Finland, Helsinki international scientific online conference
"SUSTAINABILITY OF EDUCATION SOCIO-ECONOMIC SCIENCE THEORY
"
75
IFODALI O`QISHDA NAFAS, OVOZ VA TALAFFUZNING O`RNI
Qobilova Madina Sobir qizi
Termiz davlat pedagogika institute Boshlang`ich ta‟lim fakulteti
Boshlang`ich ta‟lim yo`nalishi 21-04-guruh talabasi
Annotatsiya: Ushbu maqolada ifadali o`qishda nafas, ovoz va talaffuzning o`rni, ahamiyati
haqida ma‟lumot kiritilgan.
Kalit so`zlar: Nafas, ovoz, talaffuz, ifodali o`qish, pauza, nutq, kontrol mashq, qaytarg`ichlar, qorin
tortish mashqi, tembr, modulyatsiya.
Nafas
Nutq jarayonida so„zlar orasidagi nafas rostlashlar havoning yangi zahirasini olish va
kuchsizlanib borayotgan nafasni tiklash zarurat bilan paydo bo„ladi.
Nafas ifodali
o„qishning muhim vositalaridan biri bo„lib, u ovoz va nutqni tinglovchiga yetkazishda
asosiy o„rin tutadi. To„g„ri nafas olish inson hayoti uchun ham, ifodali o„qish
uchun
ham juda katta ahamiyat kasb etadi. Nutq jarayonida nafas olish me‟yori buzilib, o„rinsiz
pauzalar qilinsa, o„qilayotgan matn mazmuni mantiqan o„zgarib, muallif maqsadi
tinglovchiga tushunarsiz bo„lib qoladi.
Bu haqda prof. N.Mahmudov
shunday yozadi: “O‟quvchi nutqida kuzatiladigan kamchiliklardan biri
fonatsiya
jarayonida, ya‟ni nutq hosil bo„lish paytida nafas olishdagi tartibsizliklar
bilan bog‟liq. Fonatsiya jarayonida nafas olish va nafas chiqarish fazalari shunday yo„lga
qo„yilishi kerakki, nafas olish zo„riqishsiz, bir qadar jadalroq, nafas chiqarish esa tekis, bir
me‟yorda va davomliroq kechishi lozim. Nafas chiqarish qanchalik davomli, uzun
bo„lsa, shunchalik yaxshi. Zotan, tovush, nutq ayni shu
nafas chiqarish jarayonida
hosil bo‟ladi”. Nutq so„zlash jarayoni, xususan, ifodali o„qish san‟ati nafas negizi bilan
chambarchas bog„liqdir. Ijrochi - o„quvchining nafas olishi qanchalik to„g„ri bo„lsa, ovozi va
nutqi shu qadar jarangdor va kuchli bo‟ladi.
Tibbiyotga doir adabiyotlarda nafas olishning quyidagi
turlari alohida ajratib
ko„rsatilgan bo„lib, ular bir-biridan farq qiladi.
1. Kiftdan nafas olish. Nafas ko„krakning yuqori qismida olinib, kiftlar
ko„tariladi.
Bunday nafas olish zararli. U kishini tez charchatadi. Me‟yorda so„zlashga
imkon
bermaydi.
2. Ko„krak-qorin orqali nafas olish. Bunday nafas olganda o„rta qovurg„alar,
biqin harakatga keladi, ya‟ni ular kengayadi.
3. Aralash nafas olish, ya‟ni pastki qovurg„alar, diafiragma
ishtirokida nafas
olish. Bunda ko„krak qafasi va kiftlar ko„tarilmaydi. So„zlaganda ravon, hovliqmasdan tabiiy
nafas olish, uni kerakli ohang talabiga ko„ra sarflash zarur.
