Farg’ona Davlat Universititeti
Tarix fakulteti Tarix yo’nalishi
2-kurs 22-74 guruh talabasi
Omonov Sevinchbekning
Tarix o’qitish metodikasi fanidan
tayyorlagan taqdimoti
Reja:
1. Tarix o’qitish metodlari va usullari.
2. Tarix o’qitish metodlari klassifikatsiyasi.
3. Ko’rgazmali metodlar.
4.Xulosa
5.Adabiyotlar
Mavzu: Tarix o'qitish usullari klasifikatsiyasi
O’qitish metodlari va usullari orqali
o’qituvchining
o’qitishi
va
o’quvchilarning o’rganishi yoki bilish
faoliyati
tashkil
yetiladi.
O’qitish
metodlari
—
o’qituvchining
faol
fikrlashi
asosida
o’quvchilarni
o’qitishga,
o’quvchilarning
ilmiy
bilimlarni
o’zlashtirishi va amalda
qo’llay bilishlariga,
dunyoqarash va
ye’tiqod hosil qilishlariga, aqliy va
jismoniy
mehnat,
ko’nikma
va
malakalarini yegallashlariga,bilish va
ijodiy qobiliyatlari o’sishiga yordam
berishni
ta’minlovchi
usullaridan
iboratdir.
Tarix o’qitish metodlari klassifikatsiyasi haqida pedagoglar turli fikrlarni bildirganlar.
Bir-biri bilan bog‘langan o’qitish metodlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
1) og‘zaki o’qitish metodi, (hikoya, monolog, dialog, suhbat,
syujetli hikoya, tahlil qilib tushuntirish,tarixiy manbalar bilan
ishlash; tarixiy adabiyotlar, tarixiy hujjatlarni izohlash) bu
metod o’z navbatida ikki turga bo’linadi:
2)
ko’rsatmali
ta’lim
metodi
(jadvallar,
shartli-grafik
illyustratsiyativ ko’rgazmalilik, surat tahlili, rasm, tarixiy
xaritalar bilan ishlash);
3) ta’limning amaliy metodi (kontur xarita to’ldirish, mashq
bajarish, o’quv topshiriqlarini yozma tayyorlash).
Og‘zaki bayon metodi – o’qituvchining xotirasiga mo’ljallab tashkil yetiladi, tuzilish
jihatidan ularning tarkibi bir xil: o’qituvchi tushuntiradi, o’quvchilar tinglaydilar.
Hikoya. Bayon shaklidagi hikoyada o’qituvchi
o’quv materiali mazmunini turlicha aytadi, uning
asosiy va ikkinchi darajali xususiyatlarini izohlaydi.
Ma’ruza. Ma’ruza o’rta umumta’lim maktablarining
yuqori
sinflarida,
oliy
o’quv
yurtlarida
foydalanadigan ta’lim usuli bo’lib, unda o’zaro
ta’sir
o’qituvchining
bayoni
va
bolalarning
tinglashi,
ayrim
omillar,
asosiy
g‘oya
va
bog‘lanishlarni yozib olish shaklida amal qiladi.
Ma’ruza
Ma’ruza jarayonida o’quvchilarning faolligi,
tashabbuskorligini
oshirish
maqsadida
o’qituvchi o’z nutqini
ko’rsatmali qurol,
muammo
va
topshiriqlar
bilan
uyg‘unlashtiradi. Ko’rinib turibdiki, boshqa
matodlar, xususan ko’rsatmali va amaliy
metodlar
ham
jalb
yetilmoqda.
O’quv
materialiga oid iboralarga izoh berish, ayrim
o’rinlarda o’quvchilarning o’zlariga xulosa
chiqarishni
taklif
yetish
o’quvchilarning
o’quv-bilish faoliyatining samarasini oshiradi.
Suhbat
Suhbat. Suhbat o’qituvchi o’quvchining o’zaro ta’siri dialog
shaklidagi ta’lim metodidir. Unda mavzu mazmuniga xos,
atroflicha o’ylangan, bir-biriga bog‘liq savollarni qo’yish va
savollarga javob izlash hamda javob qaytarish yo’llari bilan
o’qituvchi va o’quvchi faoliyati o’zaro muvofiqlashadi.
Suhbat yevristik ham bo’ladi. Ya’ni, bunda o’quvchilarning
tafakkuriga mo’ljallangan usul bo’lib, unda o’zaro ta’sir
o’qituvchi savollari o’quvchilarning javoblari shaklida
amalga oshiriladi. Yevristik suhbat uzoq tarixga yega bo’lib,
undan qadimgi Yunonistonda Suqrot mohirona foydalangan.
U hozirgi ilmiy-didaktik tadqiqotlarda “izlanish suhbati” deb
ham yuritiladi. Yevristik suhbatning qator ijobiy tomonlari
bo’lib, ijodiy yo’l bilan o’quv materialini o’rganish,
o’zlashtirishning individual xarakter kasb yetishi.
Ko’rsatmali metod
Xalqimizda “Ming marta yeshitgandan ko’ra bir
marta ko’rgan yaxshi”, - degan naqlga amal qilgan
holda
faqat
og‘zakibayon
metodli
darsda
materiallarni o’zlashtirish ko’rsatkichi 10%, bo’lgan
sharoitda
dars
o’tish
samarasiz
bo’ladi.
Mashg‘ulotlarda
o’quv
materialni
ko’rgazmali
shaklda taqdim yetish lozim. Ayniqsa tarix fanida
an’anaviy didaktik materiallardan tashqari zamon
bilan
hamnafas
bo’lgan
holda
namoyishli
(kompyuter
va
axborot
kommunikatsiya
texnologiyalari) ko’rsatmalilik bugungi kunning
dolzarb vazifalaridandir
Ko’rsatmalilik didaktikada yeng asosiy
qoida bo’lib, uning yordamida
ko’ruv o’quvi va va tafakkur o’zaro uyg‘unlashadi. Ko’rsatmali metodlar
yeshitish va ko’rishni o’zaro uyg‘unlashtirish vositasi hisoblanadi. Shu
tufayli undan bilimlarni og‘zaki bayon qilish metodlari bilan yonma-yon
foydalanish tarix ta’limining samaradorligini oshiradi.
Ko’rsatmali metodning– didaktik ahamiyati katta bo’lib, unda asosan ko’rish
orqali yaxshiroq tasavvur hosil qilinishiga imkon yaratadi. Og‘zaki bayon
metodi orqali o’quvchiga tarixiy voqelik haqida bayon yetsak, yaratilgan
tasavvurlar
mavxumroq
bo’lishi mumkin. Haqiqiy manzarani yesa
ko’rsatmali metod orqali taqdim yetilishi, o’quvchilarning tasavvur va
tushunchalari boyishiga hizmat qiladi.
Ko’rsatmali metodning quyidagi turlari mavjud:
Illyustratsiya metodi – (matndan boshqa barcha komponentlar)
xaritalar, rasmlar, chizmalar, jadvallar, sxemalar, diagrammalar,
doskadagi yozuvlarga diqqatni tortish.
Namoyish (demonstratsiya) metodi – kinoapparat, AKT va boshqa
videotasvirlardan foydalanib turli tasvirlarni namoyish qilish.
Tabiiy ko’rsatmali
qurollar
– narsalarning o’zi, predmetlar,
mulyajlar, odamlar tomonidan tayyorlangan ish qurollari, maket,
mulyaj va boshqalarni ko’rsatish.
Tasviriy san’at asarlaridan dars jarayonida o’qituvchi quyidagi
ma’lumotlarni berishda qo’l keladi:
Tarixiy voqelik va voqea bo’lib o’tgan joylarni tasvirlab
yoritishda;
Tarixiy shaxslar, davlat arboblari, ilm-fan, madaniyat va
san’at sohasi vakillarining sur’atlari orqali tasavvur yetishda;
Xalqning axvoli, turmush tarzini yoritishda;
o’rta asr miniatyuralari xatto qal’aning olinishi, jang
jarayonlari, harbiy askarlarning kiyimi va qurollari, ovga chiqish
manzaralari haqida boy ilmiy daliliy materiallarni beradi.
Vatan tarixi kitobi
Xarita va ularning turlari
.Tarixiy xarita bilan ishlash geografik muhitga
xarakteristika berishning asosiy metodini tashkil
yetadi. Tarixiy xaritalarda mavzu va voqea-
hodisalar, jarayonlarning mazmuni, davlatning
chegaralari
va
boshqalar
beriladi.
Tarixiy
kartalarning bir necha
turlari
bor:
tarixiy
iqtisodiy, tarixiy yetnografik, arxeologik, tarixiy-
siyosiy, harbiy-tarixiy, tarixiy-madaniy.
O’quv tarixiy kartalari ta’limda foydalaniladi.
Xaritalar hech qachon eskirmaydi. Yeskirganlari
ham
o’z
qadrini
yo’qotmaydi,
aksincha
dolzarbligi yanada oshadi. Ammo o’sha davr
tarixiga arxeologik izlanishlar yoki boshqa yozma
manbalarning topilishi bilan yangi o’zgarishlar
kiritilishi mumkin bo’lsada, baribir o’tgan davr
tarixshunosligi haqida ham ma’lumot berish
vazifasini o’taydi. Ularga qarab tanqidiy fikrni
rivojlantirish ham mumkin.
Xarita yordamida biror mamlakatning tarixiy taraqqiyotida bosib
o’tgan turli bosqichlardagi ahvolini aniq tasvirlab berish,
o’quvchilarda
birinchidan,
ishlab
chiqaruvchi
kuchlarning
rivojlanishi haqida aniq tasavvur yaratishga, ikkinchidan, inson
ajdodlari mehnatining bunyodkorlik kuchini puxta tushunib, anglab
olishlariga yordam beradi. Binobarin, xarita bilan ishlash juda katta
ma’rifiy va tarbiyaviy ahamiyatga yegadir.
Darsda xaritadan foydalanib tarixiy voqea sodir bo’lgan joyni
ko’rsatish, o’quvchilarda geografik muhitning roli haqida tasavvur
yaratish uchungina yemas, balki tarixiy voqealarning mohiyatini,
ularning qonuniyatlarini, o’zaro aloqalari va sabab-natijalarni ochib
berishda ham muhim rol o’ynaydi. Xaritadan tarixiy voqeani
tushuntirib berishdagina yemas, balki uni tahlil qilishda va
umumlashtirishda ham foydalaniladi.
Xarita yordamida tarixiy voqealarning sabab-aloqalari ochib beriladi. Masalan,
Amir Temur saltanatining yuksalishi sabablari ochib beriladi.
Xarita darsning
boshida o’rganilgan materialni tahlil qilish, umumlashtirish, tarixiy taraqqiyot
rivojlanishining qonuniyatlarini ochib berishga yordam ko’rsatadi.
Tarixiy xarita o’quv materialini mustahkamlashda muhim rol o’ynaydi. O’qituvchi
voqea
bo’lib o’tgan joyini devorga osilgan xaritadan ko’rsatgan vaqtda
o’quvchilarning o’sha joyni o’z xaritasi yoki atlasidan izlab topishi, o’qituvchi
rahbarligida xaritaning tahlil qilinishi, o’quvchilarning o’z daftarlaridagi yeskizlar va
darslikdagi xaritalar ustida uyda mustaqil ishlashi, navbatdagi darsda berilgan
savollarga
xaritadan
foydalanib
javob
berishi
o’quv materialining puxta
o’zlashtirilishi va uzoq vaqt yesda saqlanishiga yordam beradi.
Tarix o’qitish tajribasida tarixiy xaritalarning uch turidan foydalaniladi:
Umumiy xaritalar. Ular bir mamlakat yoki bir guruh mamlakatlardagi tarixiy
voqealarni, ularning mavqeini, tarixiy taraqqiyotning ma’lum bosqichidagi
ahvolni aks yettiradi.
Obzor xaritalar. O’rganiladigan voqealar rivojlanishining izchilligini uzoq davr
mobaynida hududning o’zgarganligini aks yettiradi.
Mavzuga doir xaritalar. Ma’lum tarixiy voqealarga yoki tarixiy jarayonning ayrim
tomonlariga bag‘ishlanadi. Masalan, “Muqanna qo’zg‘oloni”.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, tarix fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar
tarix ta’limi sifati va samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb
etadi. O‘quvchilar ongi va qalbida yaqin va olis o‘tmish tarixiy
qonuniyatlarini milliy ruhda singdirish, undan saboq olish va xulosa
chiqarish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Adabiyotlar
1. «Ta'lim to'g"risida»gi O’zbekiston Respublikasining qonuni. - T. 1997. 29avgust.
2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. - T. 1997. 29 avgust.
3. Yodgorov O.O. “Pеdagogik tехnologiyalar” fanidan ma’ruzalar matni.
4. B.L.Farbеrman “Oliy o`quv yurtlarida o`qitishning zamonaviy usullari.
Toshkеnt 2002
yil
5. Avliyoqulov N. X, Musayeva N.N “Pedagogik texnologiya”
6. G. Yo`ldosheva, G. Izbullayeva “Oliy ta’lim tizimida zamonaviy pedagogik
texnologiyalar”
7. Sh.A.Abdullayeva, D.A.Axatova “Pedagogik texnologiya asoslari”
8. N.N. Azizxo'jaeva. Pedagogik texnologiyalar vapedagogik mahorat.T., 2006
9. M.Ochilov. Yangi pedagogik texnologiyalar Т., 2000
10. В. Ziyamuxamedov, Sh. Abdullaeva. Ug'or pedagogik texnologiyalar. Т., 2001
11. В. Farberman. Ilg'or pedagogik texnologiyalar. Т., 2001
12. J.G`. Yo'ldoshev, S.A Usmonov. Pedagogik texnologiya asoslari. Т., 2004 8.0'.K.
Tolipov, M.Usmonboeva. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. Т., 2006
13. B.Xo'jaev, Sh.Olimov Yangi pedagogik texnologiyalar. В.,2004
14. N.Saidaxmedov Yangi pedagogik texnologiyalar.T., Moliya. 2003
15. N.Saidaxmedov Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. Т., 2001
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
|
