|
Ta’limni axborotlashtirish sharoitida bo’lajak mutaxassislarning muloqot madaniyatini rivojlantirish
yo’llari
Yo’ldosh Tahmina
Xalqaro Nordik Universiteti magistranti
ANNOTASIYA
Ushbu maqolada Respublikamizda ta’lim jarayonini tashkil etishda innovatsiyalar, axborot texnologiyalarini va ilg‘or innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo’llashning maqsadi, mazmuni va мohiyati, ta’lim sifatidagi o`rni ochib berilgan.
Kalit so'zlar: axborot texnologiyalari, innovatsion texnologiyalar, ta’lim sifati, internet, multimedia, interaktiv metodlar.
KIRISH
Bugungi kunda faqatgina ma’ruzaga asoslangan an’anaviy darslar vaqti o‘tdi. Axborot oqimi sur’ati tezlashgan bir paytda o‘tilayotgan har bir dars rang-barang bo‘lmasa, o‘quvchi e’tiborini bilimga jalb etish mushkul. Buning uchun o‘qituvchitinmay izlanishi, ijodkor bo‘lmog‘i darkor. Bunday xolda, ayniqsa darsni o‘yinlarasosida ko‘rish tizimiga asoslanib o‘tish sezilarli samara beradi. O‘yinlar esao‘quvchi psixologiyasidan kelib chiqib, tanlangani ma’qul. Birinchi bo‘lishga undashuslubi doimo o‘zini oqlaydi. Chunki bolalar hamisha o‘zini ko‘rsatgisi,tengdoshlaridan bir qadam oldinda yurgisi keladi.Bugungi kunda faqatgina ma’ruzaga asoslangan an’anaviy darslar vaqti o‘tdi. Axborot oqimi sur’ati tezlashgan bir paytda o‘tilayotgan har bir dars rang-barang bo‘lmasa, o‘quvchi e’tiborini bilimga jalb etish mushkul. Buning uchun o‘qituvchitinmay izlanishi, ijodkor bo‘lmog‘i darkor. Bunday xolda, ayniqsa darsni o‘yinlarasosida ko‘rish tizimiga asoslanib o‘tish sezilarli samara beradi.
O‘yinlar esa o‘quvchi psixologiyasidan kelib chiqib, tanlangani ma’qul. Birinchi bo‘lishga undashuslubi doimo o‘zini oqlaydi. Chunki bolalar hamisha o‘zini
ko‘rsatgisi,tengdoshlaridan bir qadam oldinda yurgisi keladi.Darslarda ham yangi ma’lumotlarni etkazishdan avval o‘qituvchi ularningdastlab olgan bilimlarini, tasavvurlarini aniqlashtiradi, bir tizimga soladi, olinganbilimlar har xil ko‘rgazmali vositalar, slaydlar, multimediya, tarqatma materiallar,qo‘shimcha adabiyotlar bilan mustaxkamlansa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Darsda olib boriladigan ta’lim- tarbiya ishlarining asosiy elementlaridan biri,o‘quvchilarning o‘zaro faollik asosida mustaqil, erkin fikrlash o‘quv va amaliy topshiriqlarini bajarishlari, xayotda albatta yetuklikka yetaklaydi. Darslardafoydalaniladigan har qanday interfaol usullar ta’lim xarakteriga ega bo‘lib,o‘quvchilar bilimining mustaxkamlanishiga, aniqlashtirilishi va kengayishiga, ularniumumlashtirishga va tizimga solishga yordam beradi.
ADABIYOTLAR TAHLIL VA METODLAR
Mazkur maqolani tadqiq qilish jarayonida ilmiy bilishning mantiqiylik, izchillik, tarixiylik hamda obyektivlik usullaridan keng foydalanildi. Kasbiy terminologik lug’at boyligini o’rgatishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning roli obyektiv ochib berildi. Pedagogik texnologiyalarning rivojlanish davri tarix nuqatayi-nazaridan tahlil etildi. N.I. Taylaqovning “Ta’lim tizimida zamonaviyaxborot texnologiyalarinijoriy etishning istiqbollari” nomli o’quv qo’llanmasi metodologik manba qilib olindi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ta’lim sifatini oshirishda amalga oshirilayotgan ishlar xaqida gap ketganda,ta’lim berish jarayonini ezgulik ko‘prigiga o‘xshatamiz, bu ko‘prikdano‘quvchilarimizni bilimli, dunyoqarashi keng qilib olib o‘tish ustozni, ya’ni o‘qituvchilarni vazifasi deb bilamiz.
Darslarning nazariy va amaliy qismidao‘quvchilarning qiziqishini oshirish uchun pedagogik texnologiyaning samarali usullaridan foydalanib, kichik guruhlarga bo‘lingan xolda olib boriladi. Mashg‘ulotlarni olib borish jarayonini kuzatib borish va kerakli maslaxatlar berishkichik guruhlarda darslarni samarali o‘tilishiga yordam beradi. O‘z kasbini ustasibo‘lgan axborot-kommunikatsiyatexnologiyalari sohasining yetuk mutaxassislari bilan uchrashuvlar tashkil etish, ular xaqida o‘quvchilarga so‘zlab, savollarga xayotiy misollar keltirish bilan javob beriladi. Buning uchun faqat o‘qish, o‘rganish kerakligi xaqida maslaxat beradi.Bunday malakali mutaxassislar bilan uchrashuvlar, baxs- munozaralar tashkil etishham o‘quvchilarni fanga bo‘lgan qiziqishlarini orttiradi. Ota-onalarda farzandiniyuksak ma’naviyatli, bilimli, komil inson etib voyaga yetkazish istagini yanadakuchaytirish zarur.Ta’lim tizimi uchun multimediali o’quv kurslarini yaratishda shu sohaning asosiy didaktik masalalaridan biri – o’qitishni modellashtirish va tasavvurlash obyektlariga ta’sir qilishning umumiy metodlari muhim o’rinlardan birini egallaydi. Multimedia o’quv kurslari
yaratishda va ulardan foydalanish lokal kompyuter va Internet tarmog’ikeng imkoniyatlarni ochib beradi. Multimediali o’quv kurslarini butun dunyo kompyuter tarmog’iga joylashtirilishi ulardan o’quv jarayoni foydalanishda to’g’ridan-to’g’ri murojoat qilish, o’quvchilarga axborotlarni topish, izlash va o’rganish faoliyatini shakllantirish va kengaytirish imkoniyatlarini yaratadi. Xulosa qilib aytganda, multimedia o’quv kurslarini yaratishda eng avvalo turli dasturiy vositalar bilan yaratiladigan interfaol komponentalarga asosiy e’tiborni qaratish lozim.Barkamol avlodni shakllantirishda masofaviy o’qitish texnologiyalari asosida masofaviy ta’limni tashkil etish, ushbu vazifalarni amaliyotga tatbiq etilishining ijobiy natijas sifatida e’tirof etish o’rinlidir. Internet texnologiyalar asosidagi masofaviy ta’lim, bu ta’limning zamonaviy universal shakli bo’lib, u o’quvchilarning individual so’rovlariga, shaxsi ehtiyojlariga va ularning qiziqishlariga mo’ljallangan. O’quv jarayonida axborot texnologiyalari asosida masofadan o’qitish tizimini tashkil etishni an’anaviy o’qitish tizimi bilan uyg’unlashgan holda samarali amalga oshirilishi quyidagi bir nechta omillarga bog’liq bo’ladi: ta’lim muassasalarida zamonaviy axborot va kompyuter texnologiyalari bazasining mavjudligi va yetarliligi; Internet tarmog’ida ishlashning uzluksizligi; masofadan bilim olayotgan o’quvchilarning bilim olish ishtiyoqi, qiziqishi va o’zlashtirish darajasining yuqoriligi; masofadan o’qitish tizimiga bilimli, malakali va tajribali mutaxassis va o’qituvchilarning jalb etilishi; masofadan o’qitish tizimining kerakli va sifatli o’quv materiallari, elektron darsliklar va o’quv kurslari bilan ta’minlanganligi va ularning yetarliligi; masofadan o’qitish tizimida barcha mashg’ulotlarni tizimli tarzda olib borilishi.O’quvchilarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish vositalariga an’anaviy o’qitish vositalardan tashqari quyidagilar ham kiradi: elektron o’quv nashrlar; kompyuter o’qitish tizimlari; audio-vidio o’quv materiallari; turli adabiyot va axborotlar manbalari tomonidan tavsiya etilgan o’quv- nazorattestlari; kutubxona ma’lumotlar ba’zasi bilan aloqa;virtual materiallar va laboratoriyalar; o’quvchilar bilimlarini baholash mezonlari va materiallari.Ta’lim tizimida axborot texnologiyalari asosida masofadan o’qitishning samaradorligini oshirish ko’p jihatdan yaratilayotgan va qo’llanilayotgan pedagogik dasturiy vositalar – o’quv dastur, elektron o’quv qo’llanma, avtomatlashtirilgan o’qitish kurslari va hokozalarning maqsadi, tarkibiy qismi, mazmuni va o’qitish sifatiga bog’liq bo’ladi.
O’quvchilar mustaqil bilim olishida, o’tilgan mavzularni takrorlashda, hamda olgan bilimlari
asosida nazoratlar topshirishda o’rgatuvchi, axborot – ma’lumotli, nazorat qilish dasturlari axborot texnologiyalari asosida masofadan o’qitish samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Ta’lim-tarbiya tizimida ana shu funksiyalarning hammasi o’zida mujassamlashtirgan elektron o’quv darsliklarini yaratish va undan foydalanish masofadan o’qitish tizimining eng dolzarb masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Axborotli texnologiya
pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismi bo‘lib, u ta’lim jarayonida texnik vositalarning mukammallashgan zamonaviy turi sifatida qo‘llana boshlandi. Axborot texnologiyalari insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo‘lgan. Hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o‘ziga xos xususiyati shundaki,«sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan ortiq bo‘ldi, ya’ni axborot texnologiyalari barcha mavjud texnologiyalar, xususan, yangi texnologiyalar orasida yetakchi o‘rin egallamoqda. o'zgaruvchan raqamli dunyoda, kommunikatsiya ko'nikmalarini rivojlantirish kelajak mutaxassislar uchun ta'lim informatizatsiyasi davrida muhimdir.
Texnologiya kommunikatsiya va hamkorlik qilish usullarini shakllantirishda davom etib keladi, shuning uchun ta'lim muassasalarining talabalari orasida kuchli kommunikatsiya madaniyatini rivojlantirishga e'tibor qaratish zarur. Quyidagi effektiv usullar ta'lim informatizatsiyasi sharoitida kelajak mutaxassislar kommunikatsiya madaniyatini rivojlantirish uchun:1. Raqamli vositalarni integratsiyalash: Ta'lim informatizatsiyasi kommunikatsiya ko'nikmalarini kuchaytirish uchun ko'plab raqamli vositalar va platformalar taqdim etadi. Muassasalar talabalarning raqamli kommunikatsiya vositalari, masalan, video konferensiyalar, hamkorlik onlayn platformalari va ijtimoiy media kabi, bilan tanishishlari orqali ularni virtual muhitda kommunikatsiya qilishni va hamkorlik qilishni o'rganishlari mumkin, bu ularni raqamli ish joyiga tayyorlashadi.2. Kritik fikrlash va ma'lumotlarning ilmiyotini belgilash: Ma'lumotlar yig'ilgan davrda kelajak mutaxassislar raqamli muhitda samarali kommunikatsiya qilish uchun kritik fikrlash ko'nikmalari va ma'lumotlarning ilmiyot bilan ta'minlanishi zarur. Ta'lim dasturlari talabalarning ma'lumotlarni kritik baholash va sintezlash qobiliyatini rivojlantirishga e'tibor qaratadi, ularni onlayn muzokaralar va hamkorliklar jarayonida tushunadigan va fikrlashlari mumkin bo'lgan tarzda kommunikatsiya qilishga imkon beradi.3. Loihaviy o'rganish: Loihaviy o'rganish talabalarga amaliy muhitda kommunikatsiya ko'nikmalarini rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyat yaratadi. Hamkorlik loihalari ustida ishlash orqali talabalar samarali kommunikatsiya qilish, fikrlar almashish va jamoada munosabatlar hal qilishni o'rganishadi. Ta'lim muassasalari loihaviy o'rganishni dars dasturiga qo'shib, jamoatchilik, faol eshitish va foydali mulohazalarni rag'batlantiradigan kommunikatsiya madaniyatini rivojlantirishga intiladilar.4. Cross-Cultural Kommunikatsiya O'qitishi: Sanoatlar globalizatsiyasi bilan birga kelajak mutaxassislar murakkab madaniy munosabatlarda kommunikatsiya qilishda ko'p tili bilan muntazam bo'lishadi. Ta'lim dasturlari talabalarni murakkab manbalarga va kommunikatsiya usullariga e'tiroz etadigan cross-cultural kommunikatsiya o'qitishini taklif etishi kerak. Murakkab munosabatlarda ishtirok etish orqali talabalar empatiyani, madaniy xavfsizlikni va
kommunikatsiya amallarida moslashuvchanlikni rivojlantiradilar.5. Mentorlik va Professional Rivojlanish: Mentorlik dasturlarini tashkil etish va professional rivojlanish imkoniyatlari ta'lumotlarning kommunikatsiya ko'nikmalari rivojlanishiga katta hissa qo'shadi. Mentorlar talabalarga ularning kommunikatsiya qobiliyatlarini rivojlantirishda yo'l-yo'lak maslahatlar va amaliy maslahatlar taklif etadilar. Qo'shimcha ravishda, kommunikatsiya strategiyalari va inson munosabatlari mavzusidagi ishlar va seminarlar talabalarning kommunikativ kompetentsiyasini yanada rivojlantirishi mumkin.6. Tafakkurli Amalni Rag'batlantirish: O'qituvchilar talabalarni o'z kommunikatsiya tajribalarini tahlil qilish va yaxshilash uchun tafakkurli amalda ishtirok etishga rag'batlantirishi kerak. O'z kommunikatsiya muloqotlari ustida o'zining refleksiv amalini olib, talabalar o'zlarining ozgina tushunishlarini rivojlantirib, o'zlarining kommunikatsiya usullarini yanada rivojlantirib boradilar.
Xulosa qilib aytganimdek, ta'lim informatizatsiyasi o'rganish mantiqini o'zgartiradigan davom etib kelmoqda, kelajak mutaxassislar orasida kommunikatsiya madaniyatini rivojlantirishga e'tibor berish zarurdir. Raqamli vositalarni integratsiyalash, kritik fikrlashga e'tibor berish, loihaviy o'rganishni rag'batlantirish, cross-cultural kommunikatsiya o'qitishi, mentorlik va professional rivojlanish imkoniyatlari taqdim etish, tafakkurli amalni rag'batlantirish orqali ta'lim muassasalari samarali kommunikatsiya ko'nikmalariga ega bo'lgan mutaxassislar pokiza muvaffaqIyatga erishadilar.
|
