Yorqinlik va ravshanlik
Shu vaqtgacha biz faqat nuqtaviy yorug‘lik manbalari haqida gapirdik. Biroq ko‘p hollarda yorug‘lik manbalari biror o‘lchamga ega bo‘ladi, ya'ni yoyilgan bo‘ladi. Bunday manbalarning shakli va o‘lchamlari ko‘z bilan ko‘rib farq qilinadi.
Yoyilgan yorug‘lik manbalari uchun yorug‘lik kuchi yetarli xarakteristika bo‘la olmaydi. huning uchun qo‘shimcha xarak- teristikalar –yorqinlik va ravshanlik tushunchalari kiritiladi.
Yorug‘lik manbayining yuza birligidan barcha yo‘nalishlar bo‘yicha nurlanayotgan yorug‘lik oqimiga son jihatdan teng bo‘lgan kattalik yorqihlik deyiladi:
bunda: S — manbaning yorug‘lik sochayotgan yuzi.
Yorug‘lik manbalari katta o‘lchamli bo‘lganda ko‘z manba sirtining alohida qismlarining ma'lum yo‘nalishdagi nurlanish kuchini ajratadi. Manba sirtining yuza birligidan ma'lum yo‘nalishda yuzaga normal ravishda chiqayotgan yorug‘lik kuchiga son jihatdan teng bo‘lgan kattalik ravshahlik deb ataladi:
Agar yorug‘lik ixtiyoriy yo‘nalishda chiqayotgan bo‘lsa, ravshanlik quyidagicha ifodalanadi:
bunda: — nurlanayotgan sirtga o‘tkazilgan normal bilan kuzatish yo‘nalishi orasidagi burchak.
Yorug‘lik kuchi bo‘lgani uchun manbaning ravshanligi
ya'ni, yorug‘lik manbayining ravshanligi yorug‘lik manbayining birlik fazoviy burchakda ko‘rinayotgan birlik yuzasidan chiqayotgan yorug‘lik oqimiga son jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikdir.
Shunday qilib, nurlanayotgan sirtning ravshanligi ko‘rinish burchagiga bog‘liq bo‘ladi. Ravshanligi hamma yo‘nalishlar bo‘yicha bir xil bo‘lgan (B=const) manbalar lambert mahbalari (Lambert qonuniga bo‘ysunuvchi manbalar) yoki kosihusli mahbalar deb ataladi. Bunday manba sirtining elementi tarqatayotgan oqim cos ga proporsional bo‘ladi.
Lambert manbalarining yorqinligi bilan ravshanligi o‘zaro quyi- dagi munosabatda bog‘langan:
R = · B
Bundan nurlanuvchi sirtlarning ravshanligi uning yorqinligidan
marta kichik bo‘ladi, degan xulosaga kelish mumkin.
Yorqinlik ham yoritilganlik o‘lchanadigan birliklarda, ya'ni lukslarda o‘lchanadi.
Ravshanlik birligi qilib hit (nt) qabul qilingan. … formuladan
bo‘ladi. Bir tekis yorituvchi yassi sirtdagi bir kvadrat metr yuzning sirt normali yo‘nalishidagi yorug‘lik kuchi bir kandelaga teng bo‘lsa, shu sirtning o‘z normali yo‘nalishidagi ravshanligi bir nit bo‘ladi.
XULOSA
Optikaning amaliy ahamiyati va uning boshqa bilim sohalariga ta'siri juda katta. Teleskop va spektroskopning ixtirosi odam oldida eng ajoyib va ochildi eng boy dunyo ulkan olamda sodir bo'layotgan hodisalar. Mikroskopning ixtirosi biologiyada inqilob qildi. Fotosurat deyarli barcha fan sohalariga yordam berdi va yordam bermoqda. Ilmiy asbob -uskunalarning eng muhim elementlaridan biri linzadir. Busiz mikroskop, teleskop, spektroskop, kamera, kino, televizor va boshqalar bo'lmaydi. ko'zoynak bo'lmasdi va 50 yoshdan oshgan ko'p odamlar ko'rish bilan bog'liq ko'plab asarlarni o'qish va bajarish imkoniyatidan mahrum bo'lardilar.
Fizik optika o'rganadigan hodisalar maydoni juda keng. Optik hodisalar fizikaning boshqa sohalarida o'rganilgan hodisalar bilan chambarchas bog'liq va optik tadqiqot usullari eng nozik va aniq usullardan hisoblanadi. Shu sababli, uzoq vaqt davomida optika juda ko'p fundamental tadqiqotlar va asosiy jismoniy qarashlarning rivojlanishida etakchi rol o'ynagan bo'lsa ajab emas. Hammasini asosiy deb aytish kifoya jismoniy nazariyalar o'tgan asrning - nisbiylik nazariyasi va kvant nazariyasi - optik tadqiqotlar asosida paydo bo'lgan va asosan rivojlangan. Lazer ixtirosi nafaqat optikada, balki fan va texnikaning turli sohalarida qo'llanilishida ham yangi keng imkoniyatlarni ochdi.
Hozirgi paytda elektromagnit to‘lqinlar yordamida qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi ob’ektlar tasvirini uzatish (fototelegrafiya, televideniye), samolyot va kemalarni boshqarish (radionavigatsiya), Yer ostida masofani aniq o‘lchash (radiogeodeziya) mumkin. Radioantenna va radioteleskoplar yordamida koinotning juda uzoq nuqtalarida joylashgan ob’ektlarni radiozond qilish va ulardan kelayotgan to‘lqinlarni qabul qilish imkoniyati ochildi.
|
