|
Reja: Elementlarning nisbiy elektromanfiyligi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 0,6 Mb. | | #131945 |
Bog'liq kimyoviy boglanish (2)
MAVZU: KIMYOVIY BOG’LANISH HAQIDAGI TASSAVURLAR RIVOJLANISHI
REJA:
Elementlarning nisbiy elektromanfiyligi
Kimyoviy bog’lanish
Kimyoviy bog’lanish turlari
4. Xulosa Elektrmanfiylik (nisbiy elektrmanfiylik) — atomning asosiy kimyoviy poydevori, molekulada atomning umumiy elektron juftlarni almashtirish qobiliyatining miqdoriy xususiyatlari, ya’ni atomlarning boshqa atomlarning elektronlarini tortib olish qobiliyati. Galogen (p-elementlar, F, O, N, Cl) va kuchli oksidlovchi moddalarda eng yuqori elektrmanfiylik darajasi ega . Faol metallar (1 guruh s-elementlari ) eng past elektrmanfiylikni namoyon qiladi. Elektrmanfiylikning tasnifi: Atomlarning elektrmanfiylik haqidagi zamonaviy kontseptsiya amerikalik kimyogar Poling tomonidan kiritilgan. U A—B (A, B — har qanday kimyoviy elementlarning belgisi) geteroatomik bog’lanishning energiyasi odatda A—A va B-B gomoatomik bog’lanishlarining o’rtacha geometrik qiymatidan katta ekanligini tushuntirish uchun elektromanfiylik tushunchasini ishlatgan.
Poling elektrmanfiylikning birinchi va keng tarqalgan (eng keng tarqalgan) shkalasi fransiy atomlari uchun 0,7 dan ftor atomlari uchun 4,0 gacha bo’lgan qiymatlarni qamrab oladi. Ftor elektrmanfiylik eng katta element, undan keyin kislorod (3,1), so’ngra azot va xlor (ishqorlar va ishqoriy yer metallari 0,7-1,2 oralig’ida yotib, elektromanfiylikning eng past ko’rsatkichlariga ega, galogenlar – eng yuqori ko’rsatkichlarga ega 4.0-2.5 oralig’ida). Bundan tashqari, moddalarning turli xususiyatlariga asoslangan bir necha boshqa elektrmanfiylik o’lchovlari ham mavjud. Molekuladagi atomning o’ziga electron zaryadini jalb qilish qobiliyati atomning ionlanish energiyasiga va uning elektronga yaqinligiga bog’liq degan aniq taklifga asoslangan. Malliken atomning elektrmanfiylikgi haqidagi g’oyani valent holatlarning ionlashida (masalan, a+ dan a+ ga) tashqi elektronlarning o’rtacha energiya aloqasi sifatida taqdim etdi .Hozirgi vaqtda atomlarning elektrgativligini aniqlashning turli xil usullari mavjud. Elektrmanfiylik o’lchovlari orasidagi bog’liqlikni batafsil izlash atomlarning elektrmanfiyliklarining amaliy shkalasini tanlashga yangicha yondashuvni shakllantirishga imkon berdi. Atomlarning elektr manfiyligining amaliy ko’lami kovalent radius r tushunchasidan foydalanadigan Luo-Benson kontseptsiyasiga asoslangan .
Х1Х аsrning bоshlаridа mоlеkulаni hоsil bo`lishi kimyoviy bоg‘lаnish tаbiаtini o‘rgаnish оlimlаr оldidа turgаn аsоsiy muаmmоlаrdаn biri edi. 1807 yili ingliz fizigi G.Dеvi аtоmlаrni o‘zаrо birikib mоlеkulаni hоsil qilishidа elеktrоkimyo nаzаriyasini yarаtdi. Kеyinchаlik bu nаzаriya 1812-1818 yillаrdа I.YA .Bеrtsеilus tоmоnidаn rivоjlаntirilаdi. Ulаr quyidаgichа tushuntirishаdi. Hаmmа аtоmlаrdа 2 tа qutb bоr + vа – qutb. Bа`zi аtоmlаrdа + qutb kuchlirоq bo‘lsа, bа`zi аtоmlаrdа –qutb kuchlirоq bo‘lаdi. Shu qutblаrning o‘zаrо tоrtishish evаzigа birikаdi dеb qаrаydi. Bа`zаn shu qutblаrdа to‘liq nеytrаllаnmаgаn mоlеkulаlаr hаm bo‘lish mumkin (N2, О2 mоlеkulаsini tushunturа оlmаdi). 1852 yida buyuk ingliz оlimi Frаnklеd mеtаlоrgаnik birikmаlаrni o‘rgаnib, shuni sеzdiki: hаr bir mеtаll fаqаt mа`lum sоndа kаrbоn rаdikаlini biriktirа оlishi mumkin.
Kimyoviy birikmаlаr mоlеkulаsi hоsil bo`lishdа аtоmlаrаrо tа`sir etuvchi vа ulаrni birgаlikdа ushlаb turuvchi kuchgа kimyoviy bоg’lаnish dеyilаdi. Kimyoviy bog‘lanish haqidagi ta’limot – hozirgi kimyoning asosiy masalasidir. Bu ma’lumotni bilmay turib kimyoviy birikmalarning turli – tumanlik sabablarini, ularning hosil bo‘lish mexanizmini, tuzilishini va reaksiyaga kirisha olish xususiyatlarini tushunib bo‘lmaydi. Kimyoviy bog‘lanishning kelib chikish sababi shundaki, atom yoki ionlar bir-biri bilan birikkanda ularning umumiy energiya zahirasi ular ayrim – arim holda bo‘lgandagiga qaraganda kichikroq qiymatga ega bo‘ladi va sistema nisbatan barqaror holatni egallaydi. Agar biror sistema bir holatdan ikkinchi holatga o‘tganda uning energiya tutumi kamaysa, bu hodisa «sistema energetic manfaatga ega bo’ldi» degan ibora bilan tavsiflanadi. Atomlar o‘zaro ta’sirlashishi natijasida uch xil zarrachalar (molekulalar, ionlar va erkin radikallar) hosil bo‘lishi mumkin. Molekulalar bir-biridan atomlarning soni, molekula tarkibidagi atomlarning markazlararo masofalari, bog‘lanish energiyasi bilan farq qiladi. Chunonchi, bir atomli va ko‘p atomli molekulalar bo‘ladi. Nodir gazlarning molekulalari odatdagi sharoitda bir atoml bo‘lsa, polimer moddalarning molekulalarini juda ko‘p atomlar tashkil qiladi.
|
| |
