich 39,8 foizni tashkil etadi.
2022-2026-yillarda O‘zbekistonning raqamli iqtisodiyotini iqtisodiy rivojlanishning asosiy “haydovchi”laridan biriga aylantirish va uning hajmini kamida 2,5 barobarga oshirish rejalashtirilgan.
Dasturiy ta’minot ishlab chiqarish hajmini 5 barobarga, eksportini esa 10 barobarga, 500 million dollarga yetkazish kerak. Shu munosabat bilan kelgusida iqtisodiyotni raqamlashtirishni rivojlantirish uchun tegishli investitsiyalar yo‘naltirilishi bashorat qilinmoqda (3-rasm).
30
|
