Reja: Raqamli


Bitta mikrosxemali kompyuterlar 

FPGA - dasturlashtiriladigan mantiqiy 
integral mikrosxemalar
 
Raqamli integral mikrosxemalar analoglardan bir qator afzalliklarga ega: 
Аннотация: Ушбу тадқиқотнинг мақсади рақамли иқтисодиётни шакллантиришнинг 
тамойилларини ишлаб чиқишдан иборат. Бунда мамлакатларни ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишида иқтисодиётни рақамлаштириш муҳим аҳамият касб этиши ёритилган. 
Рақамли иқтисодиётнинг ривожланиш хусусиятлари интеллектуал воситаларининг 
мавжудлиги, маълумотларнинг ортиб бораётганлигининг аҳамияти, бизнес тармоғини 
ташкил этиш тизими, интернетдан кенг миқёсда фойдаланиш ва маълумотлар 
алмашинувининг глобал хусусиятини ўз ичига олади. Рақамли иқтисодиётга асосланган 
жамиятнинг муаммоларини ҳал қилиш воситалари учун рақамли платформалар, клоуд 
компутинг технологиялар ва йирик маълумот базаларини қайта ишлаш усулларини ўз 
ичига олади. Калит сўзлар: рақамли технологиялар, янги иқтисодиёт, рақамлаштириш, 
онлайн бозорлар. Аннотация: Целью данного исследования является разработка 
принципов формирования цифровой экономики. Подчеркивается важная роль 
цифровизации в социально-экономическом развитии стран. Особенности развития 
цифровой экономики включают в себя доступность интеллектуальных инструментов, 
растущую важность данных, систему деловых сетей, широкое использование Интернета и 
глобальный характер обмена данными. Включает цифровые платформы, технологии 
облачных вычислений и методы обработки больших баз данных для инструментов 
решения проблем общества, основанных на цифровой экономике. Ключевые слова: 
цифровые технологии, новая экономика, оцифровка, онлайнрынки. Abstract: The purpose 
of this study is to develop principles for shaping the digital economy. It emphasizes the 
important role of digitalization in the socio-economic development of countries. Features of the 
development of the digital economy include the availability of intellectual tools, the growing 
importance of data, the system of business networking, the widespread use of the Internet and 
the global nature of data exchange. Digital platforms includes, cloud computing technologies, 
and large database processing methods for society’s problem-solving tools based on the digital 
economy. Key words: digital technology, new economy, digitization, online markets. Кириш 
Ҳозирги кунда рақамли технологиялар энергетика, қурилиш, банк иши, транспорт 
логистикаси, савдо, таълим, соғлиқни сақлаш, давлат бошқаруви, оммавий “Iqtisodiyot va 
innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil 5/2020 (№ 
00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 321 ахборот воситалари ва хавфсизлик соҳасидаги 
иқтисодий 
иштирокчилар 
ўртасидаги 
муносабатларни 
ўзгартирмоқда. 
Дунё 
ҳамжамиятида рўй бераётган бундай жадал ўзгаришлар ва рақобатнинг кескинлашуви [9] 
жараёнида инновациялар ва рақамли технологияларни кенг жорий этилишини тақазо 
этади. Технологик инновацияларнинг аввалги тўлқинларида бўлгани каби, рақамли 
технологиялар ҳам ижтимоий-иқтисодий муносабатларни ўзгартириш учун шароит 
яратади. Интернет иш ўринларини ривожлантириши ва транспорт тизимларини хавфсиз, 
шаҳарларни яшашга яроқлироқ қилиши мумкин. Кенг кўламли тармоқлар ва онлайн 
бозорлар, иловалар, алоқа, харид қилиш, саёҳат ва иш, шунингдек, бутунлай янги бизнес 
моделлари ва онлайн тизим яратиш учун ишлатилади. Рақамлаштириш рақамли 
платформаларда контент ишлаб чиқариш ва “Peer tо Pееr” (сотувчи ва ҳаридор) 
тармоқларида иштирок этиш орқали кўплаб истеъмолчиларга кенг имкоиятлар таклиф 
этади. Рақамли иқтисодиёт самарадорликни оширади ва ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишни қўллабқувватлайди. Иқтисодий жараёнларда рақамли технологияларни 
жорий этиш ва улардан фойдаланиш самарадорликни оширади ва глобал қиймат 
занжирларида иштирок этиш имконини беради. Рақамлаштириш транзит харажатларини 
камайтириш, ахборот ассиметриясини бартараф этиш, кенг миқёсли ва тармоқ 
натижалари иқтисодидан фойдаланиш орқали самарадорликни оширишга ёрдам беради. 
Бу омиллар туфайли рақамли иқтисодиёт бозорлар ва хизматлар, таълим, соғлиқни 
сақлаш, кредит, ресурсларни ва инвестицияларни кўпайтириш учун кенгроқ 
имкониятларга эга бўлди. Шу билан бирга, рақамли иқтисодиётнинг ўсиши муаммоларсиз 
бўлмайди. Рақамлаштириш мамлакат иқтисодиётига бир қанча имкониятлар олиб келиши 

билан унинг салбий жиҳатлари ҳам мавжуд. Яъни рақамлаштириш янги иш ўринларини 
яратади, эскиларини қисқартиради ва меҳнат бозорида сезиларли ўзгаришларга сабаб 
бўлади. Бу ўсиб бораётган даромад тенгсизлигининг асосий сабаби бўлган ўзгаришларга 
таъсир кўрсатади. Меҳнат бозоридаги бундай ўзгаришлар хавотирли, чунки 
рақамлаштириш ишсизликнинг ошишига олиб келиши ва даромад тақсимотидаги мавжуд 
фарқларни кўпайтириши мумкин. Бир сўз билан айтганда, ушбу тадқиқотнинг мақсади 
рақамли иқтисодиётни шакллантириш тамойилларини ишлаб чиқишдан иборат. Тадқиқот 
методологияси Рақамли иқтисодиёт икки хил турли тушунчаларни ифодалаш учун 
ишлатилади. Биринчидан, рақамли иқтисодиёт – бу ривожланишнинг замонавий босқичи 
ҳисобланиб, у ижодий меҳнат ва ахборот неъматларининг устувор ўрни билан 
тавсифланади. Иккинчидан, рақамли иқтисодиёт – бу ўзига хос тушунча бўлиб, унинг 
ўрганиш обЪекти ахборотлашган жамият ҳисобланади. Бугунги шиддат билан 
ривожланаётган глобал иқтисодиёт шароитида рақамли иқтисодиёт ўз ривожланишининг 
бошланғич даврида бўлиб, замонамизнинг рақамли ахборот босқичига ўтиши атига бир 
неча ўн йилни ташкил этади. Бунга қўшимча тарзида "Ахборот иқтисодиёти" [1] ва 
"Тармоқ иқтисодиёти" [2] нинг олдинги тушунчаларига асосланиб, рақамли иқтисодиёт 
тушунчаси рақамли технологиялар, ахборот тармоқлари ва инсонлар бундай тармоқларда 
амалга оширадиган ҳаракатларга асосланган. Рақамли иқтисодиёт, бир неча асосий 
технологиялар, интернет, ва “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. 
№ 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil 5/2020 (№ 00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 322 тегишли 
технологиялар орқали амалга оширилаётган иқтисодий ва ижтимоий моделлар 
бирлашмаси саналади. У рақамли технологиялар асосидаги инфратузилмани (кенг 
тармоқли линиялар, маршрутизаторлар), кириш учун ишлатиладиган қурилмалар 
(компютерлар, смартфонлар, камералар), улар фойдаланадиган Микрософт, андроид ёки 
“IOS” иловалар (Google, Аd Roll) ва улар тақдим этадиган функсияларни (IоT cloud 
computing, Storage, Data analytics,) қамраб олади. Ҳозирги замон глобаллашув шароитида 
рақамли иқтисодиёт замонавий ҳаётнинг кўплаб жиҳатларига, жумладан, савдо, 
транспорт, таълим ва қишлоқ хўжалигига кириб борди. Рақамли иқтисодиёт бир қатор 
соҳаларда истеъмолчилар учун янада қулайлик яратади. Энди истеъмолчилар “Amazon”, 
Wallmart”, “PayPal”, “Mall”, “Aliexpress” ва “Banggood” онлайн бозорлар орқали 
товарларни сотиши ёки сотиб олиши , “Global Work and Travel” билан саёҳат 
режалаштириши, “Uber” билан таксига қўнғироқ қилиши, “Bokking” билан хона ижарага 
олиши, ёки “LinkedIn” билан иш топишлари мумкин. Инсон фаолиятининг деярли барча 
соҳалари рақамли технологиялар ёрдамида ўзгартирилди. Рақамли иқтисодиёт бизнес 
қилиш усулини ўзгартиради ва иштирокчилар учун янги имкониятлар яратади. 
Ривожланаётган мамлакатлардаги фирмалар, истеъмолчилар ва давлат тузилмалари 
билан биргаликда иқтисодиётга асосланган янги бизнес моделларидан фойдаланишлари 
мумкин. Товар ва хизматлар алмашинуви инсонларнинг ўзаро муносабатларининг 
дастлабки шаклларидан биридир. Кўп ҳолларда, бундай ўзаро муносабатлар оила ёки 
бевосита атроф муҳит доирасида чекланган эди. Рақамли технологиянинг жадал 
ривожланиши энди ўзаро манфаатли битимлар учун имкониятларни кенгайтирадиган 
агентларнинг анча кенг тармоғига кириш имконини беради. Натижада, рақамли 
иқтисодиёт одамларнинг саёҳат қилиш, харид қилиш ва ресурсларга кириш имкониятини 
ўзгартирди. Дунё мамлакатларида рақамли иқтисодиётнинг салоҳияти хилма-хил 
бўлсада, у яратаётган муаммолар ва салбий оқибатлар ҳам мураккаб ва хилма-хилдир. 
Қимматли қоғозлар иқтисодиёти ривожланаётган мамлакатларга кўп жиҳатдан фойда 
келтириши мумкин. Биринчидан, иқтисодиёт моделлари биргаликда фойдаланувчилар 
учун қиммат бўлган буюмлардан фойдаланишга имкон беради. Мослашувчан меҳнат 
шароитлари 
норасмий 
секторда 
ишчиларга 
тажриба 
орттириш 
ва 
уларни 
расмийлаштириш 
имконини 
беради. 
Қимматли 
қоғозлар 
иқтисодиёти 
эркин 
ресурслардан самарали фойдаланишни рағбатлантиради, бу эса атроф-муҳитга камроқ 
босим ўтказади ва ривожланаётган мамлакатларга барқарор ривожланиш йўлини тутишга 
ёрдам беради. Бироқ, иқтисодиёт биргаликда ҳал қилиниши керак бўлган тартибга солиш, 
рақобат ва солиққа тортишда муаммолар яратади. Анъанавий бизнес моделлари учун 
ишлаб чиқилган қоидалар иқтисодиётни ривожлантиришга халақит бермайди, 

шунингдек, истеъмол хавфсизлик муаммоларини ҳал қилиш учун ислоҳотлар зарурлиги 
намоён бўлади. Яна бир муаммо рақамли платформаларнинг ўз фаолият кўламини 
оширишга интилиши билан боғлиқ бўлиб, рақобат тамойилларининг бузилишига олиб 
келади. Шунинг учун, махсус органлар рақамли платформалар учун бозорни тартибга 
солиши керак. Шундай қилиб, рақамли иқтисодиёт иқтисодий ривожланиш, экологик 
барқарорлик ва ижтимоий бирдамликка ҳисса қўшиши мумкин. Рақамли иқтисодиёт 
ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар учун муҳим аҳамиятга эга, аммо у бир 
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 
yil 5/2020 (№ 00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 323 қатор муаммоларни келтириб чиқаради. 
Рақамли технологиялар бир қатор соҳаларда ривожланишни рағбатлантириши мумкин: 
ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш ва даромадларни катталаштириш; мавжуд 
бозорларнинг самарадорлигини ошириш, бозорлар ҳажмини ошириш ва янги бозорларни 
яратиш, бошқа соҳаларда иқтисодий имкониятларни яратиш ва ишлаб чиқариш 
омилларининг умумий кўрсаткичидан ташқарида сифатни ошириш. Бироқ, технологик 
ўзгариш суръати тезлашмоқда ва технологик ўзгариш кўпинча мавжуд қонунчиликни 
ортда қолдиради. Бундай шароитда асосий вазифа ижтимоийиқтисодий тизимларни 
рақамлаштириш моделларини ишлаб чиқишдан иборат [3]. Рақамли инқилобдан фаол 
фойдаланмаслик бир қатор ижтимоий-иқтисодий жиҳатлар, жумладан, мамлакатларнинг 
иқтисодий ўсиш истиқболлари, минтақавий рақобатбардошлик, юқори қийматга эга 
глобал ишлаб чиқариш занжирларига қўшилиш ва юқори малакалимеҳнатни жалб қилиш 
каби зарарли оқибатларга олиб келади. Ривожланаётган мамлакатларучун катта 
қийинчилик рақамли иқтисодиётнинг қолган қисми, қурилган рақамли инфратузилманинг 
асосий даражасини яратмоқда. Рақамли иқтисодиётнинг назарий асослари хорижлик 
олим ва мутахассислардан М.А.Шнепс-Шнеппе, Д.Е. Намиот, П.Виня, М.Кейн, Н.Поппер, 
Е.Филиппов, А. Форк, Л.В. Лапидус, Д.Белл, М.Кастелс, В.Десоуза, Д.Макконаз, М.Линч, 
С.Дирикан, 
С.Халфорд, 
М.Саваж 
каби 
хорижлик 
иқтисодчи 
олимларнинг 
илмийтадқиқотларида атрофлича ёритилган. Жумладан, иқтисодчи олимлар М.А.Шнепс-
Шнеппе ва Намиот Д.Е. ўзининг тадқиқотларида қатор Рақамли иқтисодиёт, 
телекоммуникация - ривожланишнинг асосий бўғини эканлиги ва унинг хусусиятлари 
тўғрисида назарияларини тадқиқ этиб ўтишган [10]. Л.В. Лапидус ўз тадқиқотларида 
рақамли технологиялар эволюцияси таъсири остида бизнес моделларини ўзгартириш 
нуқтаи назаридан электрон бизнес ва электрон тижоратни бошқариш бўйича назарий 
қоидалар ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган [11]. Ўзбекистонлик олимлардан 
С.С.Ғуломов, Р.Ҳ.Аюпов, Г.Р.Болтабоева, Т.Шодиев, Т.З. Тешабаев, З.М. Отакузиева, 
Ш.Мустафақулов, Р.С.Урунов, М.Ю.Жуманиёзова, З.М.Қурбонов, У.М.Асраевлар ишларида 
рақамли иқтисодиётнинг назарий асослари баён этилган. Хусусан, Ш.Мустафақулов 
ўзининг илмий изланишларида ривожланишнинг янги тенденсиялари ва хусусиятлари 
атрофлича ёритилган [12]. Тадқиқот натижалари Ижтимоий-иқтисодий муносабатлардаги 
мавжуд ўзгаришлар, пост-индустриал тузилмага ўтиш рақамли иқтисодиётга хос бўлган 
бир қатор хусусиятлар билан бирга олиб борилади ва қуйидаги фикрларда намоён 
бўлади: 1. Ривожланишнинг энг муҳим шарти-иқтисодий самарадорликни ошириш учун 
фойдаланиладиган 
интеллектуал 
ҳаракатларнинг 
мавжудлиги. 
Ҳозирги 
кунда 
инвесторлар учун энг қулай компаниялар интеллектуал ресурсларга эга бўлган 
компаниялардир. Бу ерда таниқли мисоллар “Google”, “Uber”, “Booking” каби интернет-
иқтисод вакиллари бўлиб, улар аслида жисмоний ҳаракатларсиз рақамли платформалар 
ҳисобланиб, уларнинг капиталлашувида кўплаб саноат гигантларини топишади. 
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 
yil 5/2020 (№ 00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 324 2. Хўжалик фаолиятининг 
самарадорлигини оширишда Клоуд Компутинг афзалликлари беқиёс ҳисобланади. Клоуд 
компутинг ҳозирги кунга қадар янги технологияларга мослаштирилган барча шакл ва 
ўлчов компаниялари билан ривожланмоқда. Ишлаб чиқаришда ушбу тенденция яқин 
йилларда янада ўсиб боради ва янада ривожланади. Булутли ҳисоблаш, шубҳасиз, ўрта 
корхоналар учун катта компаниялар учун жуда фойдали. Булутли ҳисоблаш, ишлатиш, 
сақлаш ва янгилаш учун энг арзон нархлардаги усулдир. Клоуд технологиялари дастурий 
таъминот, ҳисоблаш кучи, маълумотларни сақлаш ва фойдаланиш учун имкониятлар 

беради. Анъанавий иш столи дастурий таъминот компанияга молиявий жиҳатдан жуда 
кўп харажат қилади. Кўп фойдаланувчилар учун литсензия тўловларини тўлдириш ушбу 
корхона учун жуда қиммат бўлиши мумкин. Бошқа томондан, булут жуда арзон 
нархларда сотилади ва шунинг учун компаниянинг АТ харажатларини анча камайтиради. 
Бундан ташқари, бир вақтнинг ўзида тўланадиган кўп миқдорда тўловлар ва бошқа 
кенгайтирилган вариантлар мавжуд бўлиб, бу ишлаб чиқарувчи ва ҳизмат кўрсатувчи 
ташкилотлар учун жуда мос келади. 3. Ахборот-коммуникациянинг асосий воситаси 
интернет ҳисобланади. Кенг тармоқли интернет, мобил интернет, интернет дастурлари ва 
гаджетларнинг ривожланиши одамларнинг ижтимоий хаётида мулоқот қилиш усулини 
тубдан 
ўзгартириб 
юборди. 
Веб-сайтлар, 
рақамли 
платформалар, 
тезкор 
мессенжерлардан 
фойдаланиш 
олдиндан 
қўлланилган 
алоқа 
воситаларидан 
фойдаланишдан кўра анча самаралидир. 4. Маълумотлар алмашиш жараёнининг 
ривожланиши глобаллашувни тақаозо этади. Глобал маълумотлар узатиш тармоғи, 
бозорлар ва бошқа мамлакатлар технологияларига эга бўлмаган, фақат чекланган 
маҳаллий бозорларда фаолият юритишга ҳаракат қилувчи иқтисодий агентлар тор 
доирада чекланиб, глобал рақобат курашида қатнашмайдилар ва глобаллашувнинг 
кейинги босқичларида анча самарали фаолият юритувчи иқтисодий агентларнинг пайдо 
бўлишига замин яралади. 5. Рақамли иқтисодиёт глобал миқёсда ривожланишда давом 
этар экан, маҳсулот ва хизматлардан фойдаланиш ва сотиб олиш билан боғлиқ бозорга 
қаратилган хатти-ҳаракатларнинг мисли кўрилмаган яқинлашуви жараёни авж олмоқда. 
Рақамли ўзгаришлар бозор хатти-ҳаракатларининг бир неча соҳаларига таъсир 
кўрсатмоқда. Бозорларни баҳолаш ва бозор шароитларини ўрганиш бизнес учун 
қийинлашмоқда. 
Маркетинг 
стратегияси 
билан 
рақамли 
платформанинг 
интеграциялашуви даражаси иқтисодий агентлар фаолиятнинг самарадорлигини 
баҳолайди. 6. Рақамли иқтисодиётни ривожлантириш мамлакат учун ҳам унинг дунё 
миқёсидаги рақобатбардошлигини белгилаб берадиган стратегик аҳамиятга молик 
масалалардан бири ҳисобланади. Бу эса давлатимизга рақамли иқтисодиётнинг 
ривожланишини учун шарт-шароитлар яратиш, уни энг керакли соҳаларга йўналтириш ва 
бу жараённи имконият даражасида рағбатлантириш зарурлиги билдиради. Миллий 
иқтисодиётимизнинг муҳим ажралиб турадиган жиҳати шундаки, ЯИМнинг асосий қисми 
давлат корпорациялари (ёки давлат иштироки улуши катта бўлган компаниялар) 
томонидан яратилади. Бундай шароитларда вазирликлар ёки давлат корпорациялари 
раҳбарлиги остида индустриал рақамли “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy 
elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil 5/2020 (№ 00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 
325 платформалар яратиш энг оқилона қадам бўлиб ҳисобланади. Бундай платформалар 
рақамли иқтисодиётнинг тез ривожланиши ва унга мос келувчи технологияларнинг кенг 
тарқалиши учун зарур инфратузилма базисини яратади. IV. НАТИЖАЛАР МУҲОКАМАСИ 
Рақамли жамиятнинг белгиланган муаммоларига асосий ечим, бу турли даражадаги 
иқтисодий тизимларни бошқариш [4] тузилмасидаги ўзгаришлар ва ёндашувлардир. 
Бундай ўзгаришлар биринчи ўринда натижаларни олишга қаратилган горизонтал 
буйруқлар келади. Бу эса ёпиқ, ҳаддан ташқари бюрократик тузилмалардан тармоқни 
ташкил этувчи ташкилотларга ўтишни талаб қилади [4]. Бундай ташкилотлар иқтисодий 
фаолиятнинг мослашувчан алоқаларга эга бўлган гибрид шакллари бўлиб, улар зарур 
ҳолларда ўрнатилади ва қайта кўриб чиқилади. Иқтисодиётда тармоқ тузилмаларининг 
ривожланиши билан саноат иқтисодиётининг ўзгариши, янги тузилмалар, ишлаб чиқариш 
ва хўжалик фаолияти ташкилотларининг янги шаклларининг мослашувчан тармоғини 
яратишни кўзда тутилган. Тармоқ шаклларининг иқтисодий афзалликлари уларнинг 
ўзгарувчан шароитга тез мослаша олиш қобилиятидир. Ташкилотнинг тармоқ шакллари 
чегаралари одатда иерархия чегараларидан кўра осонроқ бошқарилиши туфайли, бу 
ўзгаришларга жавоб сифатида тармоқ ташкилотлари таркибининг такомиллашиши 
осонлашади. Бу ривожланиш натижалари кичик-кичик ишлаб чиқариш, ишлаб чиқариш 
буюртмаларини индивидуал бажариш сонининг кўпайиши бўлади. Ўзгаришлар 
иқтисодиётнинг бошқа жиҳатларига, хусусан, меҳнат бозорига таъсир қилади. Асосан, иш 
берувчининг ходимга асосий талаблари қуйидагилар: жамоада ишлаш қобилияти, кўп 
вазифали режимда ишлаш, муаммоларни ҳал этишга ижодий ёндашиш, тармоқ 

ташкилотларига хос бўлган тез ўзгарувчан шароитларда юқори даражада мослашиш. 
Умуман, меҳнат ва капитални интеллектуаллаштириш, замонавий иқтисодиётнинг 
ахборот салоҳиятини оширишдир. Юқори даражада ривожланган ахборот бошқарув 
инфратузилмасига асосланган тармоқ тузилмасини шакллантириш ва интелектуал 
ресурслардан самарали фойдаланиш жамият ва давлатнинг бутун ижтимоийиқтисодий 
тизимида сезиларли ўзгаришларни назарда тутади. Тармоқ технологиялари ижтимоий 
фаолиятнинг асосий соҳаларини: давлат ва шаҳар бошқаруви, бизнес, таълим, соғлиқни 
сақлаш, маданият, хавфсизлик, ижтимоий ҳаётни янгилашда асосий ўрин тутади. 
Иқтисодий муносабатларнинг тармоқ компоненти алоҳида иқтисодий агентлар 
фаолиятининг самарадорлигини таъминлайди, келишув харажатларини камайтиради ва 
мобил иш ташкил этишни ташкил қилади. Айтиш мумкинки, улардан самарали кенг 
кўламли фойдаланиш муаммоларини ҳал қилмасдан, тармоқ инфратузилмасини 
ривожлантирмасдан туриб, бугунги кунда ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг устувор 
вазифаларидан бирортасини муваффақиятли ҳал этиш мумкин эмас. Замонавий 
шароитларда бошқарувга ёндашувнинг муҳим ўзгариши инсонга ва унинг қарор қабул 
қилишдаги ролига нисбатан тубдан фарқ қилади. Рақамли иқтисодиётнинг ривожланиши 
билан янги турдаги бизнес шароитида инсоннинг ўрни ва роли кўламли тарзда ўзгариб 
бормоқда. Бундай ўзгаришларни таҳлил қилиш ўзаро боғлиқ бўлган бир бутун қуйидаги 
масалалар мажмуасини [5] ўрганишни ўз ичига олади: •меҳнат талабларини ўзгартириш, 
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 
yil 5/2020 (№ 00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 326 •таълим ва тарбия тизимини ўзгартириш, 
•бошқарув тизимига янгича ёндашувлар. Аҳолининг рақамли технологиялар соҳасидаги 
билим, малака ва кўникмалар даражаси ушбу тенденсияларнинг жамият ҳаётининг турли 
соҳаларида тарқалиши ва ривожланишида муҳим омил бўлмоқда. Ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишнинг бу омилини таҳлил қилиш учун "инсон капитали" категориясидан 
фойдаланилади. Классик талқинда инсон капитали деганда инсоннинг меҳнат жараёнида 
эгаллайдиган ва фойдаланадиган ҳамда унинг иқтисодий самарадорлигига таъсир 
этадиган билим, кўникма ва малакалар мажмуи тушунилади. Рақамли иқтисодиётнинг 
шаклланиши шароитида ушбу тушунчанинг талқини кенгайиб бормоқда, рақамли 
технологиялар соҳасидаги кўникмаларга берилган инсон капиталида янада муҳим рол 
ўйнайди. Инсон капиталининг сифатини яхшилаш, таълим жараёнларига одамларни жалб 
қилиш, рақамли технологиялар соҳасидаги кўникма ва малакаларни ривожлантириш 
рақамли иқтисодиётни шакллантириш ва турли соҳаларда рақамли технологиялардан 
самарали фойдаланиш учун асос бўлиб хизмат қилади [6]. Кўникмаларга бўлган талабнинг 
ўзгариши таълим тизими ва илғор таълим учун икки жиддий муаммоларни ифодалайди. 
Биринчидан, келажакда кўникмаларга бўлган талаб бугунги кундан жуда фарқ қилади, 
ҳозирги тез ўзгараётган технологиялар туфайли уларни топиш ёки башорат қилиш қийин. 
Иккинчи муаммокўникмаларга бўлган талаб ўзгаргандан кейин кўникмаларни 
ривожлантириш тизимини янги шароитга мослаштиришдир. Юқори малакали ижодий 
ишларнинг устувор роли жамиятнинг янги тури ва унинг ўзига хос иқтисодиётини 
ривожлантиришнинг ҳал қилувчи омилига айланади. Замонавий шароитларда иқтисодий 
самарадорлик янги маҳсулотни яратиш ёки янги хизматни таклиф қилиш, ишлаб 
чиқаришни ташкил этишнинг янги усулини топиш, ўзгарувчан бозор шароитларига 
етарлича жавоб берадиган мутахассисларнинг мавжудлиги каби ходимлар сонининг 
миқдорий кўрсаткичлари билан белгиланади. Инсон фаолиятининг янги шакллари пайдо 
бўлади, инсон капитали динамик равишда шаклланади ва у доимо янгиланиб борадиган 
билим ва кўникма ларда ўз ифодасини топади [7]. Узлуксиз таълим ва илғор таълим 
замонавий иқтисодиётни ривожлантиришнинг шартига айланмоқда. Ҳозирги кунда 
таълимнинг ўртача даврини оширишга мойиллик кузатилмоқда. Бунга узлуксиз малака 
ошириш ижтимоий муваффақият ва барқарор даромад калити эканлиги ёрдам беради. 
Шунинг учун ҳам ахборот технологиялари соҳасида, шунингдек, янги ахборот касблари 
мутахассисларини тайёрлашга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Бу эса ўз навбатида 
шахслар ва жамоаларнинг инсон капиталини, шунингдек бутун жамиятни ижобий томонга 
ўзгартиради. Хулосалар Шундай қилиб, тадқиқот натижасида рақамли иқтисодиёт 
шакллантириш тамойилларини ишлаб чиқиш мақсадида қуйидаги назарий натижаларга 

эришилди. Биринчидан, кўплаб ривожланаётган мамлакатлар учун ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишнинг 
устувор 
вазифаси 
рақамли 
иқтисодиётга 
ўтиш, 
рақамли 
технологияларни жорий этиш ва замонамиз муаммоларига жавоб берадиган самарали 
бизнес моделларини яратишдир. Рақамли иқтисодиётнинг ривожланиш хусусиятлари 
интеллектуал воситаларининг мавжудлиги, маълумотларнинг ортиб “Iqtisodiyot va 
innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil 5/2020 (№ 
00049) http://iqtisodiyot.tsue.uz 327 бораётган аҳамияти, бизнес тармоғини ташкил этиш, 
интернетнинг кенг миқёсда тарқалиши ва маълумотлар алмашинувининг глобал 
хусусиятини ўз ичига олади. Учинчидан, ривожланаётган мамлакатларда рақамли 
иқтисодиётни ривожлантириш воситалари аниқланган бўлиб, улар "улушли иқтисодиёт" 
ни ривожлантириш учун рақамли платформалар, шунингдек, "клоуд компутинг" 
технологиялари ва йирик маълумотлар базаларини қайта ишлаш усулларини ўз ичига 
олади. Тўртинчидан, рақамлаштириш шароитида кўникмаларни ривожлантириш 
тизимларини қуриш тамойиллари шакллантирилган бўлиб, бу ривожланаётган 
мамлакатларда рақамли иқтисодиётнинг самарадорлигини ошириш имконини беради. 
Ривожланаётган 
мамлакатларда 
рақамли 
иқтисодиётнинг 
ривожланиши 
ушбу 
мамлакатлар аҳолисининг ҳаёт сифатини яхшилайди, давлатларнинг ижтимоий-
иқтисодий барқарорлигини оширади. 

Download 0,8 Mb.