Mavzu:O’zgarmas tok motorili elektr yuritmalarida qo’llaniladigan himoya apparatlari.
Reja:
1.O’zgarmas tok matorli elektr yuritmalari.
2.O’zgarmas tok matorli elektr yuritmalarda qo’llaniladigan ximoya aparatlari .
3.Ximoya aparatlari xaqida.
O’zgarmas tok matorli eletr yuritmalarda Mexanik energiya elektr energiyaga elektr mashinalari yordamida aylantiriladi. Bunday mashinalarga elektr generatori deyiladi. Generator bug, gidravlik va gaz trubinalari, ichki yonuv dvigatellari va boshkalar yordamida xarakatga keltiradi.Agar elektr mashinasi elektr energiyani mexanikaviy energiyaga aylantirilsa, bunday mashinaga elektr dvigateli deyiladi.O’zgarmas tok generatori elektroliz kurilmalarida, akkumulyatorni zaryadlashda va o‘zgarmas tok dvigatellariga tok berishda ishlatiladi.O’zgarmas tok generatori uch kismdan tuzilgan: mashinaning kugalmas kismi – stator 1, aylanuvchi kismi yakor 2 va kollektor 3Mashinaning ko‘zga lmas kismi a) bosh kutblar 1, kushimcha kutblar 2 va statina 3 dan iborat. Bosh kutb b) magnitaviy okim hosil kiluvchi elektromagnitdir. Bosh kutb uzak 4, uygotish chulg‘ami 7 va kutb uchlari 8 dan tashkil topadi. Kutblar stanina 6 ga boltlar 5 yordamida maxkamlanadi. Kutb uzagi pulatdan oval kesimli qilib yasaladi.
Unga izolyatsiyalangan mis simlardan uralgan uygotish chulg‘amining galtagi kiydiriladi. Barcha kutblarning g‘altak lari ketma – ket ulanib, uygotish chulg‘amini hosil kiladi. Uygotish chulg‘amidan utayotgan tok magnitaviy okim hosil kiladi. Kutb uchlari uygotish chulg‘amlarining kutbda to‘tib turadi va kutbda magnitaviy maydonni bir tekis taksimlaydi.Kutb uchlariga kutb bilan yakor orasidagi bushlik kutb yoyining butun uzunligi buyicha bir xil bulishini ta’minlaydigan shakl beriladi. Kushimcha kutblarning ham uzagi va ularga kiydirilgan g‘altak shaklidagi chulg‘amlari bo‘ladi.Kushimcha kutblar bosh kutblar orasidagi oralikka joylashtiriladi va ularning soni bosh kutblar soniga teng yoki undan ikki marta kam bo‘ladi. Kushimcha kutblar katta quvvatli mashinalarda bo‘ladi va chutkalar ostidan chikadigan uchkunlarni yukotadi.Mashinaning yakor deb ataladigan aylanuvchi kismi uzak 1, chulg‘amlar 2 va kollektor 3 dan iborat. Yakorning uzagi elektrotexnik pulati plastinalaridan silindr shaklida yigiladi. Bu plastinalar uyurma toklar bilan boglik bulgan isrofni kamaytirish maksadida bir – biridan lak yoki kogoz bilan izolyatsiya qilingan bo‘ladi.Yakor chulg‘ami izolyatsiyalangan sim simlardan yoki tugri turtburchakli kesimli mis sterjenlardan tayyorlanadi. Chulgam maxsus shablonlarda tayyorlangan va yakor uzagi arikchalariga joylashtirilgan ayrim sektsiyalardan tuziladi. Bir uramli sektsiya bir- biriga ulangan ikkita aktiv o‘tkazgichdan iborat bo‘ladi.Sektsiyalarda bitta yoki undan ortik uramlar bulishi mumkin. Uramlari soni ko‘p sektsiyalar ko‘p uramli sektsiyalar deb ataladi. Chulgam uzakdan yaxshilab izolyatsiya kilinadi va arikchalarga yogoch ponalar bilan maxkamlanadi. Torets kismidagi ulanmalar esa pulat belboglar bilan maxkamlanadi. Chulgamning yakorga joylashtirilgan hamma sektsiyalari bir butun yopik zanjir hosil qilgan holda bir – biriga
ketma-ket ulanadi.
Chulgam sxemasi buyicha ketma – ket ulanuvchi ikki sektsiyani tutashtiradigan simlar kollektor plastinalariga ulanadi.
tugrilagich vazifasini bajaradi, chunki u yakor chulg‘amlaridagi o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka aylantirib tashki zanjirga beradi.
Yakor chulg‘amlarini tashki zanjirga ulash uchun kollektorga ko‘zga lmas chutkalar 1 joylashtiriladi. Chutkalar maxsus chutka tutkichlar 2 da turadi .Chutkalar kollektorda prujina 3 bilan sikib turiladi. O’zgarmas tok generatorining ishlash printsipi elektromagnit induktsiyasi xodisasiga asoslangan. Eng oddiy o‘zgarmas tok generatori bir jinsli magnit maydoniga joylangan abcd o‘tkazgichdan iborat.Agar generatorning yakori magnitaviy
okim F ning ko‘p aytmasiga teng. Yukoridagi ifodadan kurinib turibdiki, generatorning e.yu. kuchini o‘zga rtirish uchun yo yakorning aylanishlari sonini yoki kutblarning magnitaviy oqimini o‘zga rtirish kerak bularkan. Generatorni xarakatlantiradigan dvigatelning aylanish chastotasini o‘zga rtirish uchun ancha kiyin bulgani uchun amalda e.yu.k. va kuchlanish uygotish chulg‘amidagi tokka boglik bulgan magnitaviy okimni o‘zga rtirish yuli bilan boshkariladi. Buning uchun esa uygotish chulg‘ami zanjiriga reostat ulanadi. Reostatdagi qarshiliklar o‘zgartirilsa, uygotish toki ham
o’zgaradi.
Plastinkalar bir-biridan va valdan mikanit yordamida izolyasyalangan. Kеyingi vaqtlarda kichik mashinalar uchun kollеktor plastinkalar mikanit qistirmalar bilan birgalikda plastmassaga tеgishli tеrmik ishlov bеrish yuli bilan prеsslab quyiladigan bo’ldi. Yakor chulg’amining alohida nuqtalari kollеktor plastinkalarining xo’rozcha dеb atalgan 3 chiqiqlariga kavsharlab quyiladi.
Mashinaning chutkalari ko’mir yoki grafit prizma 1 lardan yasalgan bo’lib, oboyma 2 lar chutka tutqichlarga kiritib quyiladi.
Chutkalar kollеktorda prujina 3 bilan siqib turiladi. Chutka tutqichlar tеshik 4 dan utuvchi izolyasiyalangan boltlarga urnatilgan va mashina korpusiga mahkamlanadi. Cho’tka boltlari mashina tutqichlariga simlar yordamida ulanadi.O’zgarmas tok matorli elektr yuritmalarda qo’laniladigan ximoya aparatlari.
FO YD ALAN I LG AN ADABIYOTLAR
1. S . M aj i d о v . Elektr mashinalari va elektr yuritma. <>1970- у., (2- nashri 1979- у., 3- nashri 2002-у.).
2. M . Z . H o m i d x o n o v , S . M a j i d o v . Elektr yuritma va uni boshqarish asoslari. «0 ‘qituvchi», 1970- y.
3. S . M aj i d о v . Elektr mashinalari va elektr yuritma atamalarining o ‘zbekcha-ruscha izohli lu g 'a ti.. «Fan», 1971-y.
4. S . M a j i d о v . Elektr mashinalari va elektr yuritm adan praktikum.« 0 ‘qituvchi», 1975-у.
|
